Luận văn thạc sĩ: Nghiên cứu đặc điểm sinh thái và hiệu quả phun hóa chất đối với muỗi Aedes aegypti tại Tiền Giang và Phú Yên

• Tác giả: Nguyễn Văn Tuấn
• Người hướng dẫn: TS. Vũ Đức Chính
• Trường học: Viện Hàn Lâm Khoa Học Và Công Nghệ Việt Nam
• Chuyên ngành: Sinh học
• Đề tài: Nghiên Cứu Một Số Đặc Điểm Sinh Thái Và Đánh Giá Hiệu Quả Biện Pháp Phun Hóa Chất Tồn Lưu Đối Với Loài Muỗi Aedes Aegypti Linnaeus, 1762 Tại Tỉnh Tiền Giang Và Tỉnh Phú Yên
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2017
• Địa điểm: Hà Nội

Mục lục chi tiết

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN ĐỀ TÀI
• 1.1. Tình hình nghiên cứu ngoài nước liên quan đến đề tài
• 1.2. Những nghiên cứu về các véc tơ truyền bệnh sốt SXHD
• 1.3. Tình hình sử sụng hóa chất và các biện pháp phòng chống véc tơ SXHD. Tình hình nghiên cứu trong nước liên quan đến đề tài
• 1.4. Những nghiên cứu về các véc tơ truyền bệnh SXHD
• 1.5. Tình hình sử sụng hóa chất và các biện pháp phòng chống véc tơ SXHD
• 1.6. Một số đặc điểm của khu vực nghiên cứu
• 1.6.1. Huyện Cái Bè tỉnh Tiền Giang
• 1.6.2. Thành phố Tuy Hòa tỉnh Phú Yên
• 2. CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Đối tượng nghiên cứu
• 2.2. Thời gian nghiên cứu
• 2.3. Địa điểm nghiên cứu
• 2.4. Thiết kế nghiên cứu
• 2.5. Mục tiêu 1: Mô tả một số đặc điểm sinh thái học loài muỗi Ae. aegypti tại điểm nghiên cứu. Mục tiêu 2: Xác định hiệu quả và sự chấp nhận của cộng đồng của biện pháp phun hóa chất tồn lưu đối với loài muỗi Ae. aegypti tại điểm nghiên cứu.
• 2.6. Đánh giá hiệu quả biện pháp phun hóa chất tồn lưu đối với loài muỗi Ae.
• 2.7. Đánh giá sự chấp nhận của cộng đồng với hóa chất và biện pháp phun hóa chất tồn lưu trong phòng phòng chống sốt xuất huyết. So sánh hiệu quả can thiệp
• 2.8. Các kỹ thuật sử dụng
• 3. CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 3.1. Đặc điểm sinh thái học loài muỗi Ae. aegypti tại các điểm nghiên cứu
• 3.1.1. Vị trí trú đậu
• 3.1.2. Giá thể đậu muỗi Ae.
• 3.1.3. Độ cao trú đậu của muỗi Ae.
• 3.1.4. Nơi trú đậu muỗi Ae.
• 3.1.5. Đặc điểm sinh thái của bọ gậy muỗi Ae.
• 3.1.6. Hiệu lực tồn lưu của một số hóa chất diệt côn trùng với Ae. aegypti trong phòng thí nghiệm
• 3.2. Kết quả nghiên cứu tại tỉnh Tiền Giang
• 3.2.1. Độ nhạy cảm với hóa chất diệt côn trùng của muỗi Ae. aegypti chủng phòng thí nghiệm và chủng thực địa
• 3.2.2. Hiệu lực tồn lưu của Fendona 10SC với Ae.
• 3.2.3. Tác động của phun tồn lưu tới các chỉ số muỗi, bọ gậy
• 3.2.4. Hiệu quả can thiệp của phun tồn lưu Fendona 10SC liều 30mg/m2 tại Tiền Giang
• 3.2.4.1. Hiệu quả can thiệp với chỉ số mật độ muỗi
• 3.2.4.2. Hiệu quả can thiệp với chỉ số nhà có muỗi
• 3.2.4.3. Hiệu quả can thiệp với chỉ số BI
• 3.2.4.4. Hiệu quả can thiệp với chỉ số nhà có bọ gậy
• 3.2.4.5. Hiệu quả can thiệp của chỉ số dụng cụ chứa nước có bọ gậy
• 3.3. Kết quả nghiên cứu tại khu vực đô thị tỉnh Phú Yên
• 3.3.1. Độ nhạy cảm với hóa chất diệt côn trùng của muỗi Ae. aegypti chủng phòng thí nghiệm và chủng thực địa
• 3.3.2. Hiệu lực tồn lưu của Fendona 10SC liều 30mg/m2 với muỗi Ae.
• 3.3.3. Tác động của phun tồn lưu tới các chỉ số muỗi, bọ gậy
• 3.3.4. Hiệu quả can thiệp tại Phú Yên
• 3.3.4.1. Hiệu quả can thiệp với chỉ số mật độ muỗi
• 3.3.4.2. Hiệu quả can thiệp với chỉ số nhà có muỗi
• 3.3.4.3. Hiệu quả can thiệp với chỉ số Breateu
• 3.3.4.4. Hiệu quả can thiệp với chỉ số nhà có bọ gậy
• 3.3.4.5. Hiệu quả can thiệp với chỉ số dụng cụ chứa nước có bọ gậy
• 3.3.5. Tác dụng không mong muốn của hóa chất và sự chấp nhận của cộng đồng
• 3.3.5.1. Tác dụng không mong muốn của hóa chất đối với người trực tiếp phun và hộ gia đình được phun hóa chất tại Tiền Giang
• 3.3.5.2. Tác dụng không mong muốn của hóa chất và sự chấp nhận của cộng đồng tại Phú Yên
• 3.3.5.3. Sự chấp nhận của cộng đồng
• 3.3.6. Chi phí cho hoạt động phun hóa chất tồn lưu
• 3.3.6.1. Chi phí tại Tiền Giang
• 3.3.6.2. Chi phí tại Phú Yên
• 4. CHƯƠNG 4: ĐẶC ĐIỂM SINH THÁI CÁC QUẦN THỂ MUỖI Ae. aegypti TẠI ĐIỂM NGHIÊN CỨU
• 4.1. Hiệu lực tồn lưu của Fendona 10sc với Ae.
• 4.2. Hiệu quả của biện pháp phun hóa chất tồn lưu với muỗi truyền SXHD
• 4.3. Sự chấp nhận của cộng đồng với phun tồn lưu
• MỞ ĐẦU
• KẾT LUẬN
• KIẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

