Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục, việc quản lý hoạt động dạy học môn đạo đức ở các trường tiểu học đóng vai trò then chốt trong việc hình thành nhân cách và phẩm chất đạo đức cho học sinh. Tại huyện Vĩnh Thạnh, tỉnh Bình Định, với hơn 2.000 học sinh tiểu học và tỷ lệ học sinh dân tộc thiểu số chiếm khoảng 36,67%, việc nâng cao chất lượng dạy học môn đạo đức là yêu cầu cấp thiết nhằm đáp ứng mục tiêu giáo dục toàn diện. Nghiên cứu tập trung khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn đạo đức trong giai đoạn 2017-2020, nhằm đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp, góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục đạo đức cho học sinh tiểu học tại địa phương.

Mục tiêu nghiên cứu là làm rõ thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn đạo đức, từ đó đề xuất các giải pháp quản lý nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn đạo đức ở các trường tiểu học huyện Vĩnh Thạnh. Phạm vi nghiên cứu bao gồm 9 trường tiểu học với 150 lớp và hơn 2.000 học sinh, trong đó có 2.208 học sinh dân tộc thiểu số, khảo sát trong các năm học 2017-2018, 2018-2019 và 2019-2020. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý giáo dục và cán bộ quản lý nhà trường trong việc nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức, góp phần thực hiện thành công Nghị quyết số 29 – NQ/TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và hoạt động dạy học, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý giáo dục được hiểu là hệ thống các tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý nhằm điều hành, phối hợp các nguồn lực để đạt mục tiêu giáo dục (Nguyễn Ngọc Quang, Phạm Viết Vượng). Quản lý giáo dục ở cấp trường bao gồm kế hoạch hóa, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra các hoạt động dạy học.

  • Lý thuyết hoạt động dạy học: Hoạt động dạy học là quá trình tương tác giữa giáo viên (hoạt động dạy) và học sinh (hoạt động học), nhằm truyền đạt và lĩnh hội tri thức, kỹ năng, hình thành nhân cách (Nguyễn Thị Bích Hạnh, Trần Thị Hương). Dạy học môn đạo đức tập trung vào việc hình thành chuẩn mực hành vi, thái độ và kỹ năng ứng xử phù hợp với lứa tuổi học sinh tiểu học.

  • Khái niệm quản lý hoạt động dạy học môn đạo đức: Là sự tác động có kế hoạch của các chủ thể quản lý đến quá trình tổ chức thực hiện các hoạt động giảng dạy và học tập môn đạo đức nhằm đảm bảo đạt mục tiêu giáo dục.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý, quản lý giáo dục, hoạt động dạy học, hoạt động dạy học môn đạo đức, quản lý hoạt động dạy học môn đạo đức, vai trò của Hiệu trưởng trong quản lý giáo dục.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thống kê từ Phòng Giáo dục huyện Vĩnh Thạnh, khảo sát thực trạng tại 9 trường tiểu học với 150 lớp và hơn 2.000 học sinh, trong đó có 50 học sinh được khảo sát trực tiếp. Đối tượng khảo sát gồm cán bộ quản lý, giáo viên dạy môn đạo đức, tổ trưởng chuyên môn, nhân viên thiết bị và học sinh.

  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Điều tra bằng bảng hỏi, phỏng vấn sâu, quan sát trực tiếp hoạt động dạy học và quản lý tại các trường.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả, phân tích tỷ lệ phần trăm, so sánh các chỉ số qua các năm học 2017-2020 để đánh giá thực trạng và xu hướng phát triển. Phân tích định tính được áp dụng để giải thích nguyên nhân và đề xuất biện pháp.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và xử lý số liệu trong năm học 2019-2020, phân tích và đề xuất biện pháp trong quý cuối năm 2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của môn đạo đức: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức rõ vai trò quan trọng của môn đạo đức trong giáo dục tiểu học. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% giáo viên thực sự quan tâm và đầu tư đúng mức cho hoạt động dạy học môn này.

