Tổng quan nghiên cứu

Việt Nam là quốc gia ven biển với chiều dài bờ biển trên 3.260 km, trải dài từ Quảng Ninh đến Kiên Giang, sở hữu vùng biển và thềm lục địa rộng lớn có vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế, quốc phòng và an ninh. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế và biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp, việc tổ chức và hoạt động của lực lượng Cảnh sát biển Việt Nam trở thành vấn đề cấp thiết nhằm bảo vệ chủ quyền biển đảo, duy trì an ninh trật tự và phát triển bền vững kinh tế biển. Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng tổ chức và hoạt động của Cảnh sát biển Việt Nam từ năm 2018 đến đầu năm 2023, nhằm đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả hoạt động của lực lượng này.

Mục tiêu nghiên cứu là phân tích, đánh giá các quy định pháp luật hiện hành, thực trạng tổ chức bộ máy, hoạt động tuần tra, kiểm soát, xử lý vi phạm trên biển, đồng thời so sánh với mô hình tổ chức và hoạt động của lực lượng bảo vệ bờ biển một số nước như Trung Quốc và Nhật Bản để rút ra bài học kinh nghiệm. Phạm vi nghiên cứu bao gồm toàn bộ hệ thống tổ chức của Cảnh sát biển Việt Nam, các hoạt động thực thi pháp luật trên vùng biển Việt Nam và hợp tác quốc tế trong giai đoạn 2018-2023. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện chính sách, pháp luật và nâng cao năng lực thực thi pháp luật trên biển, góp phần bảo vệ vững chắc chủ quyền quốc gia và phát triển kinh tế biển bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn áp dụng các lý thuyết và mô hình nghiên cứu sau:

  • Lý thuyết quản lý nhà nước về an ninh quốc gia: Giúp phân tích vai trò của Cảnh sát biển trong hệ thống quản lý nhà nước về an ninh trật tự trên biển, bảo vệ chủ quyền và quyền tài phán quốc gia.
  • Mô hình tổ chức lực lượng vũ trang chuyên trách: Đánh giá cấu trúc tổ chức, phân cấp quản lý và chức năng nhiệm vụ của Cảnh sát biển Việt Nam, so sánh với các mô hình quốc tế.
  • Khái niệm về thực thi pháp luật trên biển: Bao gồm các biện pháp tuần tra, kiểm soát, xử lý vi phạm hành chính và hình sự trên vùng biển, thềm lục địa.
  • Khái niệm hợp tác quốc tế trong lĩnh vực an ninh biển: Phân tích các hình thức hợp tác song phương và đa phương nhằm nâng cao năng lực thực thi pháp luật và bảo vệ an ninh biển.

Các khái niệm chính bao gồm: Cảnh sát biển, tổ chức bộ máy, thực thi pháp luật trên biển, hợp tác quốc tế, an ninh phi truyền thống.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp định tính và định lượng:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ các báo cáo tổng kết công tác của Bộ Tư lệnh Cảnh sát biển Việt Nam, các văn bản pháp luật liên quan, báo cáo ngành, tài liệu quốc tế và các nghiên cứu khoa học trước đây.
  • Phương pháp phân tích: Phân tích nội dung văn bản pháp luật, đánh giá thực trạng tổ chức và hoạt động dựa trên số liệu thống kê về các vụ việc xử lý vi phạm, so sánh mô hình tổ chức với lực lượng bảo vệ bờ biển Trung Quốc và Nhật Bản.
  • Phương pháp so sánh: Đối chiếu tổ chức, trang bị, hoạt động và hợp tác quốc tế của Cảnh sát biển Việt Nam với các lực lượng tương tự trên thế giới để rút ra bài học kinh nghiệm.
  • Timeline nghiên cứu: Tập trung phân tích giai đoạn từ năm 2018 đến giữa năm 2023, giai đoạn có nhiều thay đổi quan trọng về pháp luật và tổ chức lực lượng Cảnh sát biển Việt Nam.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các đơn vị trực thuộc Bộ Tư lệnh Cảnh sát biển Việt Nam và các vụ việc xử lý vi phạm trên biển trong giai đoạn nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tổ chức bộ máy Cảnh sát biển Việt Nam được xây dựng theo hệ thống phân cấp từ Bộ Tư lệnh đến các đơn vị cơ sở, gồm 4 Bộ Tư lệnh vùng, 4 đoàn đặc nhiệm phòng chống tội phạm ma túy, 2 đoàn trinh sát và trung tâm đào tạo nghiệp vụ. Cơ cấu tổ chức được quy định rõ trong Luật Cảnh sát biển năm 2018 và các văn bản hướng dẫn, tạo nền tảng pháp lý vững chắc cho hoạt động của lực lượng.