Tóm tắt

I. Tổng Quan Nghiên Cứu Hiệu Quả Phun Hóa Chất Diệt Muỗi

Nghiên cứu về hiệu quả phun hóa chất đối với muỗi Aedes aegypti là vô cùng quan trọng trong bối cảnh dịch bệnh sốt xuất huyết diễn biến phức tạp. Muỗi Aedes aegypti là véc tơ chính truyền bệnh sốt xuất huyết Dengue (SXHD) ở Việt Nam. Mặc dù đã có nhiều nỗ lực trong công tác phòng chống dịch chủ động bằng phương pháp phun không gian như ULV, vệ sinh môi trường, nhưng Việt Nam vẫn ghi nhận số ca mắc SXHD ở mức cao. Các yếu tố như biến đổi khí hậu, sử dụng hóa chất diệt côn trùng rộng rãi trong nông nghiệp và y tế có thể tác động đến tập tính của muỗi truyền bệnh, gây khó khăn cho công tác phòng chống. Việc tìm kiếm các giải pháp mới, hiệu quả hơn để kiểm soát véc tơ là vô cùng cấp thiết. Nghiên cứu này tập trung vào đánh giá hiệu quả phun hóa chất tại Tiền Giang và Phú Yên, hai tỉnh thành có tỷ lệ mắc sốt xuất huyết cao.

1.1. Tình Hình Sốt Xuất Huyết và Vai Trò của Muỗi Aedes

Bệnh sốt xuất huyết Dengue do virus Dengue gây ra, lây truyền chủ yếu qua muỗi Aedes aegypti. Bệnh lưu hành trên 100 quốc gia ở châu Phi, châu Mỹ, khu vực phía Đông Địa Trung Hải, Đông Nam Á và Tây Thái Bình Dương. Số ca mắc bệnh và khả năng nhiễm các chủng virus khác nhau ngày càng gia tăng. Ước tính khoảng 50 triệu ca SXHD xảy ra hàng năm và khoảng 2,5 tỉ người sống tại các quốc gia có bệnh lưu hành. Virus SXHD chủ yếu lây truyền qua muỗi thuộc giống Aedes, trong đó loài Ae. aegypti và Ae. albopictus được coi là véc tơ chính truyền SXHD.

