Tổng quan nghiên cứu

Kiểm tra đánh giá kết quả học tập (ĐG KQHT) là một khâu quan trọng trong quá trình dạy học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông. Theo khảo sát tại một số trường THPT trên địa bàn huyện Thủy Nguyên, Hải Phòng, có tới 77,5% giáo viên (GV) đánh giá hoạt động ĐG KQHT là rất quan trọng, thể hiện vai trò thiết yếu trong việc điều chỉnh phương pháp dạy và học. Tuy nhiên, thực trạng hiện nay cho thấy phần lớn các hoạt động ĐG vẫn tập trung chủ yếu vào nội dung kiến thức, chưa thực sự hướng tới phát triển năng lực (NL) người học, với 55% GV vẫn áp dụng ĐG theo định hướng nội dung, chưa có trường nào xây dựng hệ thống câu hỏi (CH) theo định hướng ĐG NL.

Chủ đề “Đạo hàm” trong chương trình Toán THPT được xác định là một nội dung trọng tâm, có nhiều tiềm năng phát triển tư duy và NL cho học sinh (HS) thông qua các dạng bài tập như tính đơn điệu, tìm cực trị, giá trị lớn nhất, giá trị nhỏ nhất của hàm số, cũng như ứng dụng thực tiễn như tính vận tốc, gia tốc. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là xây dựng hệ thống CH, bài tập, đề kiểm tra ĐG KQHT chủ đề “Đạo hàm” theo định hướng phát triển NL nhằm nâng cao hiệu quả ĐG và chất lượng dạy học môn Toán ở trường THPT.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào việc xây dựng và thực nghiệm bộ công cụ ĐG chủ đề “Đạo hàm” tại các trường THPT trên địa bàn Hải Phòng trong năm 2018. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp một bộ công cụ ĐG chính xác, khách quan, góp phần đổi mới phương pháp kiểm tra, ĐG theo hướng phát triển NL, phù hợp với xu thế đổi mới giáo dục phổ thông hiện nay.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về kiểm tra đánh giá trong giáo dục, đặc biệt là ĐG KQHT theo định hướng phát triển NL. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết ĐG theo năng lực: Theo quan điểm này, ĐG không chỉ tập trung vào việc kiểm tra kiến thức mà còn đánh giá khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ trong các tình huống thực tiễn. NL được hiểu là khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng, thái độ và hứng thú để hành động hiệu quả trong các tình huống đa dạng của cuộc sống.

  2. Mô hình kiểm tra ĐG KQHT môn Toán theo định hướng NL: Mô hình này nhấn mạnh việc xây dựng các câu hỏi, bài tập đa dạng về mức độ khó, hình thức (tự luận, trắc nghiệm khách quan, vấn đáp, quan sát) nhằm đánh giá toàn diện các NL như tư duy logic, giải quyết vấn đề, sử dụng ngôn ngữ toán học, mô hình hóa toán học, sáng tạo và hợp tác.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Kết quả học tập (KQHT): Mức độ đạt được mục tiêu học tập môn Toán của HS, bao gồm kiến thức, kỹ năng và thái độ.
  • Đánh giá kết quả học tập (ĐG KQHT): Quá trình thu thập, xử lý thông tin về trình độ, khả năng thực hiện mục tiêu học tập của HS để ra quyết định sư phạm.
  • Năng lực (NL): Khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng, thái độ trong các tình huống thực tế.
  • Phương pháp kiểm tra viết, vấn đáp, quan sát, tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng: Các phương pháp đa dạng được sử dụng để thu thập thông tin ĐG.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng kết hợp các phương pháp nghiên cứu sau:

  • Phương pháp lý luận: Tổng hợp, phân tích các nghiên cứu trong và ngoài nước về ĐG KQHT, ĐG theo NL, chương trình giáo dục phổ thông để xây dựng cơ sở lý luận cho đề tài.

  • Phương pháp điều tra quan sát: Khảo sát ý kiến 40 GV tại các trường THPT trên địa bàn huyện Thủy Nguyên, Hải Phòng về thực trạng công tác ĐG KQHT môn Toán, nhận thức và thực hành xây dựng hệ thống CH, bài tập.

  • Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thiết kế hệ thống CH, bài tập, đề kiểm tra chủ đề “Đạo hàm” theo định hướng NL; tổ chức thực nghiệm tại các lớp THPT để kiểm chứng tính khả thi và hiệu quả của bộ công cụ.

  • Phương pháp thống kê toán học: Xử lý số liệu khảo sát và kết quả thực nghiệm, phân tích độ tin cậy, độ phân biệt của các câu hỏi, bài tập.

Cỡ mẫu thực nghiệm gồm các lớp học sinh thuộc trường THPT Thủy Sơn và các trường lân cận, được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho đối tượng nghiên cứu. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong năm học 2017-2018.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Vai trò và nhận thức về ĐG KQHT theo NL: 77,5% GV đánh giá ĐG KQHT là rất quan trọng trong quá trình dạy học môn Toán. Tuy nhiên, 55% GV vẫn thực hiện ĐG theo định hướng nội dung, chưa có GV nào áp dụng hoàn toàn ĐG theo định hướng NL, chỉ có 22,5% GV đang chuyển dần sang định hướng NL.

  2. Thực trạng xây dựng hệ thống câu hỏi, bài tập: 100% các trường khảo sát đã xây dựng hệ thống CH theo định hướng nội dung, chưa có trường nào xây dựng hệ thống CH theo định hướng ĐG NL. Các CH được phân loại theo mức độ khó dựa trên kinh nghiệm chủ quan của GV, chưa được định cỡ bằng phương pháp thống kê.

  3. Hiệu quả thực nghiệm bộ công cụ ĐG chủ đề “Đạo hàm”: Qua thực nghiệm sư phạm, HS lớp thực nghiệm sử dụng bộ CH, bài tập mới có kết quả kiểm tra trung bình cao hơn 15% so với lớp đối chứng. Mức độ phát triển NL của HS lớp thực nghiệm cũng được cải thiện rõ rệt, đặc biệt ở các năng lực tư duy logic, giải quyết vấn đề và vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

  4. Phân tích độ tin cậy và độ phân biệt của các câu hỏi: Các câu hỏi trắc nghiệm khách quan được xây dựng theo mô hình toán học có độ tin cậy đạt khoảng 0,85, độ phân biệt trung bình 0,42, đảm bảo tính khách quan và khả năng phân loại HS hiệu quả.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát và thực nghiệm cho thấy mặc dù GV nhận thức rõ vai trò quan trọng của ĐG KQHT theo định hướng NL, nhưng việc áp dụng vào thực tế còn hạn chế do thiếu bộ công cụ phù hợp và chưa có sự đào tạo chuyên sâu về xây dựng đề kiểm tra theo NL. Việc xây dựng hệ thống CH, bài tập chủ đề “Đạo hàm” theo định hướng NL đã góp phần nâng cao hiệu quả ĐG, giúp HS phát triển toàn diện các NL cần thiết.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả thực nghiệm phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục phổ thông, chuyển từ kiểm tra kiến thức sang kiểm tra NL, tương tự như chương trình PISA của OECD. Việc áp dụng các phương pháp kiểm tra đa dạng (tự luận, trắc nghiệm, vấn đáp, quan sát) giúp đánh giá toàn diện hơn các mặt của NL HS.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh điểm trung bình giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng, bảng phân tích độ tin cậy và độ phân biệt các câu hỏi, cũng như biểu đồ tỉ lệ GV áp dụng các hình thức ĐG khác nhau.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và phổ biến bộ công cụ ĐG theo định hướng NL: Các sở GD&ĐT và trường THPT cần phối hợp xây dựng hệ thống CH, bài tập, đề kiểm tra theo định hướng phát triển NL, đặc biệt cho các chủ đề trọng tâm như “Đạo hàm”. Thời gian thực hiện trong 1-2 năm, do tổ bộ môn Toán chủ trì.

  2. Tập huấn nâng cao năng lực cho GV: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về xây dựng đề kiểm tra, ĐG theo NL, sử dụng các phần mềm phân tích độ tin cậy, độ phân biệt câu hỏi. Mục tiêu nâng cao nhận thức và kỹ năng cho 100% GV Toán trong vòng 1 năm.

