Tổng quan nghiên cứu

Bệnh Gút là một bệnh lý chuyển hóa phổ biến, đặc trưng bởi tăng acid uric máu và lắng đọng tinh thể monosodium urat (MSU) tại các mô, gây viêm khớp cấp và mạn tính. Tỷ lệ mắc bệnh Gút có xu hướng gia tăng do thay đổi lối sống, chế độ dinh dưỡng và các yếu tố môi trường. Tại Việt Nam, theo thống kê tại Bệnh viện Bạch Mai, có đến 10,6% bệnh nhân đến khám thuộc nhóm bệnh Gút, cho thấy mức độ phổ biến và ảnh hưởng nghiêm trọng của bệnh đối với sức khỏe cộng đồng. Điều trị hiện nay chủ yếu dựa trên thuốc kháng viêm giảm đau và thuốc hạ acid uric máu như Allopurinol, tuy nhiên các thuốc này thường gây tác dụng phụ như dị ứng, kích ứng tiêu hóa và chi phí cao, ảnh hưởng đến việc tuân thủ điều trị lâu dài.

Trước thực trạng đó, nghiên cứu tác dụng của các sản phẩm có nguồn gốc thảo dược nhằm tìm ra giải pháp điều trị an toàn, hiệu quả và kinh tế là rất cần thiết. Luận văn tập trung nghiên cứu tác dụng chống viêm, giảm đau và hạ acid uric máu của “Viên nang ĐTG” – một chế phẩm từ 12 vị thuốc y học cổ truyền được bào chế theo tiêu chuẩn dược điển Việt Nam. Nghiên cứu được thực hiện trên các mô hình thực nghiệm chuột trong giai đoạn 11/2023 đến 03/2024 tại Bộ môn Dược Lý, Học viện Quân Y, nhằm đánh giá hiệu quả và cơ chế tác dụng của viên nang ĐTG, góp phần phát triển thuốc điều trị bệnh Gút phù hợp với đặc điểm người Việt.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên sự kết hợp giữa y học cổ truyền và y học hiện đại trong điều trị bệnh Gút. Y học hiện đại xác định bệnh Gút là do tăng acid uric máu, gây lắng đọng tinh thể MSU kích hoạt phản ứng viêm tại khớp. Các thuốc điều trị hiện nay tập trung vào ức chế enzym xanthin oxidase (XO) để giảm tổng hợp acid uric và thuốc chống viêm giảm đau trong đợt cấp. Y học cổ truyền phân loại bệnh Gút thuộc chứng Thống phong, với nguyên nhân do phong, hàn, thấp tà xâm nhập, gây ứ trệ kinh lạc, khí huyết, dẫn đến đau nhức khớp. Các bài thuốc cổ truyền có tác dụng trừ thấp, hoạt huyết, thanh nhiệt, bổ can thận được sử dụng để điều trị lâu dài.

Viên nang ĐTG được bào chế từ 12 vị thuốc có tác dụng chống viêm, giảm đau và hạ acid uric như Dây đau xương, Thiên Niên Kiện, Ngưu Tất, Thổ Phục Linh, Quy Vĩ, Hy Thiêm, Cốt Khí Củ, Dây Gắm... Các vị thuốc này đã được nghiên cứu dược lý chứng minh khả năng ức chế enzym XO, điều hòa miễn dịch và giảm viêm qua các cơ chế sinh học như ức chế cytokine TNF-α, điều chỉnh đường tín hiệu MAPK.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng các mô hình thực nghiệm trên chuột để đánh giá tác dụng của viên nang ĐTG:

  • Mô hình viêm khớp Gút do tiêm tinh thể MSU vào khớp cổ chân chuột cống trắng Wistar (n=50), đánh giá tỷ lệ phù viêm và nồng độ cytokine TNF-α trong máu.
  • Mô hình gây đau quặn (Writhing Test) trên chuột nhắt trắng Swiss (n=50), đánh giá thời gian xuất hiện đau và số cơn đau quặn sau tiêm acid acetic.
  • Mô hình tăng acid uric máu do tiêm kali oxonate kết hợp uống hypoxanthine trên chuột nhắt trắng (n=50), đánh giá nồng độ acid uric và creatinin trong máu và nước tiểu, tính phân suất bài tiết acid uric (FEUA).
  • Đánh giá ức chế enzym xanthin oxidase in vitro bằng phương pháp đo quang phổ trên đĩa 96 giếng.