1.2. Các Biện Pháp Phòng Chống Muỗi Aedes Hiện Nay

Hiện nay, bệnh SXHD chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, vắc xin đang trong giai đoạn thử nghiệm lâm sàng. Do đó, biện pháp phòng chống SXHD chủ yếu vẫn dựa vào việc kiểm soát véc tơ, trong đó biện pháp sử dụng hóa chất diệt muỗi là đặc biệt có hiệu quả trong việc giảm nhanh chóng các quần thể muỗi gây bệnh. Xu hướng chung của phòng chống véc tơ SXHD trên thế giới hiện nay là phối hợp đồng thời nhiều biện pháp và nhấn mạnh sự tham gia của cộng đồng trong loại trừ nguồn sinh sản là các ổ nước để tiêu diệt bọ gậy.

II. Thách Thức Muỗi Kháng Hóa Chất và Biện Pháp Phun ULV

Một trong những thách thức lớn nhất trong công tác phòng chống muỗi Aedes aegypti là tình trạng kháng hóa chất của muỗi. Việc sử dụng hóa chất diệt muỗi không đúng cách, lạm dụng hoặc sử dụng các loại hóa chất kém chất lượng có thể dẫn đến tình trạng này. Bên cạnh đó, biện pháp phun ULV (Ultra Low Volume) mặc dù được sử dụng rộng rãi, nhưng lại có nhiều hạn chế. Biện pháp này chỉ có tác dụng tức thời trong một thời gian rất ngắn, các chỉ số muỗi và bọ gậy lại trở lại bình thường sau khi phun hóa chất 1 - 2 tuần. Việc làm cho các chỉ số muỗi và bọ gậy Aedes giảm xuống dưới mức độ nguy hiểm là việc rất khó khăn, đòi hỏi phải kết hợp với một số biện pháp khác hoặc tìm biện pháp hữu hiệu hơn.

2.1. Tình Trạng Kháng Hóa Chất của Muỗi Aedes aegypti

Tình trạng kháng hóa chất của muỗi Aedes aegypti là một vấn đề nghiêm trọng, làm giảm hiệu quả phun hóa chất và gây khó khăn cho công tác phòng chống dịch bệnh. Việc giám sát và đánh giá định kỳ tình trạng kháng hóa chất của muỗi là rất quan trọng để lựa chọn các loại hóa chất phù hợp và áp dụng các biện pháp quản lý kháng hóa chất hiệu quả.

2.2. Hạn Chế của Biện Pháp Phun ULV Trong Kiểm Soát Muỗi

Biện pháp phun ULV có nhiều hạn chế, bao gồm tác dụng ngắn hạn, khả năng tiếp xúc của hóa chất với muỗi thấp, và nguy cơ gây ô nhiễm môi trường. Do đó, cần tìm kiếm các biện pháp thay thế hoặc bổ sung để nâng cao hiệu quả phun hóa chất và kiểm soát mật độ muỗi một cách bền vững.

2.3. Tác Động Của Môi Trường Đến Hiệu Quả Phun Hóa Chất

Các yếu tố môi trường như nhiệt độ, độ ẩm, gió và mưa có thể ảnh hưởng đến hiệu quả phun hóa chất. Cần xem xét các yếu tố này khi lập kế hoạch và thực hiện phun hóa chất để đảm bảo hiệu quả tối ưu.

III. Giải Pháp Đánh Giá Hiệu Quả Phun Tồn Lưu Fendona 10SC

Nghiên cứu này tập trung vào đánh giá hiệu quả phun hóa chất tồn lưu Fendona 10SC đối với muỗi Aedes aegypti tại Tiền Giang và Phú Yên. Phun tồn lưu là biện pháp đã và đang được áp dụng cho phòng chống véc tơ truyền bệnh sốt rét rất có hiệu quả, đã góp phần đắc lực trong việc phòng chống và loại trừ sốt rét, nhưng biện pháp này hiện ít được khuyến cáo để phòng chống véc tơ SXHD với lý do muỗi Aedes ít trú đậu trực tiếp trên tường. Tuy nhiên, biện pháp này đã được sử dụng ở Việt Nam trong những năm 1960 để phòng chống dịch sốt xuất huyết cũng có hiệu quả. Mặt khác, hiệu lực diệt tồn lưu trên tường vách của một số hóa chất có thể kéo dài 5-6 tháng có thể là yếu tố quan trọng để áp dụng biện pháp này.

