Đánh giá Cảnh quan và Đề xuất Giải pháp Quản lý Bền vững Vườn Quốc gia Cát Bà

• Tác giả: Nguyễn Kiều Oanh
• Người hướng dẫn: GS. Trương Quang Hải
• Trường học: Trường Khoa Học Liên Ngành Và Nghệ Thuật - Đại Học Quốc Gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Khoa Học Bền Vững
• Đề tài: Phân tích Cảnh quan và Quản lý Bền vững Vườn Quốc gia Cát Bà
• Loại tài liệu: Luận văn Thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2024
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• 1. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ KHOA HỌC VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 1.1. TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI
• 1.2. QUAN ĐIỂM, QUY TRÌNH VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 1.2.1. Phương pháp nghiên cứu
• 2. CHƯƠNG 2: CÁC YẾU TỐ THÀNH TẠO VÀ ĐẶC ĐIỂM PHÂN HÓA CẢNH QUAN VƯỜN QUỐC GIA CÁT BÀ
• 2.1. CÁC YẾU TỐ THÀNH TẠO CẢNH QUAN VƯỜN QUỐC GIA CÁT BÀ
• 2.1.1. Vị trí địa lý
• 2.1.2. Đặc điểm điều kiện tự nhiên
• 2.1.3. Đặc điểm dân sinh, kinh tế và xã hội
• 2.2. ĐẶC ĐIỂM PHÂN HÓA CẢNH QUAN VƯỜN QUỐC GIA CÁT BÀ
• 2.3. ĐÁNH GIÁ DỊCH VỤ CẢNH QUAN VÀ ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN BỀN VỮNG VƯỜN QUỐC GIA CÁT BÀ
• 2.3.1. Phân tích, đánh giá sự phân hóa dịch vụ cảnh quan
• 2.3.2. Lượng giá dịch vụ cảnh quan VQG Cát Bà
• 2.3.3. Đề xuất các giải pháp định hướng sử dụng và bảo vệ phát triển bền vững Vườn quốc gia Cát Bà
• 3. CHƯƠNG 3: ĐÁNH GIÁ DỊCH VỤ CẢNH QUAN VÀ ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN BỀN VỮNG VƯỜN QUỐC GIA CÁT BÀ
• KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Luận văn Thạc sĩ Tổng quan về Vườn Quốc gia Cát Bà 55

Vườn Quốc gia (VQG) Cát Bà là khu rừng đặc dụng của Việt Nam, vùng lõi của Khu dự trữ sinh quyển thế giới được UNESCO công nhận. Nằm trên hòn đảo lớn nhất của quần đảo Cát Bà, đây là trung tâm về đa dạng sinh học, địa chất, cảnh quan thiên nhiên và du lịch. VQG Cát Bà thuộc địa phận hành chính của nhiều xã và thị trấn, được bao bọc bởi sông và biển. Quá trình phát triển kinh tế xã hội, bao gồm giao thông biển, xây dựng cầu cảng, du lịch sinh thái, nuôi trồng và đánh bắt thủy hải sản, gây tác động mạnh đến cảnh quan, làm suy thoái tài nguyên và đa dạng sinh học, gây ô nhiễm môi trường. Do đó, đánh giá các dịch vụ cảnh quan có ý nghĩa quan trọng để cân bằng mâu thuẫn giữa khai thác tài nguyên và bảo vệ môi trường, hướng tới phát triển bền vững của vùng. Nghiên cứu này tập trung vào phân tích và đánh giá hiện trạng cảnh quan, từ đó đề xuất giải pháp quản lý bền vững.

1.1. Mục tiêu và Nhiệm vụ Nghiên cứu Luận văn Thạc sĩ

Mục tiêu nghiên cứu là xây dựng hệ thống các giải pháp phục vụ quản lý Vườn Quốc gia bền vững tại Vườn Quốc gia Cát Bà dựa trên cơ sở xác định các giá trị dịch vụ cảnh quan. Nhiệm vụ bao gồm: nghiên cứu đặc điểm phân hoá cảnh quan khu vực Vườn Quốc gia Cát Bà; đánh giá đặc điểm và sự phân hóa một số dịch vụ cảnh quan khu vực nghiên cứu; đề xuất nhóm các giải pháp khai thác và sử dụng hợp lý các dịch vụ cảnh quan cho mục tiêu quản lý bền vững Vườn Quốc gia Cát Bà. Phạm vi nghiên cứu giới hạn trong ranh giới hành chính của Vườn Quốc gia Cát Bà.

