Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo giai đoạn 2021 – 2030, việc phát triển phương pháp dạy học tích cực nhằm nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học là yêu cầu cấp thiết. Môn Công nghệ lớp 3, lần đầu tiên được triển khai trong chương trình giáo dục phổ thông 2018 từ năm học 2022 – 2023, đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành năng lực công nghệ cho học sinh tiểu học. Theo khảo sát tại ba trường tiểu học ở Hải Phòng với 45 giáo viên và 240 học sinh, chỉ có khoảng 24,4% giáo viên thường xuyên sử dụng phương pháp dạy học dự án (DHDA) trong giảng dạy môn Công nghệ lớp 3, mặc dù 97,7% giáo viên nhận thức DHDA là phương pháp tích cực giúp phát triển năng lực và phẩm chất cho học sinh.

Nghiên cứu tập trung vào việc tổ chức các dự án học tập trong dạy học môn Công nghệ lớp 3 nhằm nâng cao chất lượng dạy học, phát triển năng lực giải quyết vấn đề, năng lực tự học và hợp tác nhóm cho học sinh. Phạm vi nghiên cứu bao gồm khảo sát thực trạng tại các trường tiểu học trên địa bàn Hải Phòng và thực nghiệm sư phạm trong 4 tuần tại lớp 3A1 trường Tiểu học Nguyễn Khuyến. Mục tiêu cụ thể là xây dựng quy trình thiết kế và tổ chức các dự án học tập phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh lớp 3 và yêu cầu chương trình GDPT 2018, đồng thời đánh giá tính khả thi và hiệu quả của quy trình này.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc đổi mới phương pháp dạy học môn Công nghệ, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học, đáp ứng yêu cầu phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0 và hội nhập quốc tế sâu rộng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về dạy học dự án (DHDA) như sau:

  • Lý thuyết dạy học dự án: DHDA là phương pháp dạy học tích cực, trong đó học sinh thực hiện nhiệm vụ học tập phức hợp, kết hợp giữa lý thuyết và thực tiễn để tạo ra sản phẩm cụ thể. Người học chủ động lập kế hoạch, thực hiện, đánh giá và trình bày kết quả dự án dưới sự hướng dẫn của giáo viên. DHDA phát huy tính tự lực, sáng tạo, hợp tác và phát triển năng lực tư duy bậc cao cho học sinh.

  • Mô hình phát triển năng lực học sinh: Nghiên cứu tập trung phát triển các năng lực cốt lõi theo chương trình GDPT 2018, bao gồm năng lực giải quyết vấn đề, năng lực tự học, năng lực hợp tác và giao tiếp. DHDA được xem là công cụ hiệu quả để hình thành và phát triển các năng lực này thông qua các hoạt động học tập mang tính liên môn, thực tiễn và trải nghiệm.

  • Khái niệm dự án học tập: Dự án học tập là kế hoạch hoạt động học tập có tính phức hợp, liên môn, gắn với thực tiễn, trong đó học sinh tham gia tích cực, phối hợp làm việc nhóm để giải quyết vấn đề và tạo ra sản phẩm học tập có ý nghĩa.

Các khái niệm chính bao gồm: dự án học tập, phương pháp dạy học dự án, năng lực học sinh, phẩm chất học sinh, đặc điểm tâm sinh lý học sinh lớp 3, và chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp sau:

  • Phương pháp tổng quan tài liệu: Thu thập, phân tích các công trình nghiên cứu, lý luận về dạy học dự án, đặc điểm môn Công nghệ lớp 3 và chương trình GDPT 2018.

  • Phương pháp khảo sát thực trạng: Sử dụng phiếu điều tra ý kiến với 45 giáo viên và 240 học sinh tại ba trường tiểu học ở Hải Phòng để đánh giá nhận thức, mức độ vận dụng DHDA và sự yêu thích của học sinh đối với môn Công nghệ lớp 3. Phương pháp phỏng vấn và quan sát cũng được áp dụng để thu thập dữ liệu định tính.

  • Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thực hiện tổ chức các dự án học tập trong môn Công nghệ lớp 3 tại lớp 3A1 trường Tiểu học Nguyễn Khuyến trong 4 tuần. Đánh giá hiệu quả dựa trên kết quả học tập, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo của học sinh trước và sau thực nghiệm.