3.1. Phương Pháp Phun Tồn Lưu và Ưu Điểm So Với ULV

Phun tồn lưu là phương pháp phun hóa chất lên bề mặt tường, vách, trần nhà, nơi muỗi thường trú đậu. Hóa chất sẽ tồn tại trên bề mặt trong một thời gian dài, tiêu diệt muỗi khi chúng tiếp xúc. So với phun ULV, phun tồn lưu có ưu điểm là tác dụng kéo dài, giảm số lần phun, và có thể hiệu quả hơn trong việc kiểm soát mật độ muỗi trong nhà.

3.2. Fendona 10SC Đặc Tính và Cơ Chế Tác Động Lên Muỗi

Fendona 10SC là một loại hóa chất diệt muỗi thuộc nhóm Pyrethroid, có tác dụng tiếp xúc và vị độc. Hóa chất này có hiệu lực cao đối với nhiều loại côn trùng, bao gồm muỗi Aedes aegypti, và có độ an toàn tương đối cao cho người và vật nuôi khi sử dụng đúng liều lượng và hướng dẫn.

3.3. Nghiên Cứu Sinh Thái Học Muỗi Aedes aegypti

Nghiên cứu về đặc điểm sinh thái học của muỗi Aedes aegypti tại Tiền Giang và Phú Yên là rất quan trọng để xác định vị trí trú đậu, thời gian hoạt động, và các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển của muỗi. Thông tin này sẽ giúp tối ưu hóa phương pháp phun và nâng cao hiệu quả phun hóa chất.

IV. Kết Quả Nghiên Cứu Hiệu Quả Phun Tồn Lưu Tại Tiền Giang

Nghiên cứu tại Tiền Giang cho thấy hiệu quả phun hóa chất tồn lưu Fendona 10SC trong việc giảm mật độ muỗi, chỉ số nhà có muỗi, và chỉ số bọ gậy. Tuy nhiên, cần lưu ý đến tình trạng kháng hóa chất của muỗi tại một số khu vực, và sự chấp nhận của cộng đồng đối với biện pháp phun tồn lưu. Kết quả nghiên cứu tại tỉnh Tiền Giang cho thấy độ nhạy cảm với hóa chất diệt côn trùng của muỗi Ae. aegypti chủng phòng thí nghiệm và chủng thực địa. Hiệu lực tồn lưu của Fendona 10SC với Ae. Tác động của phun tồn lưu tới các chỉ số muỗi, bọ gậy.

4.1. Tác Động Của Phun Tồn Lưu Đến Mật Độ Muỗi và Bọ Gậy

Phun tồn lưu Fendona 10SC có tác động đáng kể đến mật độ muỗi và bọ gậy Aedes aegypti tại Tiền Giang. Các chỉ số như chỉ số mật độ muỗi (DI), chỉ số nhà có muỗi (HI), và chỉ số Breteau (BI) đều giảm sau khi phun hóa chất.

4.2. Đánh Giá Tỷ Lệ Chết Của Muỗi Sau Khi Phun Hóa Chất

Nghiên cứu đánh giá tỷ lệ chết của muỗi Aedes aegypti sau khi tiếp xúc với bề mặt phun hóa chất Fendona 10SC. Kết quả cho thấy tỷ lệ chết của muỗi cao trong thời gian đầu sau khi phun, nhưng giảm dần theo thời gian do sự suy giảm của hiệu lực tồn lưu.

4.3. Ảnh Hưởng Của Phun Tồn Lưu Đến Tập Tính Của Muỗi

Phun tồn lưu có thể ảnh hưởng đến tập tính của muỗi Aedes aegypti, khiến chúng ít trú đậu trên bề mặt phun hóa chất và tìm kiếm các nguồn máu khác. Cần nghiên cứu thêm về tác động này để điều chỉnh phương pháp phun và nâng cao hiệu quả.

V. Kết Quả Nghiên Cứu Hiệu Quả Phun Tồn Lưu Tại Phú Yên

Tương tự như Tiền Giang, nghiên cứu tại Phú Yên cũng cho thấy hiệu quả phun hóa chất tồn lưu Fendona 10SC trong việc kiểm soát muỗi Aedes aegypti. Tuy nhiên, cần chú ý đến sự khác biệt về đặc điểm sinh thái của muỗi giữa hai địa phương, và điều chỉnh phương pháp phun cho phù hợp. Kết quả nghiên cứu tại khu vực đô thị tỉnh Phú Yên cho thấy độ nhạy cảm với hóa chất diệt côn trùng của muỗi Ae. aegypti chủng phòng thí nghiệm và chủng thực địa. Hiệu lực tồn lưu của Fendona 10SC liều 30mg/m2 với muỗi Ae. Tác động của phun tồn lưu tới các chỉ số muỗi, bọ gậy.