1.2. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận văn thạc sĩ

Về ý nghĩa khoa học, kết quả nghiên cứu góp phần làm phong phú thêm cơ sở lý luận nghiên cứu và hệ thống tri thức về đánh giá dịch vụ cảnh quan cho khu vực ven biển. Về ý nghĩa thực tiễn, các kết quả nghiên cứu là tài liệu tham khảo bổ ích phục vụ công tác quản lý, sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên và bảo vệ môi trường VQG Cát Bà. Điểm mới của luận văn là phân tích đặc điểm phân hóa cảnh quan VQG Cát Bà và đánh giá sự phân hóa và lượng giá một số dịch vụ cảnh quan VQG Cát Bà.

II. Cơ sở khoa học Quản lý bền vững Vườn Quốc gia Cát Bà 59

Quản lý rừng bền vững đảm bảo sử dụng và bảo tồn tài nguyên rừng cân bằng giữa nhu cầu kinh tế, xã hội và duy trì sức khoẻ hệ sinh thái rừng. Trọng tâm là bảo vệ sự phong phú của các loài, khai thác gỗ có trách nhiệm, tăng cường bảo vệ môi trường, khôi phục cảnh quan, duy trì chuỗi thức ăn. Quản lý rừng bền vững đóng vai trò trong việc giữ nước, kiểm soát lũ, cung cấp môi trường sống cho nhiều loài. Tuy nhiên, hiện nay tính bền vững phải đối mặt với tình trạng phá rừng gây hậu quả nghiêm trọng về môi trường và kinh tế toàn cầu, như biến đổi khí hậu và mất đa dạng sinh học. IPCC (2014) cho biết, phát thải từ nông nghiệp, lâm nghiệp và sử dụng đất đóng góp tới 1/4 tổng lượng phát thải khí nhà kính. Cần có các sáng kiến để ngăn chặn mất rừng và thúc đẩy quản lý rừng bền vững.

2.1. Thách thức và Giải pháp quản lý rừng bền vững ở Cát Bà

Sức ép kinh tế, biến đổi khí hậu làm thay đổi điều kiện sinh thái và sự đa dạng sinh học, sự mở rộng đất nông nghiệp và đô thị hoá dẫn đến xâm lấn và mất mát rừng. Khả năng quản lý yếu làm giảm hiệu quả. Một số sáng kiến đã được thực hiện để ngăn chặn mất rừng và thúc đẩy quản lý rừng bền vững, như Diễn đàn Rừng của Liên hợp quốc, các chiến lược quốc gia nhằm giảm phát thải từ mất rừng và suy thoái rừng (REDD+). Cần có các biện pháp quản lý hiệu quả hơn để đảm bảo tính bền vững.

2.2. Tiếp cận cảnh quan trong quản lý bền vững Vườn Quốc gia

Tiếp cận cảnh quan học là hướng tiếp cận hiệu quả nhằm giải quyết những vấn đề về dịch vụ hệ sinh thái trong lãnh thổ của Vườn Quốc gia. Khái niệm này cung cấp các chính sách chuẩn mực, truyền tải giá trị và đóng góp các thông tin liên quan cho cá nhân hoặc cộng đồng. Cảnh quan liên quan tới các chức năng hệ sinh thái mang lại lợi ích cho xã hội loài người, những giá trị to lớn về sinh thái, văn hóa xã hội và kinh tế. Đánh giá dịch vụ hệ sinh thái trong cảnh quan là hướng đi tất yếu trong duy trì các mục tiêu phát triển bền vững.

