Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường hiện nay, vai trò của ngân sách nhà nước (NSNN) ngày càng trở nên quan trọng trong việc điều tiết và phát triển kinh tế - xã hội. Tại cấp huyện, ngân sách nhà nước đóng vai trò thiết yếu trong việc huy động và phân bổ nguồn lực tài chính nhằm thực hiện các chức năng quản lý và phát triển địa phương. Huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai, là một trong những huyện phát triển thứ hai của tỉnh, có vai trò quan trọng trong hệ thống ngân sách địa phương. Giai đoạn nghiên cứu từ 2016 đến 2018 cho thấy chi ngân sách nhà nước của huyện không ngừng tăng trưởng, góp phần ổn định đời sống xã hội và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, công tác quản lý chi ngân sách vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như phân bổ vốn đầu tư và chi thường xuyên chưa hợp lý, ý thức tiết kiệm và kỷ luật tài chính chưa cao, cũng như việc lập, chấp hành và quyết toán ngân sách còn mang tính hình thức.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý chi ngân sách nhà nước tại huyện Bảo Thắng, phân tích những thành tựu và hạn chế, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý chi ngân sách nhà nước cấp huyện. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động quản lý chi ngân sách nhà nước của huyện Bảo Thắng trong giai đoạn 2016-2018, với ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính công, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào quản lý chi ngân sách cấp huyện. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: Xem ngân sách nhà nước là công cụ tài chính quan trọng để thực hiện các chức năng của Nhà nước, bao gồm huy động, phân phối và sử dụng nguồn lực tài chính nhằm đạt được các mục tiêu kinh tế - xã hội. Quản lý chi ngân sách nhà nước là quá trình xây dựng dự toán, chấp hành và quyết toán các khoản chi theo quy định pháp luật, đảm bảo hiệu quả và tiết kiệm.

  2. Mô hình chu trình ngân sách: Bao gồm ba khâu chính là lập dự toán, chấp hành dự toán và quyết toán ngân sách. Mô hình này giúp phân tích và đánh giá toàn bộ quá trình quản lý chi ngân sách, từ khâu hoạch định đến khâu kiểm soát và đánh giá kết quả thực hiện.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng bao gồm: chi ngân sách nhà nước, chi thường xuyên, chi đầu tư phát triển, dự toán ngân sách, chấp hành dự toán, quyết toán ngân sách, kiểm soát chi ngân sách, và nguyên tắc quản lý ngân sách như nguyên tắc tiết kiệm, hiệu quả, công khai minh bạch và quy trách nhiệm.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp kết hợp giữa thu thập dữ liệu thứ cấp và sơ cấp. Nguồn dữ liệu thứ cấp bao gồm các báo cáo tài chính, số liệu ngân sách của huyện Bảo Thắng giai đoạn 2016-2018, các văn bản pháp luật liên quan đến quản lý ngân sách nhà nước, cùng các tài liệu nghiên cứu trước đó về quản lý ngân sách cấp huyện. Dữ liệu sơ cấp được thu thập thông qua khảo sát, phỏng vấn các cán bộ quản lý ngân sách tại Phòng Tài chính – Kế hoạch huyện và các đơn vị sử dụng ngân sách.

Phương pháp phân tích dữ liệu bao gồm phân tích định lượng số liệu thu chi ngân sách, so sánh tỷ lệ chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển, đánh giá mức độ chấp hành dự toán và quyết toán ngân sách. Phân tích định tính được thực hiện qua đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi ngân sách, nhận diện các hạn chế và nguyên nhân. Cỡ mẫu khảo sát khoảng 50 cán bộ quản lý và sử dụng ngân sách được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho các phòng ban và đơn vị trực thuộc.

Thời gian nghiên cứu tập trung trong năm 2020, với việc thu thập và xử lý dữ liệu từ giai đoạn 2016-2018, nhằm đảm bảo tính cập nhật và phù hợp với thực tiễn quản lý ngân sách của huyện Bảo Thắng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng chi ngân sách ổn định: Tổng chi ngân sách nhà nước huyện Bảo Thắng giai đoạn 2016-2018 tăng trung bình khoảng 12% mỗi năm. Trong đó, chi thường xuyên chiếm tỷ trọng khoảng 70%, còn lại là chi đầu tư phát triển. Tỷ lệ chi thường xuyên cao hơn mức khuyến nghị, cho thấy áp lực lớn trong việc cân đối ngân sách.

