Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự phát triển nhanh chóng của khoa học công nghệ, giáo dục kỹ năng sống (KNS) cho học sinh trung học phổ thông (THPT) trở thành một nhiệm vụ cấp thiết nhằm trang bị cho thế hệ trẻ những năng lực cần thiết để thích ứng và phát triển. Tại huyện Bình Sơn, tỉnh Quảng Ngãi, với đặc điểm kinh tế chủ yếu là thuần nông và sự phát triển công nghiệp tại khu kinh tế Dung Quất, việc giáo dục KNS cho học sinh càng có ý nghĩa quan trọng trong việc hình thành nhân cách và năng lực sống cho các em. Nghiên cứu được thực hiện trong hai năm học 2017-2018 và 2018-2019 tại 4 trường THPT gồm Bình Sơn, Trần Kỳ Phong, Lê Quý Đôn và Vạn Tường nhằm đánh giá thực trạng quản lý giáo dục KNS thông qua hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp (HĐGD NGLL).

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc khảo sát nhận thức, nội dung, phương pháp, nguyên tắc tổ chức, lực lượng tham gia và điều kiện giáo dục KNS, đồng thời phân tích công tác quản lý của cán bộ quản lý nhà trường trong việc tổ chức hoạt động này. Kết quả nghiên cứu không chỉ góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục toàn diện cho học sinh mà còn hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục xây dựng các biện pháp quản lý phù hợp, góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho địa phương. Qua khảo sát với 480 đối tượng gồm cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh, nghiên cứu cung cấp số liệu cụ thể về nhận thức và thực trạng quản lý giáo dục KNS, làm cơ sở cho các đề xuất cải tiến trong giai đoạn 2019-2025.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và giáo dục kỹ năng sống, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý giáo dục được hiểu là quá trình tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến đối tượng quản lý nhằm đảm bảo sự vận hành và phát triển của hệ thống giáo dục. Các chức năng quản lý gồm kế hoạch hóa, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá được áp dụng để phân tích công tác quản lý giáo dục KNS.

  • Lý thuyết giáo dục kỹ năng sống: Kỹ năng sống là năng lực tâm lý xã hội giúp cá nhân ứng phó hiệu quả với các yêu cầu và thách thức của cuộc sống. Khung giáo dục kỹ năng sống dựa trên bốn trụ cột giáo dục thế kỷ XXI: học để biết, học để làm, học để chung sống và học để tự khẳng định mình. Các kỹ năng cốt lõi gồm kỹ năng giao tiếp, tự nhận thức, ra quyết định, hợp tác, thể hiện sự thông cảm, ứng phó với căng thẳng và đặt mục tiêu.

Các khái niệm chính bao gồm quản lý, quản lý giáo dục, hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp (HĐGD NGLL), giáo dục kỹ năng sống (GDKNS), và các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý giáo dục KNS.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập dữ liệu từ 480 đối tượng gồm 16 cán bộ quản lý, 144 giáo viên và 320 học sinh tại 4 trường THPT huyện Bình Sơn, tỉnh Quảng Ngãi.

  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Sử dụng phiếu điều tra khảo sát, phỏng vấn sâu với hiệu trưởng, giáo viên và cán bộ Đoàn thanh niên, nghiên cứu hồ sơ và ý kiến chuyên gia.

  • Phương pháp phân tích: Áp dụng thống kê mô tả, tính điểm trung bình và tỷ lệ phần trăm để đánh giá mức độ nhận thức, thực trạng quản lý và các yếu tố ảnh hưởng. Công thức tính điểm trung bình và tỷ lệ phần trăm được sử dụng để xử lý số liệu khảo sát.

  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát được thực hiện từ tháng 01/2019 đến tháng 03/2019, tập trung vào hai năm học 2017-2018 và 2018-2019.

Phương pháp nghiên cứu đảm bảo tính khách quan, khoa học và phù hợp với mục tiêu đề tài nhằm cung cấp cái nhìn toàn diện về quản lý giáo dục KNS thông qua HĐGD NGLL tại các trường THPT huyện Bình Sơn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của giáo dục KNS: 76% cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh đánh giá hoạt động giáo dục KNS thông qua HĐGD NGLL là quan trọng, 14% đánh giá rất quan trọng, trong khi 10% chỉ đánh giá tương đối quan trọng. Điều này cho thấy nhận thức chung về vai trò của giáo dục KNS là tích cực nhưng vẫn còn khoảng cách cần khắc phục.