III. Cách Phân tích Đánh giá Dịch vụ Cảnh quan Vườn Quốc Gia 58

Đánh giá dịch vụ cảnh quan (DVPD) là hướng đi tất yếu trong duy trì các mục tiêu phát triển bền vững, là nền tảng khoa học căn bản để tiến hành định hướng các mục tiêu khai thác sử dụng tài nguyên và bảo vệ môi trường. Nhu cầu đánh giá DVPD ngày càng trở nên phổ biến và áp dụng rộng rãi trong các khu vực bảo tồn thiên nhiên. DVPD đóng góp trực tiếp và gián tiếp các phúc lợi của con người trên các phương diện sinh thái, địa lý và kinh tế. Có thể thấy rằng, đánh giá dịch vụ hệ sinh thái trong cảnh quan là hướng đi tất yếu trong duy trì các mục tiêu phát triển bền vững, là nền tảng khoa học căn bản để tiến hành định hướng các mục tiêu khai thác sử dụng tài nguyên và bảo vệ môi trường của lãnh thổ.

3.1. Phương pháp đánh giá dịch vụ cảnh quan ở Vườn quốc gia Cát Bà

Các quá trình biến đổi của cảnh quan thường kéo theo sự suy thoái về chất lượng môi trường (mất rừng, suy giảm chất lượng đất, ô nhiễm nguồn nước). Khu vực vùng đệm của các Vườn Quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề từ những quá trình đó (khai thác gỗ, khai thác mỏ, và thay đổi mục đích sử dụng đất). Những thách thức liên quan tới biến đổi khí hậu thúc đẩy các hiện tượng thời tiết cực đoan hay thay đổi lượng mưa, xuất hiện thường xuyên của bão và mực nước biển dâng. Nghiên cứu lựa chọn Vườn Quốc gia Cát Bà là khu vực nghiên cứu điển hình xuất phát từ lợi thế liên quan tới phát triển du lịch và nhu cầu về tài nguyên cho phát triển kinh tế-xã hội của cư dân địa phương.

3.2. Hệ thống phân loại dịch vụ cảnh quan tại Cát Bà

Cần một cách tiếp cận hiệu quả nhằm phân loại và đánh giá những giá trị tồn tại bên trong lãnh thổ nhằm (i) xác định đặc điểm sinh thái dưới góc nhìn đặc điểm bất đồng nhất của lãnh thổ; (ii) phân định các chức năng và dịch vụ hệ sinh thái từ những đơn vị không gian cơ bản đó; (iii) định lượng các giá trị kinh tế phục vụ mục tiêu phát triển bền vững của khu vực gắn với yêu cầu ưu tiên mà Vườn Quốc gia đã đề ra. Trên cơ sở các yêu cầu đặt ra, tiếp cận cảnh quan học được cho là một hướng tiếp cận hiệu quả nhằm giải quyết những vấn đề về dịch vụ hệ sinh thái trong lãnh thổ của Vườn Quốc gia.

IV. Phân tích yếu tố Thành tạo và Phân hóa Cảnh quan Cát Bà 57

Việc nghiên cứu các yếu tố thành tạo và phân hóa cảnh quan là bước quan trọng để hiểu rõ hơn về cấu trúc và chức năng của Vườn Quốc gia Cát Bà. Các yếu tố tự nhiên như địa hình, địa chất, khí hậu, thủy văn, thổ nhưỡng và sinh vật đóng vai trò then chốt trong việc hình thành và phát triển các hệ sinh thái đặc trưng. Bên cạnh đó, các yếu tố kinh tế - xã hội như hoạt động du lịch sinh thái, nông nghiệp, nuôi trồng thủy sản cũng có ảnh hưởng đáng kể đến cảnh quan và đa dạng sinh học của khu vực. Phân tích sự tương tác giữa các yếu tố này giúp xác định các vùng cảnh quan khác nhau và đánh giá tiềm năng, thách thức trong công tác quản lý và phát triển bền vững.

