Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục, việc nâng cao chất lượng dạy học môn Toán ở các trường trung học phổ thông (THPT) trở thành nhiệm vụ cấp thiết. Tỉnh Hà Giang, với đặc thù là tỉnh miền núi biên giới, đang đối mặt với nhiều thách thức như cơ sở vật chất còn hạn chế, đội ngũ giáo viên chưa đồng đều về năng lực, và học sinh chưa thực sự hứng thú với môn Toán. Năm học 2022-2023, nghiên cứu đã khảo sát 65 cán bộ quản lý, giáo viên và 335 học sinh tại 4 trường THPT trên địa bàn thành phố Hà Giang nhằm đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực học sinh (PT NLHS).

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc phân tích thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng PT NLHS, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng dạy học. Nghiên cứu có phạm vi thời gian năm học 2022-2023 và địa điểm tại các trường THPT Lê Hồng Phong, Chuyên, Ngọc Hà và PTDT Nội trú-THPT tỉnh Hà Giang. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc góp phần phát triển năng lực toán học cho học sinh, đồng thời hỗ trợ đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý nâng cao năng lực chuyên môn, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Kết quả khảo sát cho thấy hơn 53% cán bộ quản lý và giáo viên đánh giá hoạt động dạy học môn Toán theo hướng PT NLHS là rất cần thiết, trong khi 50,74% học sinh cũng nhận thức tương tự. Tuy nhiên, vẫn còn khoảng 17,91% học sinh chưa hiểu đúng về phương pháp này, ảnh hưởng đến hiệu quả học tập. Qua đó, nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc quản lý đồng bộ, đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá nhằm phát triển toàn diện năng lực học sinh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình giáo dục hiện đại, trong đó nổi bật là lý thuyết dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh. Theo Rodger, tiếp cận năng lực tập trung vào kết quả học tập, nhấn mạnh những gì học sinh phải làm được thay vì chỉ học kiến thức. Lý thuyết này phù hợp với xu thế đổi mới giáo dục toàn cầu, chuyển từ truyền đạt tri thức sang phát huy phẩm chất và năng lực người học.

Chương trình giáo dục phổ thông 2018 của Bộ Giáo dục và Đào tạo Việt Nam cũng là cơ sở lý luận quan trọng, với mục tiêu phát triển 5 phẩm chất và 10 năng lực chung, trong đó môn Toán góp phần hình thành năng lực toán học đặc thù như tư duy, lập luận, mô hình hóa và giải quyết vấn đề toán học. Các khái niệm chính bao gồm: hoạt động dạy học, dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh, quản lý hoạt động dạy học, và quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng PT NLHS.

Ngoài ra, nghiên cứu tham khảo các công trình khoa học trong và ngoài nước về quản lý hoạt động dạy học môn Toán, như các luận văn về quản lý dạy học môn Toán tại các địa phương miền núi và các nghiên cứu về đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát triển năng lực học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa lý thuyết và thực tiễn. Về lý thuyết, tác giả phân tích, tổng hợp các tài liệu, văn bản pháp luật và các nghiên cứu liên quan đến quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng PT NLHS.

Về thực tiễn, nghiên cứu tiến hành khảo sát điều tra với mẫu gồm 65 cán bộ quản lý, giáo viên và 335 học sinh tại 4 trường THPT trên địa bàn thành phố Hà Giang trong năm học 2022-2023. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các trường trọng điểm. Dữ liệu thu thập qua phiếu khảo sát, phỏng vấn sâu và quan sát trực tiếp hoạt động dạy học.

Phân tích dữ liệu sử dụng các phương pháp thống kê mô tả, tính điểm trung bình, phân tích tỷ lệ phần trăm và so sánh mức độ nhận thức, thực hiện các hoạt động dạy học, phương pháp và hình thức tổ chức dạy học. Ngoài ra, nghiên cứu còn sử dụng phương pháp chuyên gia để đánh giá tính khả thi và cần thiết của các biện pháp đề xuất.

Timeline nghiên cứu kéo dài trong năm học 2022-2023, bao gồm các giai đoạn: thu thập tài liệu, khảo sát thực trạng, phân tích dữ liệu, đề xuất biện pháp và khảo nghiệm các biện pháp quản lý.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về sự cần thiết của dạy học môn Toán theo hướng PT NLHS: 53,84% cán bộ quản lý và giáo viên đánh giá rất cần thiết, 46,15% đánh giá cần thiết; học sinh có 50,74% đánh giá rất cần thiết, 31,34% cần thiết, còn 17,91% đánh giá bình thường. Điều này cho thấy nhận thức của giáo viên và cán bộ quản lý tương đối cao, nhưng học sinh còn chưa đồng đều.