  2. Năng lực dạy học của giáo viên: Tỷ lệ giáo viên đạt chuẩn và trên chuẩn chuyên môn là 100%, nhưng chỉ khoảng 70% giáo viên có năng lực sư phạm và kỹ năng đổi mới phương pháp dạy học môn đạo đức hiệu quả. Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học còn hạn chế, chỉ khoảng 40% giáo viên sử dụng thiết bị dạy học hiện đại.

  3. Thực hiện mục tiêu, nội dung chương trình: Các trường tiểu học đã thực hiện đầy đủ kế hoạch dạy học với tổng số 175 tiết/năm cho môn đạo đức. Tuy nhiên, nội dung chương trình còn nặng về lý thuyết, thiếu kỹ năng sống và chưa tạo được dấu ấn sâu sắc trong hình thành nhân cách học sinh.

  4. Quản lý hoạt động dạy học: Công tác quản lý của Hiệu trưởng và tổ chuyên môn còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong việc kiểm tra, đánh giá và bồi dưỡng giáo viên. Khoảng 65% trường có kế hoạch bồi dưỡng giáo viên nhưng hiệu quả chưa cao do thiếu nguồn lực và thời gian.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố khách quan và chủ quan. Về khách quan, điều kiện kinh tế xã hội của huyện miền núi Vĩnh Thạnh còn khó khăn, tỷ lệ hộ nghèo cao (33,16%), ảnh hưởng đến đầu tư cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học. Cơ sở vật chất phục vụ môn đạo đức còn thiếu và chưa đồng bộ, ảnh hưởng đến hiệu quả dạy học.

Về chủ quan, trình độ chuyên môn và năng lực quản lý của một số cán bộ quản lý và giáo viên chưa đồng đều, chưa đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục. Việc phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội trong giáo dục đạo đức còn hạn chế, chưa tạo được môi trường giáo dục toàn diện cho học sinh.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả nghiên cứu phù hợp với xu hướng chung về những khó khăn trong quản lý hoạt động dạy học môn đạo đức tại các vùng khó khăn. Việc đổi mới phương pháp dạy học và tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin được xem là giải pháp then chốt để nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ giáo viên đạt chuẩn năng lực, bảng thống kê số tiết dạy môn đạo đức theo năm học, và biểu đồ đánh giá mức độ ứng dụng công nghệ trong dạy học.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và trách nhiệm của cán bộ quản lý, giáo viên và phụ huynh: Tổ chức các buổi tập huấn, hội thảo nâng cao nhận thức về vai trò của môn đạo đức, nhằm tăng cường sự quan tâm và đầu tư cho hoạt động dạy học môn này. Thời gian thực hiện trong 6 tháng đầu năm học, do Phòng Giáo dục phối hợp với các trường tổ chức.

  2. Tăng cường quản lý việc thực hiện nội dung, chương trình môn đạo đức: Hiệu trưởng và tổ chuyên môn cần xây dựng kế hoạch chi tiết, giám sát chặt chẽ việc thực hiện chương trình, đảm bảo đủ số tiết và nội dung phù hợp với đặc điểm học sinh. Thực hiện liên tục trong năm học, do Hiệu trưởng và tổ chuyên môn chịu trách nhiệm.

  3. Đổi mới phương pháp dạy học và ứng dụng công nghệ thông tin: Khuyến khích giáo viên áp dụng phương pháp dạy học tích cực, sử dụng thiết bị dạy học hiện đại và công nghệ thông tin để tăng tính hấp dẫn và hiệu quả bài giảng. Tổ chức các lớp bồi dưỡng kỹ năng CNTT cho giáo viên trong vòng 1 năm, do Phòng Giáo dục và các trường phối hợp thực hiện.

  4. Tăng cường công tác bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ cho giáo viên: Xây dựng kế hoạch bồi dưỡng định kỳ, tập trung nâng cao năng lực sư phạm và kỹ năng đổi mới phương pháp dạy học môn đạo đức. Thực hiện hàng năm, do Phòng Giáo dục và Hiệu trưởng các trường tổ chức.