5.1. So Sánh Hiệu Quả Phun Tồn Lưu Giữa Tiền Giang và Phú Yên

So sánh hiệu quả phun hóa chất tồn lưu Fendona 10SC giữa Tiền Giang và Phú Yên cho thấy có sự khác biệt về mức độ giảm mật độ muỗi và bọ gậy. Sự khác biệt này có thể do các yếu tố như đặc điểm sinh thái của muỗi, tình trạng kháng hóa chất, và điều kiện môi trường.

5.2. Đánh Giá Chi Phí và Lợi Ích Của Phun Tồn Lưu

Đánh giá chi phí và lợi ích của phun tồn lưu Fendona 10SC so với các biện pháp phòng chống muỗi khác. Cần xem xét các yếu tố như chi phí hóa chất, chi phí nhân công, và lợi ích về sức khỏe cộng đồng để đưa ra quyết định lựa chọn biện pháp phù hợp.

5.3. Tác Động Của Phun Tồn Lưu Đến Sức Khỏe Cộng Đồng

Đánh giá tác động của phun tồn lưu Fendona 10SC đến sức khỏe cộng đồng, bao gồm giảm số ca mắc sốt xuất huyết, giảm chi phí điều trị, và cải thiện chất lượng cuộc sống. Cần theo dõi và đánh giá định kỳ tác động này để đảm bảo hiệu quả và an toàn của biện pháp.

VI. Kết Luận Phun Tồn Lưu và Phòng Chống Sốt Xuất Huyết

Nghiên cứu này cung cấp bằng chứng về hiệu quả phun hóa chất tồn lưu Fendona 10SC trong việc kiểm soát muỗi Aedes aegypti tại Tiền Giang và Phú Yên. Tuy nhiên, cần lưu ý đến tình trạng kháng hóa chất, sự chấp nhận của cộng đồng, và các yếu tố môi trường để tối ưu hóa phương pháp phun và đảm bảo hiệu quả bền vững. Việc kết hợp phun tồn lưu với các biện pháp phòng chống muỗi khác, như vệ sinh môi trường, loại bỏ ổ chứa nước, và sử dụng màn tẩm hóa chất, là rất quan trọng để đạt được hiệu quả tối đa trong phòng chống sốt xuất huyết.

6.1. Kiến Nghị Về Sử Dụng Phun Tồn Lưu Trong Thực Tế

Đưa ra các kiến nghị về việc sử dụng phun tồn lưu Fendona 10SC trong thực tế, bao gồm lựa chọn khu vực phun, thời điểm phun, liều lượng hóa chất, và phương pháp phun. Cần tuân thủ các quy định về an toàn hóa chất và bảo vệ môi trường.

6.2. Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo Về Phòng Chống Muỗi Aedes

Đề xuất các hướng nghiên cứu tiếp theo về phòng chống muỗi Aedes aegypti, bao gồm nghiên cứu về các loại hóa chất mới, các biện pháp sinh học, và các phương pháp tiếp cận cộng đồng. Cần tăng cường hợp tác giữa các nhà khoa học, các cơ quan y tế, và cộng đồng để đạt được hiệu quả cao nhất trong phòng chống sốt xuất huyết.