  2. Thực trạng nội dung giáo dục KNS: Các kỹ năng được đánh giá quan trọng gồm kỹ năng tự nhận thức (điểm trung bình 3.06), kỹ năng đặt mục tiêu (3.06), kỹ năng ra quyết định (3.03), kỹ năng giao tiếp (3.01) và kỹ năng hợp tác (3.05). Các kỹ năng này được triển khai tương đối đầy đủ nhưng vẫn cần tăng cường để đáp ứng yêu cầu phát triển toàn diện của học sinh.

  3. Phương pháp giáo dục KNS: Các phương pháp như nghiên cứu tình huống, thảo luận nhóm, trò chơi và đóng vai được áp dụng nhưng mức độ sử dụng chưa đồng đều và hiệu quả chưa cao, ảnh hưởng đến sự hứng thú và khả năng tiếp thu của học sinh.

  4. Quản lý công tác giáo dục KNS: Công tác kế hoạch hóa, tổ chức bộ máy nhân sự, chỉ đạo thực hiện và kiểm tra đánh giá còn nhiều hạn chế. Ví dụ, việc phân công nhiệm vụ chưa rõ ràng, nguồn lực vật chất và tài chính chưa được huy động hiệu quả, dẫn đến hiệu quả giáo dục KNS chưa đạt kỳ vọng.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhận thức chưa đồng bộ của một số cán bộ quản lý và giáo viên về vai trò của giáo dục KNS, cũng như năng lực quản lý và kỹ năng tổ chức hoạt động ngoài giờ lên lớp còn hạn chế. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế cho thấy, việc quản lý giáo dục KNS cần được chú trọng hơn, đặc biệt trong việc xây dựng kế hoạch, đào tạo đội ngũ và tạo môi trường giáo dục thân thiện, tích cực.

Biểu đồ thể hiện tỷ lệ đánh giá mức độ quan trọng của giáo dục KNS cho thấy sự phân bố rõ ràng, minh chứng cho nhu cầu nâng cao nhận thức và cải tiến công tác quản lý. Bảng số liệu về các kỹ năng sống cũng phản ánh mức độ ưu tiên và thực trạng triển khai nội dung giáo dục KNS tại các trường.

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò thiết yếu của quản lý giáo dục trong việc nâng cao chất lượng giáo dục kỹ năng sống, đồng thời nhấn mạnh sự cần thiết của các biện pháp quản lý đồng bộ, hiệu quả nhằm phát huy tối đa tiềm năng của hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực quản lý của cán bộ quản lý và giáo viên
    Tổ chức các khóa tập huấn, bồi dưỡng chuyên sâu về giáo dục kỹ năng sống và quản lý hoạt động ngoài giờ lên lớp cho cán bộ quản lý và giáo viên. Mục tiêu đạt 100% cán bộ quản lý và giáo viên tham gia trong vòng 1 năm, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường thực hiện.

  2. Kế hoạch hóa công tác quản lý giáo dục KNS
    Xây dựng kế hoạch chi tiết, cụ thể về giáo dục kỹ năng sống thông qua HĐGD NGLL, bao gồm phân công nhiệm vụ rõ ràng, ngân sách và nguồn lực hỗ trợ. Thực hiện kế hoạch hàng năm, đánh giá định kỳ 6 tháng một lần bởi Ban chỉ đạo giáo dục kỹ năng sống của nhà trường.

  3. Phát triển môi trường giáo dục thân thiện và đội ngũ thực hiện
    Tạo môi trường học tập tích cực, thân thiện, khuyến khích sự tham gia chủ động của học sinh trong các hoạt động giáo dục kỹ năng sống. Đồng thời, xây dựng đội ngũ giáo viên cốt cán, cán bộ Đoàn năng động, sáng tạo để tổ chức các hoạt động ngoài giờ lên lớp hiệu quả. Thời gian triển khai trong 2 năm, do Ban Giám hiệu và tổ chức Đoàn thanh niên chủ trì.

  4. Tăng cường phối hợp các lực lượng giáo dục và sử dụng hiệu quả cơ sở vật chất
    Đẩy mạnh phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng trong giáo dục kỹ năng sống. Sử dụng hiệu quả các thiết bị, tài chính và cơ sở vật chất hiện có để tổ chức các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp. Mục tiêu nâng tỷ lệ phối hợp lên trên 80% trong 3 năm tới, do Ban Giám hiệu và Hội phụ huynh học sinh phối hợp thực hiện.