  5. Đẩy mạnh phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ, tổ chức các hoạt động ngoại khóa, tuyên truyền giáo dục đạo đức trong cộng đồng nhằm tạo môi trường giáo dục toàn diện cho học sinh. Thời gian thực hiện liên tục, do nhà trường phối hợp với các tổ chức xã hội và phụ huynh thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục cấp huyện và trường tiểu học: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để xây dựng kế hoạch quản lý, nâng cao hiệu quả công tác quản lý hoạt động dạy học môn đạo đức.

  2. Giáo viên tiểu học, đặc biệt giáo viên dạy môn đạo đức: Tham khảo các biện pháp đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao năng lực chuyên môn và kỹ năng ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý giáo dục: Tài liệu tham khảo hữu ích về lý thuyết quản lý giáo dục, thực trạng và giải pháp quản lý hoạt động dạy học môn đạo đức tại vùng miền núi.

  4. Phụ huynh học sinh và các tổ chức xã hội quan tâm đến giáo dục: Hiểu rõ vai trò phối hợp trong giáo dục đạo đức, từ đó tham gia tích cực vào các hoạt động giáo dục tại nhà trường và cộng đồng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao quản lý hoạt động dạy học môn đạo đức lại quan trọng ở bậc tiểu học?
    Quản lý tốt giúp đảm bảo mục tiêu giáo dục đạo đức được thực hiện hiệu quả, hình thành nhân cách và chuẩn mực hành vi cho học sinh từ sớm, tạo nền tảng cho sự phát triển toàn diện.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý hoạt động dạy học môn đạo đức tại huyện Vĩnh Thạnh là gì?
    Bao gồm điều kiện kinh tế xã hội khó khăn, cơ sở vật chất thiếu thốn, năng lực quản lý và chuyên môn của một số cán bộ, giáo viên chưa đồng đều, và sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình, xã hội còn hạn chế.

  3. Làm thế nào để đổi mới phương pháp dạy học môn đạo đức hiệu quả?
    Áp dụng phương pháp tích cực, sử dụng thiết bị dạy học đa dạng, tạo môi trường học tập tương tác, kết hợp công nghệ thông tin và tổ chức các hoạt động trải nghiệm thực tế.

  4. Vai trò của Hiệu trưởng trong quản lý hoạt động dạy học môn đạo đức là gì?
    Hiệu trưởng chịu trách nhiệm xây dựng kế hoạch, tổ chức thực hiện, giám sát, kiểm tra và đánh giá hoạt động dạy học, đồng thời tạo điều kiện bồi dưỡng và hỗ trợ giáo viên.

  5. Phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội ảnh hưởng thế nào đến giáo dục đạo đức?
    Phối hợp tốt tạo môi trường giáo dục toàn diện, giúp học sinh hình thành và duy trì các chuẩn mực đạo đức trong nhiều bối cảnh khác nhau, nâng cao hiệu quả giáo dục.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn đạo đức ở các trường tiểu học huyện Vĩnh Thạnh đã có chuyển biến tích cực nhưng còn nhiều hạn chế cần khắc phục.
  • Năng lực chuyên môn và phương pháp dạy học của giáo viên cần được nâng cao, đặc biệt là ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy.
  • Cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học còn thiếu, ảnh hưởng đến chất lượng dạy học môn đạo đức.
  • Sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả giáo dục đạo đức.
  • Các biện pháp quản lý đề xuất cần được triển khai đồng bộ, có kế hoạch rõ ràng và sự tham gia tích cực của các bên liên quan.

Next steps: Triển khai các biện pháp quản lý trong năm học tiếp theo, tổ chức đánh giá định kỳ và điều chỉnh phù hợp.

Call-to-action: Các nhà quản lý giáo dục và cán bộ trường học cần chủ động áp dụng các giải pháp đề xuất để nâng cao chất lượng dạy học môn đạo đức, góp phần phát triển nguồn nhân lực có phẩm chất đạo đức vững vàng cho địa phương.