  • Phương pháp xử lý số liệu: Sử dụng phần mềm Excel và các công thức toán học để phân tích, tổng hợp số liệu khảo sát và thực nghiệm, đảm bảo tính khách quan và chính xác.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 45 giáo viên và 240 học sinh, được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện tại các trường tiểu học đại diện cho các quận huyện của Hải Phòng. Phương pháp phân tích dữ liệu bao gồm thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm và phân tích định tính từ phỏng vấn, quan sát.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên về dạy học dự án: 97,7% giáo viên khảo sát đồng thuận DHDA là phương pháp tích cực, giúp học sinh thực hiện nhiệm vụ học tập phức hợp kết hợp lý thuyết và thực tiễn. 100% giáo viên cho biết các dự án học tập thường được thực hiện theo nhóm với sự phân công công việc rõ ràng. Tuy nhiên, chỉ 24,4% giáo viên thường xuyên áp dụng DHDA trong giảng dạy môn Công nghệ lớp 3.

  2. Mức độ sử dụng các phương pháp dạy học tích cực: Các phương pháp thuyết trình (95,6%), đàm thoại (93,3%) và trực quan (88,9%) được sử dụng phổ biến hơn so với DHDA (24,4%). Điều này cho thấy DHDA còn hạn chế trong thực tế giảng dạy, có thể do giáo viên còn bỡ ngỡ với môn học mới và phương pháp mới.

  3. Vai trò của DHDA đối với học sinh: 100% giáo viên đánh giá DHDA giúp phát triển năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo cho học sinh; 95,5% cho rằng DHDA phát huy tính tự giác, tích cực trong học tập; 88,8% nhận định DHDA phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác nhóm; 97,7% đồng ý DHDA góp phần nâng cao kết quả học tập.

  4. Khó khăn khi tổ chức DHDA: Giáo viên gặp khó khăn trong việc xây dựng dự án phù hợp với năng lực học sinh, quản lý quá trình học tập, phối hợp liên môn, tích hợp công nghệ và đánh giá kết quả dự án. Khối lượng công việc tăng lên và sự chi phối của các cấp quản lý cũng là trở ngại.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy giáo viên có nhận thức tích cực về DHDA nhưng tỷ lệ áp dụng còn thấp, phản ánh thực trạng phổ biến trong đổi mới phương pháp dạy học ở bậc tiểu học. Việc môn Công nghệ lớp 3 mới được triển khai từ năm học 2022 – 2023 khiến giáo viên chưa có nhiều kinh nghiệm vận dụng DHDA, đồng thời thiếu tài liệu và hỗ trợ chuyên môn.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, DHDA được công nhận là phương pháp hiệu quả trong phát triển năng lực học sinh, đặc biệt là năng lực giải quyết vấn đề, tư duy sáng tạo và hợp tác nhóm. Việc tổ chức dự án học tập phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh lớp 3, giúp các em phát triển tư duy trừu tượng, kỹ năng thực hành và thái độ tích cực.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ sử dụng các phương pháp dạy học tích cực và biểu đồ tròn về nhận thức vai trò DHDA của giáo viên. Bảng tổng hợp các khó khăn cũng giúp minh họa các thách thức trong tổ chức DHDA.

Kết quả thực nghiệm sư phạm cho thấy việc áp dụng quy trình thiết kế và tổ chức dự án học tập giúp học sinh nâng cao điểm số kiểm tra môn Công nghệ, tăng tỷ lệ học sinh đạt mức năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo từ khoảng 60% lên trên 85%. Điều này khẳng định tính khả thi và hiệu quả của quy trình đề xuất.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên về DHDA: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về thiết kế và tổ chức dự án học tập trong môn Công nghệ lớp 3, tập trung vào kỹ năng xây dựng dự án phù hợp với năng lực học sinh và đánh giá dự án. Thời gian thực hiện trong 6 tháng đầu năm học, do Sở GD&ĐT phối hợp với các trường đại học sư phạm chủ trì.

  2. Phát triển tài liệu hướng dẫn và mẫu dự án học tập: Biên soạn bộ tài liệu mẫu dự án học tập theo chủ đề môn Công nghệ lớp 3, kèm theo bộ câu hỏi định hướng và công cụ đánh giá. Tài liệu này giúp giáo viên dễ dàng áp dụng và giảm tải công việc chuẩn bị. Thực hiện trong vòng 3 tháng, do nhóm chuyên gia giáo dục và giáo viên chủ chốt thực hiện.

  3. Tăng cường cơ sở vật chất và công nghệ hỗ trợ dạy học: Trang bị phòng học đa phương tiện, máy tính, thiết bị thí nghiệm đơn giản để hỗ trợ học sinh thực hiện dự án học tập. Đầu tư trong năm học 2024 – 2025, do các trường phối hợp với địa phương và phụ huynh.

  4. Xây dựng hệ thống đánh giá đa chiều trong DHDA: Áp dụng kết hợp đánh giá của giáo viên, đánh giá đồng đẳng và tự đánh giá của học sinh dựa trên phiếu quan sát, sổ theo dõi dự án và phiếu đánh giá sản phẩm. Hướng dẫn cụ thể về đánh giá cần được phổ biến rộng rãi trong năm học tới.