  2. Chấp hành dự toán ngân sách còn hạn chế: Mức độ chênh lệch giữa dự toán và thực tế chi ngân sách trung bình khoảng 8%, trong đó chi đầu tư phát triển có tỷ lệ chênh lệch cao hơn chi thường xuyên. Việc điều chỉnh dự toán trong năm còn phổ biến, ảnh hưởng đến tính ổn định và hiệu quả quản lý.

  3. Kiểm soát và quyết toán ngân sách chưa đồng bộ: Công tác kiểm soát chi ngân sách của Kho bạc Nhà nước huyện còn tồn tại một số bất cập như hồ sơ thanh toán chưa đầy đủ, việc thu hồi tạm ứng vốn đầu tư chưa kịp thời. Báo cáo quyết toán ngân sách chưa phản ánh đầy đủ và chính xác tình hình sử dụng ngân sách, đặc biệt là các khoản chi đầu tư xây dựng cơ bản.

  4. Năng lực cán bộ quản lý ngân sách còn hạn chế: Khoảng 60% cán bộ quản lý chi ngân sách tại huyện chưa được đào tạo bài bản về nghiệp vụ tài chính công, dẫn đến việc lập dự toán và kiểm soát chi ngân sách chưa hiệu quả. Ý thức tiết kiệm và phòng chống lãng phí trong chi ngân sách chưa được nâng cao.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố khách quan và chủ quan. Điều kiện tự nhiên khó khăn của huyện miền núi Bảo Thắng làm tăng chi phí đầu tư cơ sở hạ tầng, trong khi nguồn thu ngân sách hạn chế, gây áp lực lớn cho việc cân đối chi thường xuyên và đầu tư phát triển. So với các huyện khác như Thanh Sơn (Phú Thọ) và Phổ Yên (Thái Nguyên), tỷ trọng chi thường xuyên tại Bảo Thắng cao hơn khoảng 10%, cho thấy sự cần thiết phải tái cơ cấu chi ngân sách.

Việc chấp hành dự toán ngân sách còn mang tính hình thức, chưa phản ánh đúng thực trạng hoạt động của các đơn vị sử dụng ngân sách, tương tự như tình trạng được ghi nhận tại huyện Phổ Yên. Công tác kiểm soát và quyết toán ngân sách chưa chặt chẽ làm tăng nguy cơ thất thoát, lãng phí nguồn lực công. Năng lực cán bộ quản lý ngân sách yếu kém là một trong những nguyên nhân chính ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý chi ngân sách.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ trọng chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển qua các năm, bảng so sánh mức độ chênh lệch dự toán và thực tế chi ngân sách, cũng như biểu đồ đánh giá năng lực cán bộ quản lý ngân sách theo các tiêu chí chuyên môn và kinh nghiệm.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy trình lập dự toán chi ngân sách: Tăng cường đào tạo cán bộ lập dự toán, áp dụng các phương pháp dự báo khoa học để nâng cao tính chính xác và sát thực tế. Mục tiêu giảm tỷ lệ chênh lệch dự toán và thực tế xuống dưới 5% trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính – Kế hoạch huyện phối hợp với Sở Tài chính tỉnh.

  2. Tái cơ cấu chi ngân sách theo hướng tăng chi đầu tư phát triển: Giảm tỷ trọng chi thường xuyên từ 70% xuống khoảng 60% trong 3 năm tới, đồng thời ưu tiên đầu tư vào các dự án hạ tầng trọng điểm, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, HĐND huyện.

  3. Nâng cao hiệu quả kiểm soát và quyết toán ngân sách: Xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ chặt chẽ, tăng cường phối hợp giữa Kho bạc Nhà nước và các đơn vị sử dụng ngân sách, đảm bảo hồ sơ thanh toán đầy đủ, minh bạch. Thời gian thực hiện: ngay trong năm tài chính tiếp theo. Chủ thể thực hiện: Kho bạc Nhà nước huyện, Phòng Tài chính – Kế hoạch.

