Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục phổ thông, hoạt động tổ chuyên môn (TCM) theo hướng nghiên cứu bài học (NCBH) được xem là một giải pháp quan trọng nhằm nâng cao năng lực nghề nghiệp của giáo viên và chất lượng dạy học tại các trường trung học cơ sở (THCS). Tại huyện Thanh Trì, TP Hà Nội, với quy mô 6 trường THCS và hơn 7.000 học sinh, việc quản lý hoạt động TCM theo NCBH đang được triển khai từ năm học 2016-2017 nhưng còn nhiều hạn chế. Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng quản lý hoạt động TCM theo NCBH của hiệu trưởng các trường THCS trên địa bàn, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng dạy học.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 6 trường THCS tại huyện Thanh Trì, khảo sát 12 cán bộ quản lý và 90 giáo viên trong năm học 2016-2017. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc hỗ trợ hiệu trưởng nâng cao năng lực quản lý hoạt động chuyên môn, góp phần phát triển năng lực học sinh và cải thiện kết quả giáo dục toàn diện. Qua đó, thúc đẩy đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực người học, phù hợp với định hướng của Bộ Giáo dục và Đào tạo.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết quản lý giáo dục và mô hình nghiên cứu bài học (Lesson Study) phát triển tại Nhật Bản, Mỹ và các nước Đông Nam Á. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý hoạt động tổ chuyên môn: Hiệu trưởng là người chịu trách nhiệm quản lý toàn diện hoạt động TCM, bao gồm xây dựng kế hoạch, bồi dưỡng năng lực, chỉ đạo triển khai, đánh giá và tạo động lực cho đội ngũ giáo viên. Quản lý hiệu quả dựa trên sự phối hợp giữa chủ thể quản lý (hiệu trưởng), đối tượng quản lý (tổ trưởng chuyên môn, giáo viên) và môi trường quản lý (văn bản pháp luật, điều kiện cơ sở vật chất, văn hóa tổ chức).

  2. Mô hình nghiên cứu bài học (NCBH): Là quá trình hợp tác giữa giáo viên trong tổ chuyên môn để cùng thiết kế, thực hiện, quan sát, thảo luận và cải tiến bài học nhằm nâng cao chất lượng dạy học và phát triển năng lực học sinh. Mô hình này nhấn mạnh sự quan sát tập trung vào học sinh, phân tích khó khăn trong học tập và điều chỉnh phương pháp dạy học phù hợp.

Các khái niệm chính bao gồm: tổ chuyên môn, nghiên cứu bài học, quản lý hoạt động chuyên môn, năng lực nghề nghiệp giáo viên, và động lực trong quản lý giáo dục.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phối hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập số liệu từ 6 trường THCS huyện Thanh Trì, gồm 12 cán bộ quản lý và 90 giáo viên qua bảng hỏi, phỏng vấn sâu, tổng kết kinh nghiệm và lấy ý kiến chuyên gia.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để đánh giá nhận thức và thực trạng quản lý hoạt động TCM theo NCBH; phân tích so sánh mức độ nhận thức và thực hiện; phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2016-2017, với khảo sát thực trạng vào tháng 4/2017, phân tích dữ liệu và đề xuất biện pháp trong các tháng tiếp theo.

Cỡ mẫu được lựa chọn dựa trên tiêu chí đại diện cho các trường THCS trên địa bàn, đảm bảo tính khách quan và độ tin cậy của kết quả nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của hoạt động NCBH: 66,7% cán bộ quản lý và 57,8% giáo viên đánh giá hoạt động NCBH là rất cần thiết cho phát triển nghề nghiệp giáo viên; 33,3% cán bộ quản lý và 33,3% giáo viên cho rằng cần thiết. Tuy nhiên, còn khoảng 8,9% giáo viên chưa nhận thức đầy đủ về ý nghĩa của NCBH.

  2. Thực trạng xây dựng kế hoạch NCBH: Giáo viên đánh giá việc lập kế hoạch và triển khai NCBH ở tổ chuyên môn đạt mức độ khá tốt với điểm trung bình 2,57/3. Việc phân công giáo viên cốt cán hoặc tự nguyện tham gia nghiên cứu bài học cũng được thực hiện tương đối hiệu quả (2,55/3).

