I. Tổng Quan Tội Nhận Hối Lộ Khái Niệm Dấu Hiệu Pháp Lý
Tham nhũng là một vấn nạn toàn cầu, đe dọa sự ổn định chính trị và phát triển kinh tế. Tại Việt Nam, tham nhũng được xem là một trong những vấn đề nhức nhối nhất, ảnh hưởng đến niềm tin của nhân dân vào Đảng và Nhà nước. Tội nhận hối lộ, một hình thức tham nhũng nghiêm trọng, đang diễn biến phức tạp, gây bức xúc trong dư luận. Điều 56 Hiến pháp 2013 khẳng định quyết tâm phòng, chống tham nhũng của Đảng và Nhà nước. Tham nhũng thể hiện sự tha hóa quyền lực, đặt lợi ích cá nhân lên trên lợi ích tập thể, xã hội. Nó trái với đạo đức xã hội, làm suy thoái các giá trị tốt đẹp. Về kinh tế, tham nhũng gây thất thoát tài sản nhà nước, cản trở phát triển. Về pháp lý, đó là hành vi trái pháp luật hình sự, bị trừng trị. Theo Luật Phòng, chống tham nhũng 2018, tham nhũng là hành vi lợi dụng chức vụ, quyền hạn vì vụ lợi. Cần có những giải pháp chống hối lộ hiệu quả.
1.1. Khái niệm chung về các tội phạm tham nhũng
Công ước Liên hợp quốc về chống tham nhũng đã sử dụng thuật ngữ nói về tham nhũng như sau: “Cộng đồng quốc tế bày tỏ sự lo ngại về tính nghiêm trọng của các vấn đề cũng như các mối đe dọa do tham nhũng gây ra đối với sự ổn định và an ninh xã hội, xói mòn các thể chế và giá trị dân chủ, các giá trị đạo đức, công lý và gây tổn hại đến sự pháp triển bền vững và chế độ. Tại Việt Nam hiện nay, tham nhũng đang là một trong những vấn đề gây nhức nhối, được toàn Đảng, toàn xã hội rất quan tâm. Tham nhũng là căn bệnh của bộ máy quyền lực, là một trong những nguyên nhân tạo ra sự trì trệ, làm giảm tốc độ phát triển kinh tế - xã hội, gây mất lòng tin của nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng và quản lý của Nhà nước.
1.2. Khái niệm về tội nhận hối lộ theo pháp luật hình sự
Theo từ điển tiếng việt, “hối lộ” là động từ, được hiểu là: “Lén lút đưa tiền của để nhờ kẻ có quyền làm điều trái với pháp luật nhưng có lợi cho mình”. Còn trong Tiếng Anh, “Bribery” (hối lộ) có nghĩa là “một dạng tham nhũng, là hành vi đưa tiền hoặc quà nhằm thay đổi thái độ của người nhận”. Công ước của Liên Hợp quốc về chống tham nhũng quy định về tội nhận hối lộ như sau: “Hành vi của người có chức vụ (trong lĩnh vực công hoặc tư, của quốc gia hoặc tổ chức quốc tế), trực tiếp hay gián tiếp, đòi hoặc nhận một lợi ích không chính đáng cho chính bản thân công chức hay cho người hoặc tổ chức khác, để người có chức vụ đó làm hoặc không làm một việc trong quá trình thi hành công vụ”.
II. Yếu Tố Cấu Thành Tội Nhận Hối Lộ Phân Tích Chi Tiết
Để cấu thành tội nhận hối lộ, cần xác định rõ các yếu tố: khách thể, chủ thể, mặt khách quan và mặt chủ quan. Khách thể là hoạt động đúng đắn của cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp, và uy tín của Nhà nước. Đối tượng tác động là của hối lộ, bao gồm tiền, tài sản, lợi ích vật chất hoặc phi vật chất. Chủ thể là người có chức vụ, quyền hạn, lợi dụng vị trí để trục lợi. Mặt khách quan thể hiện qua hành vi nhận hoặc đòi hối lộ. Mặt chủ quan là lỗi cố ý trực tiếp, tức là người phạm tội biết rõ hành vi của mình là sai trái nhưng vẫn thực hiện. Việc chứng minh đầy đủ các yếu tố này là then chốt để xử lý tội phạm tham nhũng một cách hiệu quả.
2.1. Dấu hiệu về khách thể của tội nhận hối lộ
Khách thể của Tội nhận hối lộ là hoạt động đúng đắn, những quan hệ xã hội liên quan đến hoạt động bình thường của các cơ quan, tổ chức trong Nhà nước và của cả các doanh nghiệp, tổ chức ngoài Nhà nước; làm cho cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp này bị suy yếu, mất uy tín; làm cho nhân dân mất niềm tin vào Đảng và Nhà nước. Đa số các hành vi nhận hối lộ của người có chức vụ, quyền hạn là làm trái với công vụ được giao, gây thiệt hại trực tiếp cho cơ quan, đơn vị nơi mình công tác.