4.1. Đặc điểm tự nhiên và Kinh tế xã hội ảnh hưởng cảnh quan

Đặc điểm tự nhiên như địa hình núi đá vôi, hệ thống hang động, khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa tạo nên những cảnh quan độc đáo và đa dạng. Hoạt động du lịch sinh thái mang lại nguồn thu nhập quan trọng cho địa phương, nhưng cũng gây áp lực lên môi trường và tài nguyên thiên nhiên. Nông nghiệp và nuôi trồng thủy sản cần được quy hoạch và quản lý chặt chẽ để giảm thiểu tác động tiêu cực đến cảnh quan và đa dạng sinh học. Cần có sự cân bằng giữa phát triển kinh tế và bảo tồn thiên nhiên để đảm bảo tính bền vững của Vườn Quốc gia Cát Bà.

4.2. Phân vùng cảnh quan và đánh giá tiềm năng phát triển du lịch

Phân vùng cảnh quan dựa trên các tiêu chí như độ cao, độ dốc, loại hình thảm thực vật và mức độ tác động của con người giúp xác định các khu vực có giá trị bảo tồn cao và tiềm năng phát triển du lịch. Các khu vực rừng nguyên sinh, hang động, bãi biển đẹp có thể được khai thác cho mục đích du lịch sinh thái có kiểm soát. Cần có các biện pháp quản lý chặt chẽ để bảo vệ cảnh quan và đa dạng sinh học, đồng thời tạo ra những trải nghiệm du lịch độc đáo và bền vững cho du khách. Việc tham gia của cộng đồng địa phương trong quá trình quy hoạch và quản lý du lịch là yếu tố quan trọng để đảm bảo sự thành công.

V. Đề xuất Giải pháp Quản lý Tài nguyên Bền vững ở Cát Bà 58

Để đảm bảo quản lý bền vững Vườn Quốc gia Cát Bà, cần có các giải pháp tổng thể và đồng bộ trên nhiều lĩnh vực. Các giải pháp cần dựa trên cơ sở khoa học, phù hợp với điều kiện thực tế và có sự tham gia của cộng đồng địa phương. Quy hoạch sử dụng đất hợp lý, bảo tồn đa dạng sinh học, phát triển du lịch sinh thái bền vững, giảm thiểu ô nhiễm môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu là những ưu tiên hàng đầu. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý nhà nước, các tổ chức xã hội và cộng đồng địa phương để thực hiện các giải pháp một cách hiệu quả.

5.1. Quy hoạch sử dụng đất hợp lý và bảo tồn đa dạng sinh học

Quy hoạch sử dụng đất cần dựa trên các đánh giá khoa học về giá trị cảnh quan, đa dạng sinh học và khả năng chịu tải của môi trường. Các khu vực rừng nguyên sinh, vùng đất ngập nước quan trọng cần được bảo vệ nghiêm ngặt. Việc chuyển đổi mục đích sử dụng đất cần được kiểm soát chặt chẽ và tuân thủ các quy định về bảo vệ môi trường. Cần có các chương trình phục hồi các hệ sinh thái bị suy thoái và tăng cường bảo tồn các loài động thực vật quý hiếm. Việc nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị của đa dạng sinh học là rất quan trọng.

5.2. Phát triển Du lịch Sinh thái Bền vững và Giảm Thiểu Ô nhiễm

Du lịch sinh thái cần được phát triển theo hướng bền vững, giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường và cảnh quan. Cần có các quy định chặt chẽ về quản lý chất thải, sử dụng năng lượng tiết kiệm và bảo vệ nguồn nước. Khuyến khích các hoạt động du lịch thân thiện với môi trường, như đi bộ đường dài, leo núi, chèo thuyền kayak và tham quan các làng nghề truyền thống. Cần có sự tham gia của cộng đồng địa phương trong việc cung cấp các dịch vụ du lịch và hưởng lợi từ hoạt động du lịch. Việc nâng cao chất lượng dịch vụ và đa dạng hóa sản phẩm du lịch là yếu tố quan trọng để thu hút du khách và tăng doanh thu.