  4. Đào tạo và nâng cao năng lực cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ tài chính công, kỹ năng quản lý ngân sách và phòng chống tham nhũng, lãng phí. Mục tiêu 80% cán bộ quản lý ngân sách được đào tạo trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: Trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh phối hợp với UBND huyện.

  5. Tăng cường công khai, minh bạch và giám sát xã hội: Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến chính sách quản lý chi ngân sách, tạo điều kiện cho cộng đồng và các tổ chức giám sát việc sử dụng ngân sách. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, các tổ chức chính trị - xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện: Nghiên cứu giúp nâng cao hiểu biết về quy trình, nguyên tắc và thực tiễn quản lý chi ngân sách nhà nước, từ đó cải thiện hiệu quả công tác quản lý tài chính công tại địa phương.

  2. Nhà hoạch định chính sách tài chính công: Tham khảo để xây dựng các chính sách phù hợp với đặc thù kinh tế - xã hội của các huyện miền núi, góp phần hoàn thiện hệ thống ngân sách địa phương.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành Quản lý kinh tế, Tài chính công: Sử dụng làm tài liệu tham khảo học thuật, nghiên cứu chuyên sâu về quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện trong điều kiện thực tế Việt Nam.

  4. Các tổ chức kiểm toán, thanh tra tài chính: Tăng cường hiểu biết về các vấn đề thực tiễn trong quản lý chi ngân sách, từ đó nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra, giám sát và phòng chống tham nhũng, lãng phí.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý chi ngân sách nhà nước cấp huyện gồm những nội dung chính nào?
    Quản lý chi ngân sách cấp huyện bao gồm lập dự toán chi, chấp hành dự toán chi, kiểm soát chi và quyết toán chi ngân sách. Mỗi khâu đều có vai trò quan trọng trong việc đảm bảo sử dụng ngân sách đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả.

  2. Tại sao tỷ trọng chi thường xuyên tại huyện Bảo Thắng lại cao?
    Do điều kiện tự nhiên khó khăn, nhu cầu chi thường xuyên cho bộ máy quản lý và các hoạt động xã hội lớn, trong khi nguồn thu ngân sách hạn chế, dẫn đến tỷ trọng chi thường xuyên chiếm phần lớn trong tổng chi ngân sách.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả lập dự toán ngân sách?
    Cần áp dụng các phương pháp dự báo khoa học, tăng cường đào tạo cán bộ lập dự toán, phối hợp chặt chẽ giữa các đơn vị liên quan và cập nhật kịp thời các chính sách, định mức chi ngân sách.

  4. Kiểm soát chi ngân sách nhà nước được thực hiện như thế nào?
    Kiểm soát chi ngân sách được thực hiện qua hệ thống kiểm soát nội bộ của các đơn vị, kiểm toán nội bộ, kiểm toán độc lập và kiểm soát của Kho bạc Nhà nước nhằm đảm bảo chi đúng quy định, minh bạch và hiệu quả.

  5. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến quản lý chi ngân sách cấp huyện?
    Bao gồm điều kiện tự nhiên, trình độ phát triển kinh tế - xã hội, phân cấp quản lý ngân sách, năng lực cán bộ quản lý, và mức độ ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách.

Kết luận

  • Quản lý chi ngân sách nhà nước huyện Bảo Thắng giai đoạn 2016-2018 đã đạt được nhiều kết quả tích cực, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
  • Tỷ trọng chi thường xuyên còn cao, chênh lệch giữa dự toán và thực tế chi ngân sách còn đáng kể, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý.
  • Công tác kiểm soát và quyết toán ngân sách chưa đồng bộ, năng lực cán bộ quản lý ngân sách còn hạn chế.
  • Cần thực hiện đồng bộ các giải pháp nâng cao chất lượng lập dự toán, tái cơ cấu chi ngân sách, tăng cường kiểm soát và đào tạo cán bộ.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, giám sát chặt chẽ quá trình thực hiện và đánh giá hiệu quả định kỳ nhằm hoàn thiện công tác quản lý chi ngân sách nhà nước cấp huyện.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách nhà nước tại huyện Bảo Thắng, góp phần phát triển bền vững kinh tế - xã hội địa phương!