Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn từ năm 2017 đến 2021, tình hình tội phạm liên quan đến lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản diễn biến phức tạp, đặc biệt trong các cơ quan tư pháp. Theo thống kê của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân tối cao (VKSND tối cao), số vụ án và bị can bị khởi tố về tội này lần lượt là 42 vụ án và 56 bị can, với tỷ lệ truy tố đạt 100%. Tội phạm này không chỉ xâm phạm hoạt động đúng đắn của các cơ quan, tổ chức mà còn làm giảm sút lòng tin của nhân dân vào hệ thống tư pháp. Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ các vấn đề lý luận về tội lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản, đánh giá thực trạng điều tra tại Cơ quan điều tra VKSND tối cao, đồng thời đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả công tác điều tra trong giai đoạn 2017-2021. Nghiên cứu tập trung vào phạm vi điều tra các vụ án thuộc thẩm quyền của Cơ quan điều tra VKSND tối cao, với ý nghĩa quan trọng trong việc củng cố nền tư pháp trong sạch, vững mạnh và bảo vệ quyền con người, quyền công dân.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp luật, cùng các quan điểm của Đảng và Nhà nước về chính sách hình sự và cải cách tư pháp. Hai lý thuyết trọng tâm được áp dụng là:

  • Lý thuyết về tội phạm chức vụ, tập trung vào hành vi lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản, với các khái niệm chính như: chủ thể đặc biệt (người có chức vụ, quyền hạn), hành vi lạm dụng chức vụ, quyền hạn, chiếm đoạt tài sản, và hậu quả pháp lý.
  • Lý thuyết về thẩm quyền điều tra trong tố tụng hình sự, đặc biệt là thẩm quyền của Cơ quan điều tra VKSND tối cao trong việc xử lý các tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp và tham nhũng.

Các khái niệm chính bao gồm: tội lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản; thẩm quyền điều tra; hành vi phạm tội; hậu quả thiệt hại; và trách nhiệm hình sự.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, kết hợp các phương pháp phân tích, tổng hợp, diễn dịch, so sánh, đối chiếu, quy nạp và thống kê. Nguồn dữ liệu chính là số liệu thống kê từ Cơ quan điều tra VKSND tối cao, báo cáo tổng kết công tác điều tra từ năm 2017 đến 2021, cùng các văn bản pháp luật như Bộ luật Hình sự 2015, Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 và Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân 2014. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các vụ án và bị can liên quan đến tội lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản do Cơ quan điều tra VKSND tối cao thụ lý trong giai đoạn trên. Phương pháp phân tích dữ liệu tập trung vào đánh giá thực trạng, xác định các tồn tại, nguyên nhân và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả điều tra.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ định tội danh chính xác đạt 100%: Trong giai đoạn 2017-2021, Cơ quan điều tra VKSND tối cao đã định tội danh đúng cho 42 vụ án với 56 bị can, không có trường hợp nào bị truy tố sai tội, thể hiện công tác định tội danh được thực hiện nghiêm túc và chính xác.

  2. Số vụ án và bị can có xu hướng tăng: Số vụ án lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản được khởi tố tăng từ 6 vụ (6 bị can) năm 2017 lên 9 vụ (12 bị can) năm 2021, tương đương mức tăng 50% về số vụ và 100% về số bị can.

  3. Tỷ lệ truy tố đạt 100%: Tất cả các vụ án và bị can được khởi tố đều được Viện kiểm sát truy tố, không có vụ án nào bị đình chỉ hoặc tạm đình chỉ, cho thấy sự quyết liệt trong xử lý tội phạm.

  4. Tỷ lệ vụ án lạm dụng chức vụ chiếm khoảng 26,3% trong tổng số vụ án tham nhũng, chức vụ: Trong tổng số vụ án tham nhũng, chức vụ xảy ra trong hoạt động tư pháp, tội lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản chiếm hơn một phần tư, phản ánh tính phổ biến và nghiêm trọng của loại tội phạm này.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của sự gia tăng số vụ án và bị can có thể do sự phức tạp và tinh vi trong thủ đoạn phạm tội của cán bộ, công chức trong các cơ quan tư pháp, cùng với sự tăng cường công tác phát hiện, điều tra của Cơ quan điều tra VKSND tối cao. Việc tỷ lệ định tội danh và truy tố đạt 100% phản ánh sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ phận trong quá trình điều tra và thực hành quyền công tố, góp phần nâng cao hiệu quả công tác đấu tranh phòng chống tội phạm tham nhũng. So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả này cho thấy sự tiến bộ rõ rệt trong công tác điều tra tội phạm chức vụ tại Việt Nam. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện xu hướng tăng số vụ án và tỷ lệ truy tố, cũng như bảng thống kê chi tiết số vụ án, bị can theo từng năm.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy định pháp luật về tội lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản: Cần sửa đổi, bổ sung các điều luật để làm rõ hơn các dấu hiệu cấu thành tội phạm, định lượng thiệt hại và các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ nhằm tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho công tác điều tra và xét xử. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: Quốc hội, Bộ Tư pháp.