Tổng quan nghiên cứu

Vườn Quốc gia Cát Bà, với diện tích khoảng 16.931,7 ha, là một khu bảo tồn thiên nhiên quan trọng nằm trên quần đảo Cát Bà, thành phố Hải Phòng. Đây là vùng lõi của Khu dự trữ sinh quyển thế giới, được UNESCO công nhận, nổi bật với sự đa dạng sinh học phong phú và cảnh quan độc đáo của hệ sinh thái rừng và biển. Theo số liệu năm 2019, Vườn Quốc gia Cát Bà bao gồm các phân khu chức năng như khu bảo tồn nghiêm ngặt (4.914,6 ha), phân khu phục hồi sinh thái (11.094 ha) và phân khu hành chính dịch vụ (91,3 ha). Tuy nhiên, sự phát triển kinh tế-xã hội, đặc biệt là du lịch sinh thái, nuôi trồng thủy sản và xây dựng hạ tầng, đã gây áp lực lớn lên tài nguyên thiên nhiên và đa dạng sinh học của khu vực.

Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá dịch vụ cảnh quan tại Vườn Quốc gia Cát Bà nhằm xây dựng hệ thống giải pháp quản lý bền vững, cân bằng giữa phát triển kinh tế và bảo tồn môi trường. Nghiên cứu tập trung vào phân tích đặc điểm phân hóa cảnh quan, đánh giá sự phân hóa dịch vụ cảnh quan và đề xuất các giải pháp khai thác, sử dụng hợp lý các dịch vụ cảnh quan trong phạm vi ranh giới hành chính của Vườn Quốc gia. Thời gian nghiên cứu chủ yếu tập trung vào dữ liệu và khảo sát thực địa trong giai đoạn 2019-2023.

Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý tài nguyên thiên nhiên, bảo vệ môi trường và phát triển du lịch sinh thái bền vững tại Vườn Quốc gia Cát Bà. Đồng thời, kết quả nghiên cứu góp phần làm phong phú thêm cơ sở lý luận về đánh giá dịch vụ cảnh quan trong các khu bảo tồn thiên nhiên ven biển và hải đảo tại Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình cảnh quan học và sinh thái cảnh quan, trong đó:

• Lý thuyết cảnh quan học: Cảnh quan được xem là một hệ thống địa tổng thể (geosystem) bao gồm các yếu tố địa chất, địa hình, khí hậu, thủy văn, thổ nhưỡng và sinh vật tương tác lẫn nhau. Cảnh quan được phân cấp theo các đơn vị từ lớn đến nhỏ như hệ, phụ hệ, lớp, nhóm, kiểu, hạng và loại cảnh quan.

• Lý thuyết dịch vụ cảnh quan: Dịch vụ cảnh quan là các hàng hóa và dịch vụ do cảnh quan cung cấp nhằm thỏa mãn nhu cầu của con người, bao gồm ba nhóm chính: dịch vụ cung cấp (thực phẩm, nước, năng lượng), dịch vụ bảo vệ và điều tiết (kết nối không gian, đa dạng sinh học, điều hòa môi trường), và dịch vụ văn hóa xã hội (giải trí, giáo dục, sức khỏe).

• Mô hình quản lý bền vững Vườn Quốc gia theo tiếp cận cảnh quan và dịch vụ cảnh quan: Quản lý bền vững dựa trên việc duy trì các chức năng cảnh quan và dịch vụ cảnh quan, đồng thời cân bằng giữa bảo tồn thiên nhiên và phát triển kinh tế-xã hội.

Các khái niệm chính bao gồm: cảnh quan, dịch vụ cảnh quan, hệ sinh thái, phân hóa cảnh quan, quản lý bền vững, và phát triển bền vững.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp đa dạng, bao gồm:

• Nguồn dữ liệu: Dữ liệu thứ cấp từ các bản đồ địa chất, địa mạo, thổ nhưỡng, hiện trạng sử dụng đất, số liệu thống kê kinh tế-xã hội năm 2019-2022; dữ liệu khảo sát thực địa và phỏng vấn 145 hộ gia đình, cán bộ quản lý và khách du lịch tại Vườn Quốc gia Cát Bà.