  2. Mức độ thực hiện mục tiêu dạy học môn Toán: Điểm trung bình nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên là 2,97 (mức khá), học sinh là 3,11 (mức khá). Các mục tiêu như phát triển năng lực tính toán, ngôn ngữ và năng lực đặc thù đạt điểm trung bình cao nhất (3,18), trong khi mục tiêu tạo hứng thú và phát hiện năng khiếu Toán học có điểm thấp hơn (2,77-3,03).

  3. Thực trạng nội dung dạy học: Việc xây dựng kế hoạch và thực hiện giảng dạy đúng chương trình đạt điểm trung bình cao nhất (3,62), trong khi các hoạt động thực hành, trải nghiệm và ứng dụng chuyên đề liên môn có điểm thấp hơn (khoảng 3,00-3,09), phản ánh hạn chế về cơ sở vật chất và thiết bị CNTT.

  4. Phương pháp và hình thức dạy học: Phương pháp giải quyết vấn đề và thực hành được đánh giá cao nhất với điểm trung bình 3,62; các phương pháp thảo luận, vấn đáp, trực quan cũng được sử dụng phổ biến. Ngược lại, phương pháp dự án, trò chơi và nghiên cứu điển hình ít được áp dụng do khó khăn về thời gian và điều kiện tổ chức. Hình thức dạy học trên lớp và theo nhóm được sử dụng nhiều nhất với điểm trung bình 3,62, trong khi hình thức câu lạc bộ, hội thi có điểm thấp hơn (2,46-2,61).

  5. Kiểm tra, đánh giá: Việc đánh giá năng lực học sinh theo hướng PT NLHS được thực hiện đa dạng, tập trung vào các năng lực chung và đặc thù, với điểm trung bình khoảng 3,00-3,15. Tuy nhiên, việc ứng dụng CNTT trong kiểm tra đánh giá còn hạn chế.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng PT NLHS tại các trường THPT thành phố Hà Giang đã đạt được những bước tiến tích cực, đặc biệt trong nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về tầm quan trọng của phương pháp này. Tuy nhiên, sự chưa đồng đều trong nhận thức của học sinh và hạn chế trong việc tổ chức các hoạt động thực hành, trải nghiệm phản ánh những khó khăn về điều kiện cơ sở vật chất và năng lực chuyên môn của giáo viên.

So sánh với các nghiên cứu tại các địa phương miền núi khác, như tỉnh Điện Biên hay Thái Bình, tình hình tương tự khi đội ngũ giáo viên còn hạn chế về kỹ năng tổ chức dạy học theo hướng PT NLHS và cơ sở vật chất chưa đáp ứng đầy đủ. Việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực như dự án, trò chơi còn hạn chế do thiếu thời gian và thiết bị hỗ trợ.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ nhận thức của các nhóm đối tượng về sự cần thiết của dạy học theo hướng PT NLHS, bảng so sánh điểm trung bình các mục tiêu dạy học, và biểu đồ tròn phân bố mức độ sử dụng các phương pháp dạy học.

Ý nghĩa của kết quả là cần có sự đầu tư đồng bộ về bồi dưỡng năng lực giáo viên, cải thiện cơ sở vật chất, đồng thời tăng cường công tác quản lý nhằm thúc đẩy đổi mới phương pháp và hình thức dạy học, kiểm tra đánh giá theo hướng phát triển năng lực học sinh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức bồi dưỡng nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý và giáo viên về vai trò và tầm quan trọng của dạy học môn Toán theo hướng PT NLHS. Thời gian thực hiện trong 6 tháng đầu năm học, do Sở Giáo dục phối hợp với các trường đại học sư phạm chủ trì.

  2. Xây dựng kế hoạch bồi dưỡng năng lực chuyên môn cho giáo viên tập trung vào đổi mới phương pháp dạy học, ứng dụng công nghệ thông tin và tổ chức các hoạt động trải nghiệm. Kế hoạch triển khai hàng năm, ưu tiên các trường có điều kiện khó khăn.

  3. Đầu tư cơ sở vật chất, thiết bị dạy học và công nghệ thông tin phục vụ dạy học môn Toán theo hướng PT NLHS, bao gồm phòng máy tính, phần mềm toán học và thiết bị hỗ trợ trực quan. Thời gian thực hiện trong vòng 2 năm, do các cấp quản lý địa phương phối hợp với nhà trường.