  2. Hoạt động thực thi pháp luật trên biển đạt nhiều kết quả tích cực: Từ năm 2018 đến 6 tháng đầu năm 2023, lực lượng đã phát hiện và xử lý hơn 4.500 vụ việc vi phạm pháp luật trên biển, với hơn 11.000 đối tượng bị xử lý. Tổng số tiền xử phạt vi phạm hành chính và giá trị tang vật thu nộp ngân sách nhà nước ước tính khoảng 1.500 tỷ đồng. Các vụ việc nổi bật gồm bắt giữ tàu vận chuyển hàng hóa trái phép với số lượng lớn như vụ tàu Gladys Glory vận chuyển gần 1,8 triệu lít xăng trái phép.

  3. Hợp tác quốc tế được tăng cường, góp phần nâng cao năng lực thực thi pháp luật: Cảnh sát biển Việt Nam đã ký kết nhiều thỏa thuận hợp tác song phương và đa phương, tham gia các hoạt động tuần tra chung, tập huấn và trao đổi kinh nghiệm với lực lượng bảo vệ bờ biển Trung Quốc, Nhật Bản và các nước trong khu vực. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại những thách thức trong kiểm soát tội phạm xuyên quốc gia như buôn bán ma túy, buôn lậu.

  4. Những hạn chế về tổ chức và nguồn lực: Nguồn nhân lực còn thiếu về số lượng và chất lượng, đặc biệt là cán bộ chuyên trách pháp luật và điều tra hình sự. Cơ sở vật chất, trang thiết bị kỹ thuật còn lạc hậu, chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu tuần tra, kiểm soát trên vùng biển rộng lớn. Các quy định pháp luật về thẩm quyền điều tra, tạm giữ, xử lý vi phạm còn chưa đồng bộ, gây khó khăn trong thực thi nhiệm vụ.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ đặc thù vùng biển rộng lớn, điều kiện khí hậu phức tạp, cùng với sự phát triển nhanh của các hoạt động vi phạm pháp luật trên biển. So với lực lượng bảo vệ bờ biển Trung Quốc và Nhật Bản, Cảnh sát biển Việt Nam còn thiếu hụt về quy mô tàu tuần tra và trang thiết bị hiện đại. Ví dụ, Trung Quốc sở hữu khoảng 400 tàu tuần tra với nhiều tàu lớn có lượng giãn nước lên đến 12.000 tấn, trong khi Việt Nam chưa có tàu tuần tra cỡ lớn tương đương.

Việc hợp tác quốc tế được đánh giá là một điểm sáng, giúp nâng cao năng lực và hiệu quả hoạt động, tuy nhiên cần tiếp tục mở rộng và làm sâu sắc hơn các mối quan hệ này để đối phó hiệu quả với các thách thức an ninh phi truyền thống. Việc hoàn thiện hệ thống pháp luật, đặc biệt là các quy định về thẩm quyền điều tra, tạm giữ và xử lý vi phạm, sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho lực lượng thực thi pháp luật trên biển.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ số vụ việc xử lý vi phạm theo năm, bảng so sánh trang bị tàu tuần tra giữa Việt Nam, Trung Quốc và Nhật Bản, cũng như sơ đồ tổ chức bộ máy Cảnh sát biển Việt Nam.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện hệ thống pháp luật về tổ chức và hoạt động của Cảnh sát biển: Đề xuất sửa đổi, bổ sung các quy định về thẩm quyền điều tra hình sự, tạm giữ người và phương tiện, xử lý vi phạm hành chính trên biển nhằm đảm bảo tính đồng bộ và khả thi trong thực thi pháp luật. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: Bộ Quốc phòng phối hợp Bộ Tư pháp.

  2. Tăng cường đầu tư trang thiết bị kỹ thuật và phương tiện hiện đại: Mua sắm tàu tuần tra cỡ lớn, trang bị công nghệ giám sát, thiết bị nghiệp vụ hiện đại để nâng cao khả năng tuần tra, kiểm soát và xử lý vi phạm trên biển. Thời gian thực hiện: 3-5 năm; Chủ thể: Bộ Quốc phòng, Bộ Tài chính.

  3. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực: Xây dựng trường đào tạo chuyên ngành Cảnh sát biển, tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, chiến sĩ về pháp luật, nghiệp vụ điều tra, ngoại ngữ và kỹ năng công nghệ thông tin. Thời gian thực hiện: 2-3 năm; Chủ thể: Bộ Quốc phòng, Bộ Giáo dục và Đào tạo.

  4. Mở rộng và làm sâu sắc hợp tác quốc tế: Tăng cường phối hợp với các lực lượng bảo vệ bờ biển trong khu vực và quốc tế, tổ chức các hoạt động tuần tra chung, trao đổi thông tin tình báo, tập huấn nghiệp vụ để nâng cao hiệu quả phòng chống tội phạm trên biển. Thời gian thực hiện: liên tục; Chủ thể: Bộ Quốc phòng, Bộ Ngoại giao.