  5. Khuyến khích hợp tác liên môn và cộng đồng: Tạo điều kiện để giáo viên các môn phối hợp xây dựng dự án học tập liên môn, đồng thời huy động sự tham gia của phụ huynh và chuyên gia trong cộng đồng để hỗ trợ học sinh. Thực hiện thí điểm trong 1 năm học tại các trường đã khảo sát.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học, đặc biệt giảng dạy môn Công nghệ lớp 3: Nghiên cứu cung cấp quy trình thiết kế và tổ chức dự án học tập cụ thể, giúp giáo viên nâng cao hiệu quả giảng dạy, phát triển năng lực học sinh và đổi mới phương pháp dạy học.

  2. Nhà quản lý giáo dục và cán bộ chuyên môn: Tài liệu giúp hiểu rõ thực trạng, khó khăn và giải pháp vận dụng DHDA trong giáo dục tiểu học, từ đó xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và hỗ trợ phù hợp.

  3. Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Giáo dục học: Luận văn là nguồn tham khảo quý giá về lý luận và thực tiễn dạy học dự án, phương pháp nghiên cứu giáo dục và ứng dụng trong môn Công nghệ tiểu học.

  4. Phụ huynh học sinh và cộng đồng giáo dục: Giúp hiểu rõ vai trò của DHDA trong phát triển năng lực và phẩm chất học sinh, từ đó phối hợp hỗ trợ con em trong quá trình học tập theo dự án.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dạy học dự án là gì và có điểm gì khác biệt so với phương pháp truyền thống?
    Dạy học dự án là phương pháp tích cực, trong đó học sinh thực hiện nhiệm vụ học tập phức hợp, kết hợp lý thuyết và thực tiễn để tạo ra sản phẩm cụ thể. Khác với phương pháp truyền thống, DHDA lấy học sinh làm trung tâm, phát huy tính tự lực, sáng tạo và hợp tác nhóm.

  2. Tại sao nên áp dụng dạy học dự án trong môn Công nghệ lớp 3?
    Môn Công nghệ lớp 3 có nội dung gắn liền với thực tiễn, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh tiểu học. DHDA giúp học sinh chủ động lĩnh hội kiến thức, phát triển năng lực giải quyết vấn đề, tư duy sáng tạo và kỹ năng hợp tác, đáp ứng yêu cầu chương trình GDPT 2018.

  3. Những khó khăn phổ biến khi tổ chức dạy học dự án là gì?
    Giáo viên thường gặp khó khăn trong việc xây dựng dự án phù hợp với năng lực học sinh, quản lý quá trình học tập, phối hợp liên môn, tích hợp công nghệ và đánh giá kết quả. Ngoài ra, khối lượng công việc tăng và sự chi phối của cấp quản lý cũng là thách thức.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả của dạy học dự án?
    Đánh giá hiệu quả DHDA cần kết hợp đánh giá quá trình và đánh giá tổng kết, sử dụng phiếu quan sát, sổ theo dõi dự án, phiếu đánh giá sản phẩm, đồng thời kết hợp đánh giá của giáo viên, đồng nghiệp và tự đánh giá của học sinh để đảm bảo khách quan và toàn diện.

  5. Quy trình thiết kế một dự án học tập trong môn Công nghệ lớp 3 gồm những bước nào?
    Quy trình gồm: xác định đề tài dự án phù hợp với nội dung bài học; xây dựng bộ câu hỏi định hướng học tập; thiết kế kế hoạch hoạt động và sản phẩm dự án; tổ chức thực hiện dự án theo nhóm; thu thập kết quả và đánh giá dự án; rút kinh nghiệm cho các dự án tiếp theo.

Kết luận

  • Dạy học dự án là phương pháp tích cực phù hợp với môn Công nghệ lớp 3, giúp phát triển năng lực và phẩm chất học sinh theo chương trình GDPT 2018.
  • Giáo viên có nhận thức tích cực về DHDA nhưng tỷ lệ áp dụng còn thấp do thiếu kinh nghiệm và hỗ trợ.
  • Quy trình thiết kế và tổ chức dự án học tập được đề xuất đã được kiểm nghiệm thực nghiệm, cho thấy hiệu quả nâng cao kiến thức và năng lực học sinh.
  • Cần tăng cường đào tạo giáo viên, phát triển tài liệu hướng dẫn, cải thiện cơ sở vật chất và xây dựng hệ thống đánh giá đa chiều để thúc đẩy áp dụng DHDA.
  • Các bước tiếp theo bao gồm mở rộng thực nghiệm, hoàn thiện quy trình và phổ biến rộng rãi trong các trường tiểu học nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Công nghệ.

Hành động ngay hôm nay để đổi mới phương pháp dạy học, phát triển toàn diện năng lực học sinh và góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học!