Nội dung chính

Tổng quan nghiên cứu

Sốt xuất huyết Dengue (SXHD) là bệnh truyền nhiễm nguy hiểm do virus Dengue gây ra, lây truyền chủ yếu qua muỗi Aedes aegypti. Tại Việt Nam, đặc biệt ở các tỉnh Tiền Giang và Phú Yên, SXHD vẫn duy trì mức độ lưu hành cao với hàng nghìn ca mắc mỗi năm. Theo báo cáo năm 2014, Tiền Giang ghi nhận 141 ca mắc, trong khi Phú Yên có 34 ca. Muỗi Ae. aegypti được xác định là véc tơ chính truyền bệnh, có tập tính trú đậu chủ yếu trong nhà, đặc biệt trên quần áo và các vật dụng treo. Mặc dù các biện pháp phun hóa chất không gian ULV được áp dụng rộng rãi, hiệu quả chỉ mang tính tạm thời, các chỉ số muỗi và bọ gậy thường trở lại mức nguy hiểm sau 1-2 tuần. Do đó, việc nghiên cứu và đánh giá hiệu quả biện pháp phun hóa chất tồn lưu nhằm kiểm soát lâu dài quần thể muỗi Ae. aegypti là rất cần thiết. Nghiên cứu này được thực hiện trong giai đoạn 2015-2016 tại hai tỉnh trọng điểm SXHD, nhằm mô tả đặc điểm sinh thái của muỗi Ae. aegypti và đánh giá hiệu quả cũng như sự chấp nhận của cộng đồng đối với biện pháp phun tồn lưu hóa chất Fendona 10SC. Kết quả nghiên cứu góp phần cung cấp cơ sở khoa học cho việc lựa chọn biện pháp phòng chống véc tơ SXHD hiệu quả, bền vững, từ đó giảm thiểu nguy cơ lan truyền dịch bệnh tại các khu vực có nguy cơ cao.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về sinh thái học véc tơ truyền bệnh và quản lý véc tơ truyền bệnh sốt xuất huyết. Hai mô hình chính được áp dụng gồm:

• Mô hình sinh thái học muỗi Ae. aegypti: tập trung vào đặc điểm trú đậu, vị trí đẻ trứng, chu kỳ phát triển và tập tính hút máu của muỗi. Các khái niệm chính bao gồm chỉ số mật độ muỗi (CSMĐ), chỉ số nhà có muỗi (CSNCM), chỉ số bọ gậy (CSNBG), chỉ số dụng cụ chứa nước có bọ gậy (CSDCBG) và chỉ số Breteau (BI).

• Mô hình đánh giá hiệu quả biện pháp phun hóa chất tồn lưu: dựa trên tiêu chuẩn của WHO về tỷ lệ muỗi chết sau tiếp xúc với hóa chất phun tồn lưu, hiệu lực tồn lưu của hóa chất trên bề mặt tường và các chỉ số véc tơ trước và sau can thiệp. Khái niệm về sự chấp nhận của cộng đồng cũng được xem xét như một yếu tố quan trọng trong thành công của biện pháp.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu được tiến hành từ tháng 01/2015 đến tháng 12/2016, bao gồm hai giai đoạn chính: thử nghiệm trong phòng thí nghiệm và khảo nghiệm thực địa tại hai tỉnh Tiền Giang và Phú Yên.

• Nguồn dữ liệu: Muỗi Ae. aegypti được thu thập từ 100 hộ gia đình tại mỗi điểm nghiên cứu, sử dụng máy hút muỗi và bộ dụng cụ điều tra bọ gậy theo tiêu chuẩn WHO. Hóa chất phun tồn lưu được lựa chọn dựa trên thử nghiệm nhạy cảm với các hóa chất nhóm Pyrethroid (alphacypermethrin, deltamethrin, permethrin).

• Phương pháp phân tích: Thử nghiệm nhạy cảm hóa chất theo phương pháp Bioassay của WHO với cỡ mẫu tối thiểu 100 muỗi cho mỗi hóa chất. Phun tồn lưu Fendona 10SC với liều 30mg/m2 trên tường nhà tại điểm thử nghiệm, so sánh với điểm đối chứng không phun. Các chỉ số véc tơ được đo trước và sau phun ở các mốc 7 ngày, 1 tháng, 2 tháng, 3 tháng, 4 tháng và 5 tháng. Dữ liệu được nhập và phân tích bằng phần mềm SPSS 19.0, sử dụng các phép so sánh thống kê để đánh giá hiệu quả can thiệp.

• Timeline nghiên cứu:

  • Tháng 01-05/2015: Thử nghiệm trong phòng thí nghiệm.
  • Tháng 06-12/2015: Khảo nghiệm thực địa.
  • Năm 2016: Xử lý, phân tích số liệu và báo cáo.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Đặc điểm sinh thái muỗi Ae. aegypti:

   • 94,7% muỗi thu thập được trú đậu trong nhà, chủ yếu trên quần áo treo (74,3%), tường chiếm 1,6%.
   • Muỗi trú đậu chủ yếu ở độ cao 1-2m (80,5%) và tập trung nhiều nhất tại phòng ngủ (64,5%).
   • Ổ bọ gậy tập trung chủ yếu trong các dụng cụ chứa nước như chum vại lớn nhỏ (Tiền Giang: 15,6% chum <100 lít, 17,6% dụng cụ phế thải; Phú Yên: 20,7% xô thùng, 18,4% dụng cụ phế thải).

