Tổng quan nghiên cứu

Quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) cấp xã, đặc biệt tại các xã biên giới, đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội và đảm bảo an ninh quốc phòng. Tại huyện Châu Thành, tỉnh Tây Ninh, với diện tích 571,25 km² và dân số khoảng 141.875 người, trong đó 6 xã biên giới chiếm 51,8% diện tích toàn huyện, công tác quản lý ngân sách cấp xã gặp nhiều thách thức do đặc thù vị trí địa lý và điều kiện kinh tế xã hội. Từ năm 2013 đến 2018, nguồn thu ngân sách tại các xã biên giới có sự biến động, ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng chi thường xuyên và đầu tư phát triển. Luật Ngân sách Nhà nước số 83/2015/QH13 có hiệu lực từ năm 2017 đã tạo hành lang pháp lý mới, đồng bộ hơn, thúc đẩy cải cách tài chính công, nhưng vẫn còn nhiều khó khăn trong việc cân đối nguồn thu chi và quản lý hiệu quả ngân sách cấp xã vùng biên giới.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý ngân sách tại các xã biên giới huyện Châu Thành, phân tích các hạn chế và đề xuất giải pháp hoàn thiện quản lý ngân sách đến năm 2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 6 xã biên giới thuộc huyện Châu Thành trong giai đoạn 2013-2018, với ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, góp phần phát triển kinh tế - xã hội và đảm bảo an ninh khu vực biên giới.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước, bao gồm:

  • Lý thuyết về ngân sách nhà nước: NSNN là công cụ tài chính của Nhà nước để tập trung và phân phối nguồn lực nhằm thực hiện các chức năng quản lý xã hội. Theo Luật NSNN 2015, ngân sách là toàn bộ các khoản thu, chi được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định.
  • Lý thuyết quản lý thu chi ngân sách: Thu ngân sách bao gồm thuế, phí, lệ phí và các khoản thu khác; chi ngân sách phân thành chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển, mỗi loại có đặc điểm và phương thức quản lý riêng.
  • Khái niệm ngân sách cấp xã: Là bộ phận của NSNN, ngân sách cấp xã vừa là đơn vị dự toán trực tiếp sử dụng kinh phí, vừa là công cụ thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội và an ninh quốc phòng tại địa phương.
  • Chu trình quản lý ngân sách cấp xã: Bao gồm lập dự toán, chấp hành dự toán, kế toán và quyết toán, kiểm tra, thanh tra ngân sách.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: ngân sách nhà nước, ngân sách cấp xã, thuế, phí và lệ phí, chi thường xuyên, chi đầu tư phát triển, chu trình quản lý ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính là số liệu thứ cấp thu thập từ UBND huyện Châu Thành, Chi cục Thuế huyện, các báo cáo tổng hợp hàng năm và các văn bản pháp luật liên quan từ năm 2013 đến 2018. Cỡ mẫu nghiên cứu tập trung vào 6 xã biên giới thuộc huyện Châu Thành với tổng diện tích 295,92 km².

Phương pháp chọn mẫu là phương pháp chọn mẫu toàn bộ các xã biên giới trong huyện nhằm đảm bảo tính đại diện và đặc thù vùng biên giới. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp tổng hợp, so sánh số liệu thu chi ngân sách qua các năm, đánh giá thực trạng và xác định các hạn chế trong quản lý ngân sách cấp xã.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2013 đến 2019, trong đó giai đoạn phân tích số liệu là 2013-2018, đề xuất giải pháp hướng đến năm 2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nguồn thu ngân sách cấp xã biên giới tăng trưởng không đồng đều: Tỷ lệ thu ngân sách bình quân từ năm 2013 đến 2018 tại 6 xã biên giới có sự biến động, với mức tăng trưởng trung bình khoảng 5-7% mỗi năm, tuy nhiên vẫn chưa đáp ứng đủ nhu cầu chi thường xuyên và đầu tư phát triển.

  2. Chi ngân sách chủ yếu tập trung vào chi thường xuyên: Chi thường xuyên chiếm khoảng 70-75% tổng chi ngân sách cấp xã, trong khi chi đầu tư phát triển chỉ chiếm khoảng 25-30%, hạn chế khả năng nâng cấp hạ tầng và phát triển kinh tế địa phương.

  3. Cơ cấu tổ chức và nhân sự quản lý ngân sách còn hạn chế: Đội ngũ cán bộ tài chính kế toán cấp xã chủ yếu có trình độ trung cấp, thiếu kỹ năng tin học và chuyên môn sâu, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý và quyết toán ngân sách.

  4. Việc áp dụng các văn bản pháp luật và quy định quản lý ngân sách còn chưa đồng bộ: Mặc dù các xã biên giới đã thực hiện đầy đủ các văn bản pháp luật như Luật NSNN 2015, Nghị định 163/2016/NĐ-CP, Thông tư 342/2016/TT-BTC, nhưng việc thực thi còn nhiều khó khăn do đặc thù vùng biên giới và hạn chế về nguồn lực.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên là do đặc thù vị trí địa lý vùng biên giới, điều kiện kinh tế xã hội còn khó khăn, nguồn thu ngân sách hạn chế và chưa được phân cấp đầy đủ. So với các địa phương như tỉnh Bình Dương và thành phố Hồ Chí Minh, nơi có nền kinh tế phát triển và cơ cấu ngân sách cấp xã được phân cấp mạnh mẽ hơn, các xã biên giới huyện Châu Thành còn nhiều bất cập trong quản lý thu chi ngân sách.