• Phương pháp phân tích: Phân tích cảnh quan dựa trên hệ thống phân loại cảnh quan tỷ lệ 1/25.000, sử dụng phần mềm GIS (MapInfo) để xây dựng bản đồ cảnh quan và phân tích phân hóa cảnh quan. Đánh giá dịch vụ cảnh quan dựa trên thang điểm 0-5 do chuyên gia đánh giá, kết hợp phân tích thống kê mô tả.

• Phương pháp lượng giá kinh tế: Tính toán tổng giá trị kinh tế của dịch vụ cảnh quan dựa trên giá trị sử dụng (trực tiếp, gián tiếp, lựa chọn) và giá trị phi sử dụng (tồn tại, lưu truyền), nhằm cung cấp thông tin cho quản lý tài nguyên.

• Timeline nghiên cứu: Gồm 4 giai đoạn chính từ xác định mục tiêu, tổng quan tài liệu, khảo sát thực địa và phân tích dữ liệu đến đề xuất giải pháp quản lý bền vững, thực hiện trong khoảng 2019-2023.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 145 phiếu điều tra hộ gia đình và phỏng vấn chuyên gia, được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của dữ liệu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Phân hóa cảnh quan đa dạng: Vườn Quốc gia Cát Bà có sự phân hóa cảnh quan rõ rệt với các loại hình địa chất, địa mạo và thảm thực vật đa dạng. Diện tích rừng nguyên sinh thường xanh mưa ẩm trên núi đá vôi chiếm khoảng 1.014 ha, rừng thứ sinh nghèo chiếm gần 4.878 ha, rừng ngập mặn khoảng 226 ha. Các kiểu địa hình núi đá vôi, thung lũng và bãi triều ven biển tạo nên sự đa dạng sinh thái và cảnh quan đặc trưng.

2. Đánh giá dịch vụ cảnh quan: Các dịch vụ cảnh quan được đánh giá theo thang điểm 0-5, trong đó dịch vụ cung cấp như nguồn lợi thủy sản, cây ăn quả có điểm trung bình trên 4,1 (đặc biệt quan trọng). Dịch vụ bảo vệ và điều tiết như bảo vệ bờ biển, điều hòa dòng chảy đạt điểm trung bình 3,5-4,0 (rất quan trọng). Dịch vụ văn hóa xã hội như du lịch sinh thái, giải trí đạt điểm trung bình 4,2, phản ánh vai trò kinh tế-xã hội nổi bật của Vườn Quốc gia.

3. Tác động của hoạt động kinh tế-xã hội: Hoạt động du lịch sinh thái và nuôi trồng thủy sản tại Vịnh Lan Hạ đã tạo ra giá trị kinh tế đáng kể, với lượng khách du lịch tăng trung bình 15% mỗi năm trong giai đoạn 2019-2022. Tuy nhiên, các hoạt động này cũng gây áp lực lên tài nguyên và môi trường, làm suy giảm chất lượng cảnh quan và đa dạng sinh học tại một số khu vực.

4. Khả năng phục hồi và bảo tồn: Các khu vực phân khu phục hồi sinh thái chiếm hơn 11.000 ha, có vai trò quan trọng trong việc bảo vệ và tái tạo các hệ sinh thái bị suy thoái. Các biện pháp bảo vệ rừng ngập mặn và rừng nguyên sinh đã góp phần giảm thiểu xói mòn đất và bảo vệ đa dạng sinh học.

Thảo luận kết quả

Sự phân hóa cảnh quan đa dạng tại Vườn Quốc gia Cát Bà phản ánh mối quan hệ chặt chẽ giữa các yếu tố tự nhiên như địa chất, địa hình, khí hậu và sinh vật. Kết quả đánh giá dịch vụ cảnh quan cho thấy các dịch vụ cung cấp và văn hóa xã hội đóng vai trò then chốt trong phát triển kinh tế địa phương, đặc biệt là du lịch sinh thái và nuôi trồng thủy sản. Tuy nhiên, áp lực từ các hoạt động kinh tế-xã hội đã làm giảm chất lượng môi trường và cảnh quan, tương tự với các nghiên cứu về các khu bảo tồn ven biển khác trong khu vực Đông Nam Á.

