I. Tính cấp thiết của đề tài
Nghiên cứu về Mạng lưới chợ ở Nam Trung Bộ trong thời kỳ Nguyễn (1802-1884) mang tính cấp thiết cao. Trong bối cảnh xã hội Việt Nam hiện nay, việc tìm hiểu về lịch sử chợ không chỉ giúp hiểu rõ hơn về hoạt động thương mại mà còn phản ánh những đặc điểm văn hóa, kinh tế của từng địa phương. Chợ không chỉ là nơi giao thương mà còn là trung tâm văn hóa, nơi gắn kết cộng đồng. Việc nghiên cứu này sẽ cung cấp cái nhìn tổng quan về kinh tế Nam Trung Bộ, từ đó giúp nhận diện rõ hơn vai trò của chợ trong sự phát triển kinh tế - xã hội của vùng. Đặc biệt, trong thời kỳ chuyển giao từ chế độ phong kiến sang thực dân, chợ đã đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì và phát triển nền kinh tế tự cấp tự túc của các làng xã.
1.1. Vai trò của chợ trong kinh tế xã hội
Chợ là nơi diễn ra các hoạt động mua bán, trao đổi hàng hóa, dịch vụ của người dân. Sự ra đời và phát triển của chợ xuất phát từ nhu cầu trao đổi, mua bán hàng hóa nhằm đáp ứng nhu cầu sinh hoạt của con người. Chợ truyền thống không chỉ là nơi tiêu thụ hàng hóa của các ngành nông nghiệp, thủ công nghiệp địa phương mà còn là cầu nối giữa các làng, các vùng. Thông qua hoạt động buôn bán ở các chợ, hàng hóa được lưu thông không chỉ trong vùng mà còn mở rộng ra bên ngoài, thúc đẩy sự phát triển của các ngành nông - lâm - ngư nghiệp, thủ công nghiệp và thương nghiệp. Do đó, việc tìm hiểu về mạng lưới chợ sẽ giúp phản ánh rõ nét những đặc điểm kinh tế của vùng đất này.
II. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu của đề tài là thu thập, hệ thống các tư liệu để có cái nhìn khái quát về mạng lưới chợ ở Nam Trung Bộ thời Nguyễn. Đề tài sẽ tập trung làm rõ hoạt động của chợ trên các phương diện như trao đổi, buôn bán hàng hóa, giá cả, lệ thuế, cách thức đo lường, thành phần buôn bán. Qua đó, rút ra những nhận xét bước đầu về đặc điểm, vai trò của mạng lưới chợ đối với sự phát triển kinh tế, văn hóa - xã hội ở Nam Trung Bộ. Nghiên cứu cũng nhằm nhận diện rõ hơn những đặc điểm kinh tế, văn hóa, xã hội của các địa phương trong vùng, từ đó lí giải mức độ phát triển nền kinh tế hàng hóa, kinh tế thương nghiệp, nhất là nội thương ở Nam Trung Bộ trong giai đoạn này.
2.1. Nhiệm vụ nghiên cứu
Đề tài đặt ra nhiệm vụ sưu tầm, hệ thống các tư liệu liên quan đến mạng lưới chợ. Phân tích các cơ sở hình thành và phát triển của chợ. Tái hiện diện mạo của một số chợ tiêu biểu ở cả vùng trung du, miền núi và vùng đồng bằng, ven biển. Làm rõ hoạt động trao đổi, buôn bán ở chợ và mối liên hệ kinh tế giữa các địa phương trong vùng và với các vùng, miền khác. Chỉ ra những đặc điểm và khẳng định vai trò của mạng lưới chợ đối với sự phát triển mọi mặt của vùng Nam Trung Bộ.
III. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là mạng lưới chợ ở Nam Trung Bộ. Phạm vi nghiên cứu được giới hạn trong không gian là 5 tỉnh hiện nay gồm: Bình Định, Phú Yên, Khánh Hòa, Ninh Thuận và Bình Thuận. Về mặt thời gian, đề tài tập trung vào giai đoạn từ năm 1802 đến năm 1884, thời kỳ triều Nguyễn. Trong bối cảnh lịch sử này, chợ không chỉ là nơi giao thương mà còn là trung tâm văn hóa, nơi phản ánh những đặc điểm kinh tế - xã hội của từng địa phương. Việc nghiên cứu sẽ giúp làm rõ hơn về sự phát triển của chợ trong mối quan hệ với các yếu tố tự nhiên, kinh tế và văn hóa - xã hội.
3.1. Phạm vi nghiên cứu
Phạm vi nghiên cứu được xác định là vùng Nam Trung Bộ với 5 tỉnh hiện nay. Nghiên cứu sẽ tập trung vào các chợ tiêu biểu ở các khu vực khác nhau như trung du, miền núi và đồng bằng, ven biển. Việc xác định phạm vi này sẽ giúp tạo điều kiện thuận lợi cho việc khảo sát, nghiên cứu đề tài, từ đó có cái nhìn đầy đủ và trọn vẹn về mạng lưới chợ ở một không gian rộng lớn.
IV. Nguồn tư liệu và phương pháp nghiên cứu
Nguồn tư liệu cho đề tài rất đa dạng và phong phú, bao gồm các tài liệu lịch sử, địa chí, và các bộ sử chính thống của triều Nguyễn. Tuy nhiên, tư liệu về kinh tế thương nghiệp nông thôn, về chợ hay hoạt động kinh tế ở các địa phương lại khá hiếm hoi. Để hoàn thành đề tài, cần khai thác và tổng hợp tài liệu từ nhiều nguồn khác nhau, trong đó chú trọng đến các tư liệu gốc đương thời. Các bộ sách như Hoàng Việt nhất thống dư địa chí và Đại Nam nhất thống chí sẽ cung cấp thông tin quý giá về tình trạng giao thông, phong tục, thổ sản và vị trí của các chợ ở Nam Trung Bộ. Ngoài ra, các tài liệu từ phương Tây và tư liệu điền dã ở địa phương cũng sẽ được khai thác.
4.1. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp nghiên cứu sẽ bao gồm việc phân tích, tổng hợp các tư liệu lịch sử, địa chí và các tài liệu liên quan đến mạng lưới chợ. Việc sử dụng các phương pháp định tính và định lượng sẽ giúp làm rõ hơn về hoạt động của chợ, từ đó rút ra những nhận xét về vai trò của mạng lưới chợ trong sự phát triển kinh tế - xã hội của vùng Nam Trung Bộ.