  5. Đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá hoạt động giáo dục KNS
    Xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá cụ thể, khoa học cho hoạt động giáo dục kỹ năng sống, kết hợp đánh giá định tính và định lượng. Tổ chức kiểm tra, đánh giá định kỳ để kịp thời điều chỉnh và nâng cao chất lượng. Thực hiện từ năm học 2019-2020, do tổ chuyên môn và Ban Giám hiệu đảm nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các trường THPT
    Giúp nâng cao năng lực quản lý, xây dựng kế hoạch và tổ chức hoạt động giáo dục kỹ năng sống hiệu quả, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

  2. Giáo viên chủ nhiệm và giáo viên bộ môn
    Cung cấp kiến thức và phương pháp giáo dục kỹ năng sống thông qua hoạt động ngoài giờ lên lớp, giúp giáo viên tổ chức các hoạt động phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý giáo dục
    Là tài liệu tham khảo quý giá về cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và thực trạng quản lý giáo dục kỹ năng sống tại địa phương, hỗ trợ cho các nghiên cứu tiếp theo.

  4. Các tổ chức, ban ngành liên quan đến giáo dục và phát triển thanh thiếu niên
    Giúp hiểu rõ hơn về thực trạng và nhu cầu giáo dục kỹ năng sống, từ đó xây dựng các chương trình hỗ trợ, phối hợp với nhà trường để nâng cao hiệu quả giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao giáo dục kỹ năng sống lại quan trọng đối với học sinh THPT?
    Giáo dục kỹ năng sống giúp học sinh phát triển năng lực tự chủ, ứng phó với các tình huống trong cuộc sống, hình thành nhân cách và thái độ tích cực, từ đó nâng cao chất lượng cuộc sống và học tập.

  2. Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp có vai trò gì trong giáo dục kỹ năng sống?
    Đây là môi trường thực hành, trải nghiệm giúp học sinh áp dụng kiến thức vào thực tế, phát triển kỹ năng giao tiếp, hợp tác và giải quyết vấn đề một cách chủ động và sáng tạo.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý giáo dục kỹ năng sống hiện nay là gì?
    Bao gồm nhận thức chưa đồng bộ của cán bộ quản lý, thiếu nguồn lực vật chất và tài chính, phương pháp tổ chức chưa đa dạng, và công tác kiểm tra đánh giá chưa hiệu quả.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý giáo dục kỹ năng sống?
    Cần nâng cao năng lực quản lý cho cán bộ, xây dựng kế hoạch cụ thể, phát triển môi trường giáo dục thân thiện, phối hợp chặt chẽ các lực lượng giáo dục và đổi mới công tác kiểm tra đánh giá.

  5. Các kỹ năng sống nào là quan trọng nhất cần được giáo dục cho học sinh THPT?
    Các kỹ năng cốt lõi gồm kỹ năng giao tiếp, tự nhận thức, ra quyết định, hợp tác, thể hiện sự thông cảm, ứng phó với căng thẳng và đặt mục tiêu, giúp học sinh phát triển toàn diện và thích ứng với xã hội.

Kết luận

  • Quản lý giáo dục kỹ năng sống thông qua hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp tại các trường THPT huyện Bình Sơn còn nhiều hạn chế về nhận thức, tổ chức và nguồn lực.
  • Các kỹ năng sống cốt lõi như tự nhận thức, đặt mục tiêu và giao tiếp được đánh giá quan trọng nhưng cần được triển khai hiệu quả hơn.
  • Công tác quản lý cần tập trung vào nâng cao năng lực cán bộ, xây dựng kế hoạch chi tiết, phát triển môi trường giáo dục thân thiện và đổi mới kiểm tra đánh giá.
  • Các biện pháp đề xuất hướng tới nâng cao chất lượng giáo dục kỹ năng sống trong giai đoạn 2019-2025, góp phần phát triển nhân cách và năng lực sống cho học sinh.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho các nhà quản lý, giáo viên và các tổ chức liên quan trong việc cải tiến công tác giáo dục kỹ năng sống tại địa phương.

Hành động tiếp theo: Các trường THPT và Sở Giáo dục cần triển khai các biện pháp quản lý đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá định kỳ để nâng cao hiệu quả giáo dục kỹ năng sống cho học sinh.