Việc duy trì và phát triển các dịch vụ cảnh quan đòi hỏi sự cân bằng giữa khai thác và bảo tồn, phù hợp với mục tiêu phát triển bền vững. Các bản đồ phân bố cảnh quan và dịch vụ cảnh quan có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố diện tích các loại cảnh quan và bảng điểm đánh giá dịch vụ cảnh quan theo phân khu chức năng, giúp minh họa rõ ràng sự phân bố và mức độ quan trọng của từng dịch vụ.

Kết quả nghiên cứu cũng khẳng định vai trò của các phân khu phục hồi sinh thái trong việc bảo vệ tài nguyên và hỗ trợ phục hồi các hệ sinh thái bị suy thoái, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển du lịch sinh thái bền vững. So sánh với các nghiên cứu trước đây, luận văn đã bổ sung thêm dữ liệu chi tiết về phân hóa cảnh quan và lượng giá kinh tế dịch vụ cảnh quan, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý Vườn Quốc gia Cát Bà.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường quản lý và bảo vệ rừng nguyên sinh và rừng ngập mặn: Thực hiện các biện pháp giám sát chặt chẽ, ngăn chặn khai thác trái phép và phục hồi các khu vực bị suy thoái nhằm duy trì các dịch vụ cảnh quan quan trọng. Chủ thể thực hiện là Ban Quản lý Vườn Quốc gia trong vòng 3 năm tới.

2. Phát triển du lịch sinh thái bền vững: Xây dựng các sản phẩm du lịch thân thiện môi trường, tăng cường giáo dục nâng cao nhận thức du khách và cộng đồng địa phương về bảo vệ cảnh quan. Mục tiêu tăng doanh thu du lịch bền vững 10% mỗi năm, thực hiện trong 5 năm, phối hợp giữa chính quyền địa phương và doanh nghiệp du lịch.

3. Quy hoạch sử dụng đất hợp lý theo phân khu chức năng: Rà soát và điều chỉnh quy hoạch sử dụng đất, ưu tiên bảo tồn các khu vực có giá trị sinh thái cao, hạn chế phát triển các hoạt động gây tác động tiêu cực. Thời gian thực hiện 2 năm, do Sở Tài nguyên và Môi trường chủ trì.

4. Nâng cao năng lực quản lý và giám sát môi trường: Đào tạo cán bộ quản lý, ứng dụng công nghệ GIS và các công cụ giám sát hiện đại để theo dõi biến động cảnh quan và dịch vụ cảnh quan. Mục tiêu hoàn thiện hệ thống giám sát trong 3 năm, do Ban Quản lý Vườn Quốc gia phối hợp với các viện nghiên cứu.

5. Khuyến khích sự tham gia của cộng đồng địa phương: Tổ chức các chương trình đào tạo, hỗ trợ sinh kế bền vững và phát triển các mô hình quản lý cộng đồng nhằm giảm áp lực khai thác tài nguyên. Thực hiện liên tục, với sự phối hợp của các tổ chức phi chính phủ và chính quyền địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cán bộ quản lý Vườn Quốc gia và khu bảo tồn thiên nhiên: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và giải pháp quản lý bền vững, giúp nâng cao hiệu quả bảo tồn và phát triển kinh tế-xã hội tại các khu bảo tồn ven biển.

2. Nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý tài nguyên môi trường: Thông tin chi tiết về phân hóa cảnh quan và dịch vụ cảnh quan hỗ trợ xây dựng các chính sách sử dụng đất và bảo vệ môi trường phù hợp với mục tiêu phát triển bền vững.

3. Các nhà nghiên cứu và học viên chuyên ngành khoa học môi trường, địa lý và sinh thái học: Luận văn cung cấp dữ liệu thực địa, phương pháp phân tích cảnh quan và lượng giá dịch vụ cảnh quan, là tài liệu tham khảo quý giá cho các nghiên cứu tương tự.