  3. Thực hiện giờ dạy minh họa và dự giờ: Giáo viên dạy minh họa chú trọng đến việc sử dụng ngôn ngữ phù hợp với năng lực học sinh (điểm thực hiện 2,73/3). Người dự giờ tập trung quan sát biểu hiện tâm lý, hành vi học sinh với điểm nhận thức 2,72 và thực hiện 2,72, thể hiện sự chuyển đổi từ quan sát giáo viên sang quan sát học sinh trong quá trình dạy học.

  4. Thảo luận sau giờ dạy minh họa: Giáo viên chú trọng rút kinh nghiệm dựa trên kết quả học tập của học sinh (điểm thực hiện 2,89/3) và người chủ trì buổi thảo luận biết tóm tắt vấn đề, tìm nguyên nhân và giải pháp (2,86/3). Tuy nhiên, việc đưa ra minh chứng cụ thể và thống nhất quan điểm trong nhóm còn hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng thảo luận.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy hiệu trưởng và tổ chuyên môn tại các trường THCS huyện Thanh Trì đã nhận thức đúng về vai trò của hoạt động NCBH trong phát triển năng lực nghề nghiệp giáo viên và nâng cao chất lượng dạy học. Việc xây dựng kế hoạch và phân công nhiệm vụ được thực hiện khá tốt, tạo nền tảng cho hoạt động chuyên môn hiệu quả.

Tuy nhiên, sự khác biệt giữa mức độ nhận thức và thực hiện ở một số nội dung phản ánh hạn chế về năng lực chuyên môn, kinh nghiệm và sự đồng thuận trong tổ chuyên môn. Việc dự giờ và thảo luận tập trung quan sát học sinh thay vì chỉ quan sát giáo viên là bước tiến quan trọng, phù hợp với mô hình NCBH quốc tế. Song, việc thiếu minh chứng cụ thể trong thảo luận cho thấy cần tăng cường kỹ năng phân tích, phản biện và hợp tác nhóm.

So sánh với các nghiên cứu ở Nhật Bản và Hoa Kỳ, hoạt động NCBH tại Thanh Trì đang trong giai đoạn phát triển, cần sự hỗ trợ mạnh mẽ hơn từ hiệu trưởng trong việc bồi dưỡng năng lực, tạo động lực và kiểm tra, đánh giá thường xuyên. Việc áp dụng mô hình NCBH phù hợp với điều kiện thực tế địa phương sẽ góp phần nâng cao hiệu quả quản lý và chất lượng giáo dục.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh mức độ nhận thức và thực hiện các nội dung quản lý NCBH, bảng phân tích kết quả thi học sinh giỏi và bảng đánh giá chất lượng giáo dục hai mặt của học sinh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực cho tổ trưởng chuyên môn và giáo viên

    • Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về NCBH và kỹ năng phân tích bài học.
    • Thời gian: Triển khai trong năm học 2024-2025.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục & Đào tạo huyện Thanh Trì phối hợp với các trường đại học sư phạm.

  2. Xây dựng kế hoạch hoạt động TCM theo NCBH cụ thể, chi tiết

    • Hiệu trưởng chỉ đạo tổ chuyên môn xây dựng kế hoạch hàng năm, phân công rõ ràng nhiệm vụ từng giáo viên.
    • Thời gian: Đầu mỗi năm học.
    • Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn.

  3. Tăng cường kiểm tra, đánh giá và phản hồi thường xuyên

    • Thiết lập hệ thống đánh giá định kỳ hoạt động NCBH, dựa trên tiêu chí quan sát học sinh và kết quả học tập.
    • Thời gian: Mỗi học kỳ.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu và tổ chuyên môn.

  4. Tạo động lực cho giáo viên và học sinh thông qua chính sách khen thưởng và môi trường làm việc tích cực

    • Xây dựng cơ chế thưởng phạt công bằng, khuyến khích giáo viên tích cực tham gia NCBH.
    • Tổ chức các hoạt động ngoại khóa, phong trào học tập để nâng cao động cơ học tập của học sinh.
    • Thời gian: Liên tục trong năm học.
    • Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng, tổ chức công đoàn nhà trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Hiệu trưởng và cán bộ quản lý các trường THCS

    • Lợi ích: Nắm bắt phương pháp quản lý hoạt động tổ chuyên môn theo NCBH, nâng cao hiệu quả chỉ đạo chuyên môn.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch, tổ chức bồi dưỡng và đánh giá hoạt động chuyên môn.