2.2. Dấu hiệu về chủ thể của tội nhận hối lộ
Chủ thể của tội nhận hối lộ phải là người có chức vụ, quyền hạn. Theo quy định tại khoản 2 Điều 352 BLHS năm 2015, người có chức vụ là người do bổ nhiệm, do bầu cử, do hợp đồng hoặc do một hình thức khác, có hưởng lương hoặc không hưởng lương, được giao thực hiện một công vụ nhất định và có quyền hạn nhất định trong khi thực hiện công vụ đó. Như vậy, chủ thể của tội nhận hối lộ là chủ thể đặc biệt, đó là người có chức vụ, quyền hạn.
2.3. Dấu hiệu về mặt khách quan của tội nhận hối lộ
Mặt khách quan của tội nhận hối lộ thể hiện ở hành vi của người có chức vụ, quyền hạn đã lợi dụng chức vụ, quyền hạn của mình, trực tiếp hoặc qua trung gian đã nhận hoặc sẽ nhận tiền, tài sản hoặc lợi ích vật chất khác có giá trị từ 2.000.000 đồng trở lên hoặc dưới 2.000.000 đồng nhưng đã gây hậu quả nghiêm trọng, bị xử lý kỷ luật, hoặc đã bị kết án về một trong các tội quy định tại Mục 1 Chương này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm, để làm hoặc không làm một việc vì lợi ích hoặc theo yêu cầu của người đưa hối lộ.
III. Thực Trạng Tội Nhận Hối Lộ Phân Tích Đánh Giá Chi Tiết
Thực tế cho thấy, thực trạng hối lộ ở Việt Nam diễn biến phức tạp, xảy ra ở nhiều lĩnh vực như giao thông, xây dựng, y tế, giáo dục... Các vụ án tội phạm kinh tế liên quan đến hối lộ ngày càng tinh vi, với số tiền hối lộ lớn, gây hậu quả nghiêm trọng. Điều này đòi hỏi sự vào cuộc quyết liệt hơn nữa của các cơ quan chức năng, cũng như sự tham gia tích cực của toàn xã hội trong công tác phòng chống tham nhũng. Cần có những nghiên cứu sâu sắc về nguyên nhân và điều kiện phát sinh tội phạm, từ đó đề xuất các giải pháp phù hợp.
3.1. Khái quát tình hình tội phạm tham nhũng tội phạm nhận hối lộ
Trong số các tội phạm về tham nhũng gây ảnh hưởng nghiêm trọng thì tội nhận hối lộ trong những năm gần đây có những diễn biến rất phức tạp. Nhiều vụ án lớn, nghiêm trọng về tội nhận hối lộ đã xảy ra trong mọi lĩnh vực như: giao thông vận tải, xây dựng, thi hành án, thanh tra…gây bức xúc trong dư luận xã hội, ảnh hưởng đến uy tín và niềm tin của nhân dân đối với Đảng, Nhà nước.
3.2. Thực tiễn định tội danh tội nhận hối lộ trong xét xử
Hoạt động áp dụng pháp luật hình sự trong đấu tranh với loại tội phạm này còn gặp nhiều khó khăn do chủ thể của tội phạm là chủ thể đặc biệt, các dấu hiệu phạm tội dễ bị nhầm lẫn với các tội phạm chức vụ khác. Sơ lược lịch sử hình thành và phát triển của Luật hình sự Việt Nam cho thấy, từ khi thành lập nước (năm 1945) đến trước khi thông qua BLHS năm 1985, khái niệm về tội phạm chức vụ nói chung, tội phạm nhận hối lộ nói 1 n riêng chưa được quy định trong các văn bản pháp luật hình sự.
IV. Giải Pháp Chống Tội Nhận Hối Lộ Đề Xuất Kiến Nghị
Để giải pháp chống hối lộ hiệu quả, cần đồng bộ nhiều giải pháp. Hoàn thiện pháp luật, đảm bảo tính minh bạch, rõ ràng, dễ thực thi. Nâng cao năng lực của các cơ quan điều tra, truy tố, xét xử, đảm bảo xử lý tội phạm tham nhũng nghiêm minh, đúng pháp luật. Tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục, nâng cao nhận thức của cán bộ, công chức và người dân về tác hại của tham nhũng. Kiểm soát chặt chẽ tài sản, thu nhập của cán bộ, công chức. Phát huy vai trò giám sát của xã hội, tạo điều kiện cho người dân tham gia vào công tác phòng, chống tham nhũng.
4.1. Tiếp tục hoàn thiện quy định của Bộ luật hình sự hiện hành
Tuy nhiên, thực tiễn áp dụng những quy định của pháp luật hình sự liên quan đến tội phạm nhận hối lộ còn cho thấy nhiều bất cập về lý luận dẫn đến những vướng mắc trong thực tiễn làm ảnh hưởng lớn đến hiệu quả của công tác đấu tranh, phòng chống loại tội phạm này. Điều đó đặt ra một thực tế cấp bách cần phải nghiên cứu các quy định của BLHS cũng như các quy định khác của pháp luật có liên quan để làm sáng tỏ quy định về tội nhận hối lộ trong khía cạnh lập pháp và thực tiễn áp dụng từ đó đưa ra các giải pháp để đảm bảo việc áp dụng đúng pháp luật hình sự đối với tội nhận hối lộ ở Việt Nam.