  4. Đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo hướng đa dạng hóa hình thức, tăng cường đánh giá năng lực thực hành và vận dụng kiến thức. Tổ chức tập huấn cho giáo viên về kỹ thuật ra đề và sử dụng công nghệ trong kiểm tra đánh giá. Thực hiện liên tục trong năm học.

  5. Khuyến khích đổi mới sinh hoạt tổ chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học, chia sẻ kinh nghiệm đổi mới phương pháp và hình thức dạy học. Thời gian thực hiện hàng tháng, do hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn chỉ đạo.

Các giải pháp trên cần được thực hiện đồng bộ, có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp quản lý, nhà trường, giáo viên và học sinh nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và chất lượng dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực học sinh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các trường THPT: Nhận diện các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học môn Toán, từ đó xây dựng kế hoạch quản lý hiệu quả, nâng cao chất lượng giáo dục.

  2. Giáo viên dạy môn Toán: Nắm bắt các phương pháp, hình thức dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh, áp dụng đổi mới trong giảng dạy và kiểm tra đánh giá.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn về quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng PT NLHS tại địa phương miền núi.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục cấp tỉnh, sở giáo dục: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, chương trình bồi dưỡng và đầu tư cơ sở vật chất phù hợp với đặc thù vùng miền, nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.

Ví dụ, cán bộ quản lý có thể áp dụng các biện pháp đề xuất để cải thiện công tác quản lý chuyên môn; giáo viên có thể đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát huy năng lực học sinh; nhà nghiên cứu có thể phát triển đề tài tiếp theo dựa trên kết quả khảo sát thực trạng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực học sinh là gì?
    Là quá trình tác động có mục đích của cán bộ quản lý nhằm đảm bảo tổ chức dạy học môn Toán phát huy tối đa năng lực học sinh, bao gồm quản lý mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức dạy học và kiểm tra đánh giá.

  2. Tại sao cần đổi mới phương pháp dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực?
    Phương pháp này giúp học sinh không chỉ tiếp thu kiến thức mà còn phát triển kỹ năng tư duy, giải quyết vấn đề và vận dụng kiến thức vào thực tiễn, phù hợp với yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý dạy học môn Toán tại các trường THPT thành phố Hà Giang là gì?
    Bao gồm hạn chế về cơ sở vật chất, thiết bị CNTT, năng lực chuyên môn của giáo viên chưa đồng đều, và nhận thức chưa đồng bộ của học sinh về phương pháp dạy học mới.

  4. Các biện pháp quản lý nào được đề xuất để nâng cao chất lượng dạy học môn Toán?
    Tổ chức bồi dưỡng nâng cao nhận thức và năng lực chuyên môn cho cán bộ quản lý và giáo viên; đầu tư cơ sở vật chất; đổi mới kiểm tra đánh giá; khuyến khích đổi mới sinh hoạt tổ chuyên môn.

  5. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả của việc quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực?
    Thông qua việc khảo sát nhận thức, thực trạng áp dụng phương pháp dạy học, hình thức tổ chức, kết quả học tập và đánh giá năng lực học sinh, đồng thời theo dõi sự thay đổi trong hoạt động chuyên môn của giáo viên và cán bộ quản lý.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực học sinh tại các trường THPT thành phố Hà Giang đã đạt được những kết quả tích cực về nhận thức và thực hiện, nhưng còn nhiều hạn chế về cơ sở vật chất và năng lực giáo viên.
  • Mục tiêu dạy học môn Toán theo hướng PT NLHS được cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh đánh giá ở mức khá, trong đó phát triển năng lực tính toán và ngôn ngữ được chú trọng nhất.
  • Phương pháp dạy học giải quyết vấn đề và thực hành được sử dụng phổ biến và hiệu quả, trong khi các phương pháp dự án, trò chơi còn hạn chế do điều kiện tổ chức.
  • Các biện pháp quản lý đề xuất tập trung vào bồi dưỡng nâng cao năng lực đội ngũ, đầu tư cơ sở vật chất, đổi mới kiểm tra đánh giá và sinh hoạt chuyên môn nhằm nâng cao chất lượng dạy học.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các bước tiếp theo trong việc triển khai đồng bộ các giải pháp quản lý, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục môn Toán tại địa phương.

Call-to-action: Các nhà quản lý giáo dục, giáo viên và các bên liên quan cần phối hợp triển khai các biện pháp đề xuất nhằm thúc đẩy đổi mới dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.