  2. Tổ trưởng chuyên môn và giáo viên

    • Lợi ích: Hiểu rõ quy trình NCBH, nâng cao năng lực chuyên môn và kỹ năng hợp tác nhóm.
    • Use case: Tham gia xây dựng bài học minh họa, dự giờ, thảo luận và áp dụng cải tiến bài học.

  3. Phòng Giáo dục & Đào tạo huyện, sở GD&ĐT TP Hà Nội

    • Lợi ích: Cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, hướng dẫn và hỗ trợ các trường trong việc đổi mới hoạt động chuyên môn.
    • Use case: Tổ chức tập huấn, giám sát và đánh giá hiệu quả triển khai NCBH.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục

    • Lợi ích: Tài liệu tham khảo về quản lý hoạt động chuyên môn theo mô hình NCBH trong bối cảnh thực tiễn Việt Nam.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn, luận án liên quan đến đổi mới giáo dục và quản lý trường học.

Câu hỏi thường gặp

  1. NCBH là gì và tại sao lại quan trọng trong quản lý giáo dục?
    NCBH là phương pháp nghiên cứu và cải tiến bài học thông qua hợp tác giữa giáo viên nhằm nâng cao chất lượng dạy học. Nó giúp giáo viên phát hiện khó khăn của học sinh và điều chỉnh phương pháp phù hợp, từ đó nâng cao năng lực nghề nghiệp và hiệu quả giáo dục.

  2. Hiệu trưởng có vai trò gì trong quản lý hoạt động TCM theo NCBH?
    Hiệu trưởng chịu trách nhiệm xây dựng kế hoạch, bồi dưỡng năng lực, chỉ đạo triển khai, đánh giá và tạo động lực cho tổ chuyên môn thực hiện NCBH, đảm bảo hoạt động chuyên môn diễn ra hiệu quả và bền vững.

  3. Làm thế nào để tổ chuyên môn xây dựng kế hoạch NCBH hiệu quả?
    Kế hoạch cần cụ thể, chi tiết, phân công rõ nhiệm vụ cho từng giáo viên, ưu tiên các vấn đề trọng tâm trong năm học và có các chỉ số đánh giá kết quả thực hiện, đồng thời được sự đồng thuận của toàn tổ.

  4. Những khó khăn thường gặp khi triển khai NCBH tại các trường THCS?
    Bao gồm nhận thức chưa đồng đều của giáo viên, thiếu kỹ năng phân tích bài học, sự thiếu thống nhất trong thảo luận, và hạn chế về thời gian, cơ sở vật chất cũng như sự hỗ trợ từ ban giám hiệu.

  5. Làm thế nào để tạo động lực cho giáo viên tham gia tích cực vào hoạt động NCBH?
    Cần xây dựng chính sách khen thưởng công bằng, tạo môi trường làm việc thân thiện, hỗ trợ phát triển chuyên môn, đồng thời khuyến khích sự tham gia tự nguyện và ghi nhận đóng góp của giáo viên.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động tổ chuyên môn theo nghiên cứu bài học là quá trình hiệu trưởng tác động đến tổ chuyên môn và giáo viên nhằm cải tiến chất lượng dạy học và phát triển năng lực học sinh.
  • Hiện trạng tại các trường THCS huyện Thanh Trì cho thấy nhận thức và thực hiện NCBH đạt mức khá, nhưng còn tồn tại hạn chế về kỹ năng thảo luận và thống nhất quan điểm trong tổ chuyên môn.
  • Các yếu tố ảnh hưởng chính gồm năng lực quản lý của hiệu trưởng, nhận thức và kỹ năng của giáo viên, cùng điều kiện môi trường quản lý như văn bản pháp luật và cơ sở vật chất.
  • Đề xuất các biện pháp nâng cao năng lực, xây dựng kế hoạch chi tiết, tăng cường kiểm tra đánh giá và tạo động lực cho giáo viên nhằm nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động TCM theo NCBH.
  • Tiếp tục nghiên cứu, triển khai và đánh giá hiệu quả các biện pháp trong các năm học tiếp theo để đảm bảo sự phát triển bền vững của hoạt động chuyên môn tại các trường THCS huyện Thanh Trì.

Call to action: Các trường THCS và phòng GD&ĐT huyện Thanh Trì cần phối hợp chặt chẽ để triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nhằm nâng cao năng lực quản lý và chuyên môn cho đội ngũ cán bộ quản lý và giáo viên, góp phần thực hiện thành công đổi mới giáo dục theo hướng phát triển năng lực học sinh.