2. Hiệu lực tồn lưu hóa chất trong phòng thí nghiệm:

   • Fendona 10SC duy trì tỷ lệ muỗi chết trên 96% sau 4 tháng, trong khi Hantox-200 và Permethrin 50EC chỉ đạt 17,8% và 42,2% sau 1 tháng.
   • Muỗi chủng phòng thí nghiệm nhạy cảm 100% với alphacypermethrin, deltamethrin và permethrin, nhưng muỗi thực địa tại Cái Bè đã kháng alphacypermethrin với tỷ lệ chết trung bình 64,4%.

3. Hiệu quả phun tồn lưu Fendona 10SC tại thực địa (Tiền Giang):

   • Chỉ số mật độ muỗi (CSMĐ) giảm từ 0,35 con/nhà xuống 0,07 con/nhà sau 1 tháng, hiệu quả can thiệp đạt 22,5% (p<0,05).
   • Chỉ số nhà có muỗi giảm từ 32% xuống 5% sau 1 tháng, hiệu quả can thiệp 18,5%.
   • Chỉ số Breteau (BI) giảm nhưng không có sự khác biệt ý nghĩa so với điểm đối chứng.
   • Hiệu lực tồn lưu kéo dài khoảng 3 tháng đối với muỗi thực địa.

4. Sự chấp nhận và tác dụng không mong muốn:

   • Cộng đồng chấp nhận cao biện pháp phun tồn lưu, tỷ lệ hộ gia đình đồng ý phun lần sau trên 80%.
   • Một số triệu chứng nhẹ như đau đầu, ngứa da được ghi nhận nhưng không ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy muỗi Ae. aegypti chủ yếu trú đậu trong nhà, đặc biệt trên quần áo treo, phù hợp với các nghiên cứu quốc tế về tập tính của loài này. Việc phun tồn lưu trên tường có thể tận dụng hiệu lực kéo dài của hóa chất để tiêu diệt muỗi khi chúng thỉnh thoảng đậu lên tường, mặc dù tỷ lệ đậu trên tường thấp (1,6%). Hiệu quả giảm mật độ muỗi và chỉ số nhà có muỗi sau phun tồn lưu Fendona 10SC là rõ rệt trong 2 tháng đầu, phù hợp với hiệu lực tồn lưu hóa chất trong phòng thí nghiệm. Tuy nhiên, sự kháng hóa chất alphacypermethrin của muỗi thực địa làm giảm hiệu quả kéo dài của biện pháp. So với biện pháp phun ULV chỉ có tác dụng tức thời, phun tồn lưu mang lại hiệu quả lâu dài hơn, giúp duy trì mật độ muỗi ở mức thấp trong thời gian dài hơn. Các chỉ số bọ gậy và BI không giảm rõ rệt, cho thấy cần kết hợp thêm các biện pháp quản lý nguồn nước và diệt bọ gậy để đạt hiệu quả toàn diện. Sự chấp nhận của cộng đồng là yếu tố then chốt, kết quả khảo sát cho thấy biện pháp được đồng thuận cao, tạo điều kiện thuận lợi cho triển khai rộng rãi. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ diễn biến các chỉ số véc tơ trước và sau phun tại điểm thử nghiệm và đối chứng để minh họa hiệu quả can thiệp.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Triển khai phun tồn lưu Fendona 10SC định kỳ 3 tháng/lần tại các khu vực có nguy cơ cao SXHD nhằm duy trì hiệu lực diệt muỗi lâu dài, giảm mật độ véc tơ truyền bệnh.

2. Kết hợp quản lý nguồn nước và diệt bọ gậy bằng các biện pháp vệ sinh môi trường, sử dụng nắp đậy dụng cụ chứa nước và vật liệu tẩm hóa chất diệt côn trùng để giảm chỉ số bọ gậy và BI, nâng cao hiệu quả phòng chống dịch.

3. Tăng cường giám sát và đánh giá kháng hóa chất của muỗi Ae. aegypti tại các địa phương để điều chỉnh kịp thời loại hóa chất sử dụng, tránh tình trạng kháng thuốc làm giảm hiệu quả can thiệp.

4. Nâng cao nhận thức và sự tham gia của cộng đồng thông qua các chương trình truyền thông, tập huấn về phòng chống SXHD và lợi ích của biện pháp phun tồn lưu, đảm bảo sự đồng thuận và hợp tác trong triển khai.