Chuột được chia ngẫu nhiên thành các nhóm đối chứng, tham chiếu (dùng colchicine hoặc allopurinol) và nhóm dùng viên nang ĐTG với hai liều 840 mg/kg/ngày và 1680 mg/kg/ngày (chuột cống) hoặc 1440 mg/kg/ngày và 2880 mg/kg/ngày (chuột nhắt). Thời gian nghiên cứu kéo dài từ 5 đến 9 ngày tùy mô hình. Số liệu được xử lý thống kê bằng ANOVA với mức ý nghĩa p < 0,05.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tác dụng chống viêm: Viên nang ĐTG làm giảm tỷ lệ phù viêm khớp cổ chân chuột cống trắng so với nhóm chứng bệnh lý, với tỷ lệ phù viêm giảm từ 23,36% xuống còn khoảng 18,1-18,5% tại 12 giờ sau tiêm MSU (p < 0,01). Nồng độ cytokine TNF-α trong máu giảm từ 393,9 pg/mL (chứng bệnh) xuống còn khoảng 340-346 pg/mL (p < 0,05). Kết quả mô học cho thấy cấu trúc khớp được cải thiện rõ rệt, giảm thâm nhiễm tế bào viêm.

  2. Tác dụng giảm đau: Trên mô hình gây đau quặn, viên nang ĐTG kéo dài thời gian xuất hiện cơn đau trung bình lên 353-360 giây so với 281 giây ở nhóm chứng (p < 0,05). Số cơn đau quặn trong 20 phút giảm khoảng 24-28%, tương đương với nhóm dùng Aspirin 200 mg/kg (p < 0,05).

  3. Tác dụng hạ acid uric máu: Viên nang ĐTG tăng nồng độ acid uric niệu lên 134-139% so với nhóm chứng bệnh lý (p < 0,001), cao hơn nhóm dùng allopurinol (118%, p < 0,05). Nồng độ creatinin niệu và huyết thanh không thay đổi đáng kể, cho thấy không gây tổn thương thận. Phân suất bài tiết acid uric (FEUA) cũng tăng, chứng tỏ viên nang ĐTG thúc đẩy đào thải acid uric qua thận.

  4. Ức chế enzym xanthin oxidase: Viên nang ĐTG ức chế enzym XO với tỷ lệ 23-77% khi tăng nồng độ từ 25 đến 400 μg/mL. Nồng độ ức chế 50% (IC50) là 199,98 μg/mL, so với 11,33 μg/mL của allopurinol, cho thấy viên nang có tác dụng ức chế enzym nhưng mức độ thấp hơn thuốc chuẩn.

Thảo luận kết quả

Viên nang ĐTG thể hiện hiệu quả đa cơ chế trong điều trị bệnh Gút: chống viêm, giảm đau và hạ acid uric máu. Tác dụng giảm phù viêm và giảm TNF-α phù hợp với cơ chế ức chế phản ứng viêm do tinh thể MSU, tương tự như colchicine nhưng với khả năng giảm tác dụng phụ do nguồn gốc thảo dược. Tác dụng giảm đau qua mô hình Writhing Test cho thấy viên nang có khả năng giảm đau ngoại biên hiệu quả, tương đương Aspirin.

Khả năng tăng bài tiết acid uric niệu và FEUA cho thấy viên nang ĐTG có tác dụng tăng thải acid uric qua thận, một cơ chế quan trọng trong kiểm soát nồng độ acid uric máu. Mặc dù hiệu quả ức chế enzym XO thấp hơn allopurinol, sự kết hợp các vị thuốc trong viên nang có thể tạo ra tác dụng hiệp đồng, vừa giảm tổng hợp vừa tăng đào thải acid uric.

Kết quả mô học khớp cho thấy viên nang ĐTG giúp cải thiện tổn thương mô viêm, giảm thâm nhiễm tế bào viêm và bảo vệ cấu trúc khớp, góp phần làm giảm triệu chứng và ngăn ngừa biến chứng lâu dài. Các kết quả này phù hợp với các nghiên cứu trước đây về tác dụng dược lý của các vị thuốc thành phần như Dây đau xương, Thiên Niên Kiện, Ngưu Tất.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ phù viêm, biểu đồ đường thể hiện nồng độ TNF-α theo thời gian, biểu đồ thanh so sánh số cơn đau quặn và biểu đồ đường thể hiện phần trăm ức chế enzym XO theo nồng độ thuốc.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Phát triển sản phẩm viên nang ĐTG thành thuốc điều trị hỗ trợ bệnh Gút: Tập trung hoàn thiện quy trình bào chế, kiểm định chất lượng và đăng ký lưu hành trong vòng 12 tháng, do các đơn vị sản xuất dược phẩm và bệnh viện y học cổ truyền thực hiện.

  2. Triển khai nghiên cứu lâm sàng giai đoạn I và II: Đánh giá an toàn và hiệu quả trên người bệnh Gút cấp và mạn tính trong 18-24 tháng, phối hợp giữa các bệnh viện chuyên khoa cơ xương khớp và viện nghiên cứu y học cổ truyền.