4.2. Các giải pháp nâng cao chất lượng hiệu quả áp dụng pháp luật
Việc tác giả lựa chọn đề tài “Tội nhận hối lộ theo pháp luật hình sự ở Việt Nam hiện nay” nghiên cứu trên cả khía cạnh lý luận pháp luật và thực tiễn là đòi hỏi khách quan, cấp thiết, góp phần vào việc nghiên cứu tội phạm nhận hối lộ nói riêng và các tội phạm tham nhũng nói chung, từ đó rút ra được một số kiến nghị, giải pháp khắc phục những tồn tại trong thực tiễn xét xử và công cuộc đấu tranh phòng, chống tội phạm.
V. Ứng Dụng Nghiên Cứu Về Tội Nhận Hối Lộ Tổng Hợp Mới Nhất
Nghiên cứu về tội nhận hối lộ cần đi sâu vào phân tích các vụ án cụ thể, đánh giá hiệu quả của các biện pháp phòng ngừa, phát hiện và xử lý. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan nghiên cứu, cơ quan thực thi pháp luật và các tổ chức xã hội. Kết quả nghiên cứu cần được ứng dụng vào thực tiễn, góp phần nâng cao hiệu quả công tác phòng chống tham nhũng. Cần có những đánh giá khách quan, toàn diện về tình hình tham nhũng ở Việt Nam, từ đó đề xuất các giải pháp phù hợp với điều kiện thực tế.
5.1. Các công trình nghiên cứu khoa học về các tội phạm tham nhũng
Trên thế giới đã có rất nhiều các tổ chức, học giả có các công trình nghiên cứu trên diện rộng, căn cứ vào tình hình khái quát sự phát triển kinh tế - chính trị của nhiều quốc gia, đặc biệt là các công trình nghiên cứu của tổ chức minh bạch quốc tế (Transparency International), Ngân hàng thế giới (World Bank), Đại học Columbia, Trung tâm nghiên cứu thị trường thế giới.
5.2. Nghiên cứu về tội nhận hối lộ dưới dạng lý luận
Tại Việt Nam, các tội phạm về nhận hối lộ được coi là tội phạm “nhạy cảm”, do chủ thể, do cách thức phạm tội và hậu quả nó để lại, đã có nhiều nhà chính trị, nhà nghiên cứu khoa học pháp luật quan tâm và nghiên cứu. Trong những năm qua đã có một số công trình nghiên cứu khoa học về các tội phạm tham nhũng nói chung và tội nhận hối lộ nói riêng đã được công bố.
VI. Tương Lai Phòng Chống Tội Nhận Hối Lộ Hướng Đi Nào
Công tác phòng chống tham nhũng, đặc biệt là tội nhận hối lộ, là một cuộc chiến lâu dài, đòi hỏi sự kiên trì, bền bỉ. Cần xây dựng một hệ thống pháp luật hoàn thiện, minh bạch, hiệu quả. Nâng cao năng lực của các cơ quan chức năng, đảm bảo tính độc lập, khách quan. Tăng cường vai trò giám sát của xã hội, tạo điều kiện cho người dân tham gia vào công tác phòng, chống tham nhũng. Xây dựng một xã hội liêm chính, nơi mà tham nhũng không có chỗ đứng.
6.1. Đấu tranh phòng chống tham nhũng là một cuộc chiến lâu dài
Nhận thức rõ tính chất nguy hiểm của tội phạm tham nhũng, tại Điều 56 Hiến pháp 2013 quy định: “Cơ quan, tổ chức, cá nhân phải thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, phòng, chống tham nhũng trong hoạt động kinh tế - xã hội và quản lý nhà nước”. Việc Hiến pháp quy định điều này là sự khẳng định của Đảng và Nhà nước ta về công cuộc đấu trang phòng chống tham nhũng luôn được chú trọng, quan tâm, đó là một cuộc chiến lâu dài đòi hỏi tất cả mọi người dân, mọi thành phần xã hội chung tay, góp sức đẩy lùi tệ nạn tham nhũng, bảo vệ cuộc sống giàu đẹp hơn.
6.2. Cần xây dựng một hệ thống pháp luật hoàn thiện minh bạch hiệu quả
Tuy nhiên, thực tiễn áp dụng những quy định của pháp luật hình sự liên quan đến tội phạm nhận hối lộ còn cho thấy nhiều bất cập về lý luận dẫn đến những vướng mắc trong thực tiễn làm ảnh hưởng lớn đến hiệu quả của công tác đấu tranh, phòng chống loại tội phạm này. Điều đó đặt ra một thực tế cấp bách cần phải nghiên cứu các quy định của BLHS cũng như các quy định khác của pháp luật có liên quan để làm sáng tỏ quy định về tội nhận hối lộ trong khía cạnh lập pháp và thực tiễn áp dụng từ đó đưa ra các giải pháp để đảm bảo việc áp dụng đúng pháp luật hình sự đối với tội nhận hối lộ ở Việt Nam.