Việc chi ngân sách chủ yếu cho chi thường xuyên phản ánh nhu cầu duy trì bộ máy và các hoạt động hành chính, nhưng hạn chế đầu tư phát triển làm chậm tiến trình cải thiện hạ tầng và dịch vụ công cộng. Đội ngũ cán bộ tài chính kế toán thiếu kỹ năng chuyên môn và công nghệ thông tin cũng là một rào cản lớn trong việc nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng thu ngân sách theo năm, bảng phân bổ chi ngân sách giữa chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển, cũng như bảng thống kê trình độ chuyên môn của cán bộ tài chính kế toán cấp xã.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi cho ngân sách cấp xã biên giới: Đề xuất UBND tỉnh Tây Ninh và các cơ quan liên quan xem xét điều chỉnh tỷ lệ phân chia nguồn thu, đặc biệt là thuế chuyển quyền sử dụng đất, thuế nhà đất để tăng nguồn thu cho các xã biên giới trong giai đoạn 2021-2025.

  2. Nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ tài chính kế toán cấp xã: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ và kỹ năng tin học cho cán bộ tài chính kế toán cấp xã, ưu tiên các xã biên giới, với mục tiêu hoàn thành trong vòng 2 năm tới.

  3. Đẩy mạnh cải cách hành chính và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách: Áp dụng phần mềm quản lý ngân sách hiện đại, tăng cường minh bạch và kiểm soát chi tiêu, dự kiến triển khai thí điểm trong 3 xã biên giới trong năm 2021 và mở rộng toàn huyện đến năm 2023.

  4. Tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra tài chính ngân sách cấp xã: Thiết lập hệ thống kiểm tra định kỳ và đột xuất nhằm phát hiện kịp thời các sai phạm, lãng phí, thất thoát ngân sách, đồng thời nâng cao trách nhiệm giải trình của các cấp chính quyền xã biên giới.

  5. Hoàn thiện chu trình quản lý ngân sách cấp xã: Rà soát, bổ sung các quy trình lập dự toán, chấp hành, kế toán và quyết toán ngân sách phù hợp với đặc thù vùng biên giới, đảm bảo tính khoa học và hiệu quả trong quản lý tài chính công.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp xã và huyện: Nhận diện các khó khăn, hạn chế trong quản lý ngân sách cấp xã vùng biên giới, từ đó áp dụng các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính công: Tham khảo các đề xuất về phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi và cải cách hành chính nhằm hoàn thiện chính sách quản lý ngân sách cấp xã vùng biên giới.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành quản lý công, tài chính công: Sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo nghiên cứu chuyên sâu về quản lý ngân sách nhà nước cấp xã trong bối cảnh đặc thù vùng biên giới.

  4. Các tổ chức nghiên cứu và tư vấn phát triển kinh tế - xã hội: Áp dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng các chương trình hỗ trợ phát triển kinh tế, nâng cao năng lực quản lý tài chính công tại các địa phương vùng biên giới.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao quản lý ngân sách cấp xã vùng biên giới lại khó khăn hơn so với các địa phương khác?
    Do đặc thù vị trí địa lý, điều kiện kinh tế xã hội còn hạn chế, nguồn thu ngân sách thấp và chưa được phân cấp đầy đủ, cùng với khó khăn trong việc áp dụng chính sách quản lý và hạn chế về nguồn nhân lực.

  2. Các nguồn thu chính của ngân sách cấp xã biên giới gồm những gì?
    Bao gồm thuế (thuế chuyển quyền sử dụng đất, thuế nhà đất), phí, lệ phí, các khoản thu từ hoạt động kinh tế của Nhà nước, viện trợ không hoàn lại và đóng góp tự nguyện của tổ chức, cá nhân.

  3. Làm thế nào để nâng cao năng lực quản lý ngân sách cấp xã?
    Thông qua đào tạo, bồi dưỡng cán bộ tài chính kế toán, ứng dụng công nghệ thông tin, cải cách hành chính và tăng cường kiểm tra, thanh tra tài chính ngân sách.

  4. Chi ngân sách cấp xã chủ yếu được sử dụng vào những mục đích nào?
    Chi thường xuyên cho các hoạt động hành chính, an ninh quốc phòng, các dịch vụ công cộng; chi đầu tư phát triển cho xây dựng cơ sở hạ tầng kinh tế - xã hội.

  5. Luật Ngân sách Nhà nước 2015 có ảnh hưởng như thế nào đến quản lý ngân sách cấp xã?
    Luật tạo hành lang pháp lý đồng bộ, tăng cường phân cấp quản lý ngân sách, thúc đẩy cải cách tài chính công, nhưng việc thực thi còn gặp khó khăn do đặc thù vùng biên giới và hạn chế nguồn lực.

Kết luận

  • Luận văn xây dựng được khung lý thuyết và đánh giá thực trạng quản lý ngân sách cấp xã vùng biên giới huyện Châu Thành, tỉnh Tây Ninh từ 2013 đến 2018.
  • Phát hiện các hạn chế về nguồn thu, cơ cấu chi ngân sách, năng lực cán bộ và áp dụng pháp luật trong quản lý ngân sách cấp xã.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể về phân cấp nguồn thu, nâng cao năng lực cán bộ, cải cách hành chính và kiểm tra, thanh tra tài chính ngân sách.
  • Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn trong việc hoàn thiện quản lý ngân sách cấp xã vùng biên giới, góp phần phát triển kinh tế - xã hội và đảm bảo an ninh quốc phòng.
  • Khuyến nghị triển khai các giải pháp trong giai đoạn 2021-2025, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng nghiên cứu trong các năm tiếp theo.

Hành động tiếp theo là áp dụng các giải pháp đề xuất, đồng thời theo dõi, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh phù hợp, nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã vùng biên giới.