  3. Xây dựng chương trình đào tạo và hướng dẫn sử dụng viên nang ĐTG cho bác sĩ và nhân viên y tế: Tập trung vào cơ chế tác dụng, liều dùng, chỉ định và theo dõi tác dụng phụ, thực hiện trong 6 tháng tại các cơ sở y tế tuyến tỉnh và trung ương.

  4. Tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức cộng đồng về lợi ích của thuốc thảo dược trong điều trị Gút: Qua các kênh truyền thông, hội thảo khoa học và tư vấn bệnh nhân, nhằm thúc đẩy sử dụng thuốc an toàn, hiệu quả và giảm gánh nặng chi phí điều trị.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Bác sĩ chuyên khoa cơ xương khớp và y học cổ truyền: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học về tác dụng của viên nang ĐTG, hỗ trợ lựa chọn thuốc điều trị phù hợp cho bệnh nhân Gút.

  2. Nhà nghiên cứu dược lý và phát triển thuốc thảo dược: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, kết quả thực nghiệm và cơ chế tác dụng để phát triển các sản phẩm tương tự hoặc cải tiến.

  3. Sinh viên, học viên cao học ngành y học cổ truyền và y học hiện đại: Tài liệu tham khảo hữu ích cho việc học tập, nghiên cứu chuyên sâu về bệnh Gút và ứng dụng y học cổ truyền trong điều trị.

  4. Cơ sở sản xuất và quản lý dược phẩm: Cung cấp dữ liệu khoa học để hoàn thiện quy trình sản xuất, kiểm định chất lượng và xây dựng hồ sơ đăng ký thuốc thảo dược.

Câu hỏi thường gặp

  1. Viên nang ĐTG có an toàn khi sử dụng lâu dài không?
    Nghiên cứu trên mô hình chuột cho thấy viên nang không gây tổn thương thận, không làm tăng creatinin máu và niệu, đồng thời các vị thuốc thành phần đều có lịch sử sử dụng an toàn trong y học cổ truyền. Tuy nhiên, cần nghiên cứu lâm sàng để xác định an toàn trên người.

  2. Viên nang ĐTG có thể thay thế hoàn toàn thuốc tây trong điều trị Gút không?
    Viên nang ĐTG có tác dụng hỗ trợ giảm viêm, giảm đau và hạ acid uric nhưng hiệu quả ức chế enzym XO thấp hơn thuốc chuẩn như allopurinol. Do đó, viên nang phù hợp dùng kết hợp hoặc hỗ trợ, không nên thay thế hoàn toàn thuốc tây mà chưa có nghiên cứu lâm sàng đầy đủ.

  3. Liều dùng viên nang ĐTG trên người là bao nhiêu?
    Dựa trên quy đổi từ liều dùng trên chuột, liều dự kiến trên người là khoảng 12 viên/ngày (tương đương 120 mg/kg/ngày). Liều này cần được điều chỉnh và xác nhận qua nghiên cứu lâm sàng.

  4. Viên nang ĐTG có tác dụng nhanh như thuốc tây không?
    Tác dụng giảm đau và chống viêm của viên nang ĐTG trên mô hình thực nghiệm tương đương colchicine và aspirin, tuy nhiên tốc độ tác dụng trên người cần được đánh giá qua thử nghiệm lâm sàng.

  5. Có thể sử dụng viên nang ĐTG cho bệnh nhân có bệnh thận không?
    Nghiên cứu trên chuột cho thấy viên nang không làm tăng creatinin máu và niệu, có khả năng an toàn cho thận. Tuy nhiên, bệnh nhân có bệnh thận cần được theo dõi kỹ và tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng.

Kết luận

  • Viên nang ĐTG có tác dụng chống viêm, giảm đau hiệu quả trên mô hình viêm khớp Gút và đau quặn, tương đương thuốc chuẩn colchicine và aspirin.
  • Viên nang ĐTG thúc đẩy đào thải acid uric qua thận, làm giảm nồng độ acid uric máu trên mô hình tăng acid uric do kali oxonate.
  • Viên nang ĐTG ức chế enzym xanthin oxidase với hiệu quả vừa phải, góp phần giảm tổng hợp acid uric.
  • Kết quả mô học cho thấy viên nang bảo vệ cấu trúc khớp, giảm tổn thương viêm.
  • Nghiên cứu mở hướng phát triển thuốc thảo dược an toàn, hiệu quả cho bệnh Gút, cần tiếp tục nghiên cứu lâm sàng và hoàn thiện quy trình sản xuất.

Hành động tiếp theo: Triển khai nghiên cứu lâm sàng, hoàn thiện hồ sơ đăng ký thuốc và xây dựng chương trình đào tạo sử dụng viên nang ĐTG trong điều trị bệnh Gút. Đề nghị các nhà nghiên cứu, bác sĩ và cơ sở y tế quan tâm phối hợp để phát huy hiệu quả ứng dụng sản phẩm.