4. Doanh nghiệp và tổ chức phát triển du lịch sinh thái: Hiểu rõ tiềm năng và hạn chế của cảnh quan tự nhiên, từ đó phát triển các sản phẩm du lịch bền vững, góp phần bảo vệ môi trường và nâng cao giá trị kinh tế.

Câu hỏi thường gặp

1. Dịch vụ cảnh quan là gì và tại sao quan trọng đối với Vườn Quốc gia Cát Bà?
   Dịch vụ cảnh quan là các lợi ích mà cảnh quan tự nhiên và nhân tạo cung cấp cho con người, bao gồm cung cấp tài nguyên, bảo vệ môi trường và giá trị văn hóa xã hội. Tại Vườn Quốc gia Cát Bà, dịch vụ này giúp duy trì đa dạng sinh học, hỗ trợ phát triển du lịch sinh thái và bảo vệ môi trường ven biển.

2. Phương pháp nào được sử dụng để đánh giá dịch vụ cảnh quan trong nghiên cứu?
   Nghiên cứu sử dụng phương pháp đánh giá dựa trên ý kiến chuyên gia với thang điểm 0-5, kết hợp phân tích bản đồ cảnh quan tỷ lệ 1/25.000 và khảo sát thực địa. Phương pháp này giúp xác định mức độ quan trọng và phân bố không gian của các dịch vụ cảnh quan.

3. Các thách thức chính trong quản lý bền vững Vườn Quốc gia Cát Bà là gì?
   Thách thức bao gồm áp lực từ phát triển du lịch và nuôi trồng thủy sản, suy thoái tài nguyên rừng và môi trường biển, biến đổi khí hậu gây ra hiện tượng thời tiết cực đoan, và sự cần thiết cân bằng giữa phát triển kinh tế và bảo tồn đa dạng sinh học.

4. Làm thế nào để cộng đồng địa phương tham gia vào quản lý bền vững Vườn Quốc gia?
   Cộng đồng có thể tham gia thông qua các chương trình đào tạo nâng cao nhận thức, phát triển sinh kế bền vững, tham gia giám sát tài nguyên và hợp tác với các cơ quan quản lý trong việc bảo vệ môi trường và phát triển du lịch sinh thái.

5. Kết quả nghiên cứu có thể ứng dụng như thế nào trong thực tiễn quản lý?
   Kết quả cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng quy hoạch sử dụng đất, phát triển các chính sách bảo vệ tài nguyên, thiết kế các sản phẩm du lịch sinh thái phù hợp và nâng cao năng lực quản lý thông qua giám sát cảnh quan và dịch vụ cảnh quan.

Kết luận

• Luận văn đã phân tích chi tiết đặc điểm phân hóa cảnh quan và đánh giá dịch vụ cảnh quan tại Vườn Quốc gia Cát Bà, cung cấp dữ liệu khoa học quan trọng cho quản lý bền vững.
• Các dịch vụ cảnh quan cung cấp giá trị kinh tế, sinh thái và văn hóa xã hội thiết yếu, đặc biệt trong phát triển du lịch sinh thái và bảo tồn đa dạng sinh học.
• Áp lực từ hoạt động kinh tế-xã hội và biến đổi khí hậu đòi hỏi các giải pháp quản lý cân bằng và bền vững nhằm bảo vệ tài nguyên và môi trường.
• Đề xuất các giải pháp cụ thể về quản lý rừng, phát triển du lịch, quy hoạch sử dụng đất và nâng cao năng lực quản lý nhằm duy trì các dịch vụ cảnh quan quan trọng.
• Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các nghiên cứu tiếp theo về đánh giá dịch vụ cảnh quan và phát triển bền vững tại các khu bảo tồn thiên nhiên ven biển và hải đảo khác.

Quý độc giả và các nhà quản lý được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao hiệu quả bảo tồn và phát triển kinh tế-xã hội tại Vườn Quốc gia Cát Bà và các khu vực tương tự.