  3. Áp dụng đa dạng phương pháp ĐG: Khuyến khích GV sử dụng kết hợp các phương pháp kiểm tra viết, vấn đáp, quan sát, tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng để thu thập thông tin toàn diện về NL HS. Thực hiện thường xuyên trong các tiết học và kiểm tra định kỳ.

  4. Xây dựng quy trình ĐG minh bạch, công khai: Công bố rõ ràng tiêu chí, yêu cầu ĐG cho HS trước khi kiểm tra, tạo điều kiện cho HS tham gia tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng, góp phần nâng cao tính khách quan và công bằng trong ĐG. Thời gian triển khai ngay trong năm học tiếp theo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Toán THPT: Nắm bắt phương pháp xây dựng đề kiểm tra theo định hướng NL, áp dụng bộ công cụ mới để nâng cao chất lượng ĐG và dạy học.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, hướng dẫn đổi mới kiểm tra, ĐG trong các trường phổ thông.

  3. Nghiên cứu sinh, học viên cao học ngành Giáo dục Toán: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan.

  4. Nhà hoạch định chương trình giáo dục: Áp dụng các nguyên tắc xây dựng công cụ ĐG theo NL vào thiết kế chương trình và tài liệu giáo dục phổ thông.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần chuyển đổi kiểm tra đánh giá từ nội dung sang năng lực?
    Việc chuyển đổi giúp đánh giá toàn diện hơn khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ của HS trong các tình huống thực tế, từ đó phát triển NL toàn diện, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục hiện đại.

  2. Bộ công cụ ĐG chủ đề “Đạo hàm” gồm những loại câu hỏi nào?
    Bộ công cụ bao gồm câu hỏi trắc nghiệm khách quan, câu hỏi tự luận, câu hỏi điền khuyết, ghép đôi và các bài tập mở nhằm đánh giá đa dạng các NL như tư duy logic, giải quyết vấn đề, sử dụng ngôn ngữ toán học.

  3. Làm thế nào để đảm bảo tính khách quan và công bằng trong ĐG?
    Cần xây dựng tiêu chí rõ ràng, sử dụng đa dạng phương pháp và công cụ ĐG, công khai yêu cầu ĐG cho HS, đồng thời phân tích độ tin cậy và độ phân biệt của các câu hỏi để điều chỉnh phù hợp.

  4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm được thực hiện như thế nào?
    Bộ công cụ được thiết kế và áp dụng tại các lớp thực nghiệm và lớp đối chứng, kết quả học tập và phát triển NL được so sánh qua các bài kiểm tra định kỳ, từ đó đánh giá tính khả thi và hiệu quả của bộ công cụ.

  5. Làm sao GV có thể xây dựng câu hỏi, bài tập theo định hướng phát triển NL?
    GV cần hiểu rõ các NL cần phát triển, phân loại câu hỏi theo mức độ khó, kết hợp các dạng câu hỏi mở và đóng, đồng thời sử dụng các tiêu chí đánh giá cụ thể để thiết kế câu hỏi phù hợp với mục tiêu NL.

Kết luận

  • ĐG KQHT theo định hướng phát triển NL là xu thế tất yếu trong đổi mới giáo dục phổ thông, giúp HS phát triển toàn diện kiến thức, kỹ năng và thái độ.
  • Chủ đề “Đạo hàm” trong chương trình Toán THPT có nhiều tiềm năng phát triển NL, cần xây dựng bộ công cụ ĐG phù hợp để nâng cao hiệu quả dạy học.
  • Bộ công cụ câu hỏi, bài tập, đề kiểm tra được xây dựng và thực nghiệm cho thấy hiệu quả rõ rệt trong việc nâng cao kết quả học tập và phát triển NL của HS.
  • Cần triển khai tập huấn GV, xây dựng quy trình ĐG minh bạch, đa dạng phương pháp ĐG để đảm bảo tính khách quan, công bằng và toàn diện.
  • Các bước tiếp theo bao gồm mở rộng thực nghiệm, hoàn thiện bộ công cụ và phổ biến rộng rãi trong các trường THPT nhằm nâng cao chất lượng giáo dục môn Toán.

Hãy áp dụng những kết quả nghiên cứu này để đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học môn Toán trong các trường THPT trên toàn quốc.