5. Đào tạo cán bộ kỹ thuật và trang bị thiết bị phun tồn lưu hiện đại để đảm bảo kỹ thuật phun đúng quy trình, nâng cao hiệu quả và an toàn cho người dân.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cán bộ y tế dự phòng và phòng chống dịch bệnh: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu khoa học về hiệu quả biện pháp phun tồn lưu, hỗ trợ xây dựng kế hoạch phòng chống SXHD hiệu quả tại địa phương.

2. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành động vật học, côn trùng học, dịch tễ học: Tài liệu tham khảo chi tiết về đặc điểm sinh thái muỗi Ae. aegypti và phương pháp đánh giá hiệu quả hóa chất tồn lưu.

3. Quản lý chương trình phòng chống sốt xuất huyết và các bệnh truyền nhiễm: Cơ sở để lựa chọn và triển khai các biện pháp kiểm soát véc tơ phù hợp, đồng thời đánh giá sự chấp nhận của cộng đồng.

4. Các tổ chức quốc tế và cơ quan tài trợ: Thông tin về hiệu quả và chi phí của biện pháp phun tồn lưu giúp hoạch định chính sách và hỗ trợ tài chính cho các chương trình phòng chống dịch.

Câu hỏi thường gặp

1. Phun tồn lưu hóa chất có hiệu quả lâu dài không?
   Nghiên cứu cho thấy Fendona 10SC có hiệu lực tồn lưu kéo dài khoảng 3 tháng đối với muỗi thực địa, giúp giảm mật độ muỗi hiệu quả trong thời gian này, lâu hơn so với phun ULV chỉ vài tuần.

2. Muỗi Ae. aegypti có kháng hóa chất không?
   Muỗi thu thập tại thực địa ở Tiền Giang đã kháng alphacypermethrin với tỷ lệ chết trung bình 64,4%, điều này ảnh hưởng đến hiệu quả phun tồn lưu và cần giám sát thường xuyên.

3. Biện pháp phun tồn lưu có an toàn cho người dân không?
   Các triệu chứng không mong muốn như đau đầu, ngứa da được ghi nhận nhưng mức độ nhẹ và không ảnh hưởng nghiêm trọng, cộng đồng chấp nhận cao biện pháp này.

4. Phun tồn lưu có thể thay thế hoàn toàn các biện pháp khác không?
   Không, phun tồn lưu cần kết hợp với quản lý nguồn nước, diệt bọ gậy và các biện pháp vệ sinh môi trường để đạt hiệu quả toàn diện trong phòng chống SXHD.

5. Chi phí phun tồn lưu có cao không?
   Chi phí phun tồn lưu được đánh giá hợp lý so với hiệu quả mang lại, đồng thời giảm chi phí điều trị và tổn thất do dịch bệnh, phù hợp để triển khai rộng rãi tại các vùng có nguy cơ cao.

Kết luận

• Muỗi Ae. aegypti chủ yếu trú đậu trong nhà, tập trung trên quần áo treo và ở độ cao 1-2m, đặc điểm sinh thái phù hợp với biện pháp phun tồn lưu trên tường.
• Fendona 10SC là hóa chất phun tồn lưu hiệu quả nhất trong nghiên cứu, duy trì tỷ lệ muỗi chết trên 96% sau 4 tháng trong phòng thí nghiệm.
• Phun tồn lưu Fendona 10SC tại thực địa giảm đáng kể mật độ muỗi và chỉ số nhà có muỗi trong 2 tháng đầu, hiệu lực kéo dài khoảng 3 tháng đối với muỗi thực địa.
• Cộng đồng chấp nhận cao biện pháp phun tồn lưu, tác dụng không mong muốn nhẹ và không ảnh hưởng nghiêm trọng.
• Đề xuất triển khai phun tồn lưu định kỳ kết hợp quản lý nguồn nước và giám sát kháng hóa chất để nâng cao hiệu quả phòng chống SXHD.

Next steps: Mở rộng nghiên cứu tại các tỉnh khác, theo dõi lâu dài hiệu quả và kháng thuốc, đồng thời phát triển các chương trình truyền thông nâng cao nhận thức cộng đồng.

Call-to-action: Các cơ quan y tế và quản lý dịch bệnh cần xem xét áp dụng biện pháp phun tồn lưu Fendona 10SC trong chiến lược phòng chống SXHD nhằm giảm thiểu nguy cơ dịch bệnh và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.