  2. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ cho cán bộ điều tra và kiểm sát viên: Nâng cao kỹ năng phát hiện, xử lý các vụ án phức tạp, đặc biệt là các thủ đoạn tinh vi trong tội phạm chức vụ. Thời gian thực hiện: liên tục; Chủ thể: Viện kiểm sát nhân dân tối cao, các trường đào tạo luật.

  3. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý, theo dõi và phân tích vụ án: Xây dựng hệ thống dữ liệu điện tử để quản lý thông tin vụ án, hỗ trợ phân tích xu hướng tội phạm và nâng cao hiệu quả điều tra. Thời gian thực hiện: 2 năm; Chủ thể: Bộ Công an, Viện kiểm sát nhân dân tối cao.

  4. Tăng cường phối hợp liên ngành trong công tác điều tra và xử lý vụ án: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa Cơ quan điều tra VKSND tối cao với các cơ quan tư pháp khác nhằm nâng cao hiệu quả phát hiện và xử lý tội phạm. Thời gian thực hiện: ngay lập tức và liên tục; Chủ thể: Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Tòa án nhân dân, Bộ Công an.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, điều tra viên và kiểm sát viên trong ngành tư pháp: Nghiên cứu giúp nâng cao kỹ năng nghiệp vụ, hiểu rõ đặc điểm và thách thức trong điều tra tội phạm lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản.

  2. Giảng viên và sinh viên ngành Luật hình sự và Tố tụng hình sự: Tài liệu tham khảo quan trọng cho việc giảng dạy và học tập về tội phạm chức vụ và thẩm quyền điều tra.

  3. Các nhà hoạch định chính sách và cơ quan lập pháp: Cung cấp cơ sở khoa học để hoàn thiện chính sách pháp luật về phòng chống tham nhũng và tội phạm chức vụ.

  4. Các tổ chức nghiên cứu và phòng chống tham nhũng: Hỗ trợ trong việc xây dựng các chương trình đào tạo, nâng cao nhận thức và đề xuất giải pháp thực tiễn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tội lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản được quy định như thế nào trong pháp luật Việt Nam?
    Tội này được quy định tại Điều 355 Bộ luật Hình sự năm 2015, với các dấu hiệu chủ thể đặc biệt là người có chức vụ, quyền hạn thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản bằng cách sử dụng quá mức quyền hạn được giao.

  2. Ai có thẩm quyền điều tra tội lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản trong hoạt động tư pháp?
    Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân tối cao có thẩm quyền điều tra các vụ án này khi người phạm tội là cán bộ, công chức thuộc các cơ quan tư pháp như Viện kiểm sát, Tòa án, Cơ quan điều tra, Thi hành án.

  3. Tỷ lệ truy tố các vụ án lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản tại VKSND tối cao ra sao?
    Theo số liệu từ 2017 đến 2021, tỷ lệ truy tố đạt 100%, không có vụ án nào bị đình chỉ hoặc tạm đình chỉ, cho thấy sự nghiêm minh trong xử lý.

  4. Những khó khăn chính trong công tác điều tra tội phạm này là gì?
    Khó khăn bao gồm thủ đoạn phạm tội tinh vi, sự che giấu, chống đối của người phạm tội là cán bộ có trình độ pháp luật, cùng với hạn chế về tổ chức bộ máy và nguồn lực điều tra.

  5. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả điều tra?
    Các giải pháp gồm hoàn thiện pháp luật, đào tạo nghiệp vụ, ứng dụng công nghệ thông tin và tăng cường phối hợp liên ngành nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả công tác điều tra.

Kết luận

  • Tội lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản là loại tội phạm nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động tư pháp và niềm tin xã hội.
  • Cơ quan điều tra VKSND tối cao đã thực hiện tốt công tác định tội danh và truy tố với tỷ lệ 100% trong giai đoạn 2017-2021.
  • Số vụ án và bị can có xu hướng tăng, phản ánh sự phức tạp và tinh vi của tội phạm trong lĩnh vực này.
  • Luận văn đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng cao năng lực điều tra, góp phần xây dựng nền tư pháp trong sạch, vững mạnh.
  • Khuyến nghị các cơ quan chức năng sớm triển khai các giải pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả công tác điều tra trong thời gian tới.

Hành động tiếp theo là áp dụng các kiến nghị vào thực tiễn công tác điều tra và tiếp tục nghiên cứu mở rộng nhằm hoàn thiện hơn nữa hệ thống pháp luật và nghiệp vụ điều tra tội phạm chức vụ.