  5. Cải thiện công tác phối hợp liên ngành trong nước: Thiết lập cơ chế trao đổi thông tin, phối hợp chặt chẽ giữa Cảnh sát biển với Biên phòng, Hải quan, Công an và các lực lượng chức năng khác nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, kiểm soát và xử lý vi phạm trên biển. Thời gian thực hiện: 1 năm; Chủ thể: Bộ Quốc phòng, Bộ Công an, Bộ Tài chính.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về an ninh và quốc phòng: Sử dụng luận văn để hoàn thiện chính sách, pháp luật và nâng cao hiệu quả quản lý, chỉ đạo hoạt động của lực lượng Cảnh sát biển.

  2. Lực lượng Cảnh sát biển và các đơn vị liên quan: Áp dụng các giải pháp đề xuất để nâng cao năng lực tổ chức, hoạt động tuần tra, kiểm soát và xử lý vi phạm trên biển.

  3. Các nhà nghiên cứu, giảng viên và sinh viên ngành Luật, Quản lý nhà nước, An ninh quốc phòng: Tham khảo để hiểu rõ hơn về tổ chức, hoạt động và thách thức của lực lượng Cảnh sát biển trong bối cảnh hiện nay.

  4. Các tổ chức quốc tế và đối tác hợp tác quốc tế: Nắm bắt thực trạng và nhu cầu hợp tác của Cảnh sát biển Việt Nam nhằm thúc đẩy các chương trình hợp tác hiệu quả.

Câu hỏi thường gặp

  1. Cảnh sát biển Việt Nam có chức năng gì chính?
    Cảnh sát biển Việt Nam là lực lượng vũ trang nhân dân thuộc Bộ Quốc phòng, chuyên trách thực thi pháp luật trên biển, bảo vệ an ninh quốc gia, trật tự an toàn trên vùng biển, thềm lục địa và tham gia cứu hộ, cứu nạn. Ví dụ, lực lượng đã xử lý hàng nghìn vụ vi phạm pháp luật trên biển trong những năm gần đây.

  2. Tổ chức bộ máy của Cảnh sát biển Việt Nam gồm những đơn vị nào?
    Bao gồm Bộ Tư lệnh Cảnh sát biển, 4 Bộ Tư lệnh vùng, các đoàn đặc nhiệm phòng chống tội phạm ma túy, đoàn trinh sát và trung tâm đào tạo nghiệp vụ. Cơ cấu này được quy định trong Luật Cảnh sát biển năm 2018.

  3. Những khó khăn lớn nhất trong hoạt động của Cảnh sát biển hiện nay là gì?
    Nguồn nhân lực còn hạn chế về số lượng và chất lượng, trang thiết bị kỹ thuật chưa đồng bộ, các quy định pháp luật về thẩm quyền điều tra và xử lý vi phạm chưa hoàn chỉnh, gây khó khăn trong thực thi nhiệm vụ.

  4. Cảnh sát biển Việt Nam hợp tác quốc tế như thế nào?
    Lực lượng đã ký kết nhiều thỏa thuận hợp tác song phương và đa phương, tham gia tuần tra chung, tập huấn và trao đổi kinh nghiệm với các lực lượng bảo vệ bờ biển trong khu vực và trên thế giới nhằm nâng cao năng lực thực thi pháp luật.

  5. Luật Cảnh sát biển Việt Nam có những điểm mới nào quan trọng?
    Luật năm 2018 quy định rõ chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, tổ chức bộ máy và các biện pháp nghiệp vụ của Cảnh sát biển, tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho hoạt động của lực lượng, đồng thời quy định ngày truyền thống và các dấu hiệu nhận biết riêng biệt.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ khái niệm, tổ chức và hoạt động của Cảnh sát biển Việt Nam trong bối cảnh hiện nay, đồng thời phân tích các yếu tố ảnh hưởng và so sánh với lực lượng tương tự của một số nước.
  • Đã tổng hợp và đánh giá thực trạng tổ chức bộ máy, hoạt động tuần tra, kiểm soát và xử lý vi phạm trên biển từ năm 2018 đến 2023 với hơn 4.500 vụ việc được xử lý.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật, nâng cao năng lực nguồn nhân lực, đầu tư trang thiết bị và mở rộng hợp tác quốc tế nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của lực lượng.
  • Luận văn cung cấp tài liệu tham khảo quan trọng cho các cơ quan quản lý, lực lượng thực thi pháp luật và các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực an ninh biển.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các đề xuất cải cách pháp luật, đầu tư trang thiết bị và đào tạo nguồn nhân lực trong vòng 1-5 năm tới để đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới.

Call to action: Các cơ quan chức năng và lực lượng Cảnh sát biển cần phối hợp chặt chẽ để triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tăng cường nghiên cứu, ứng dụng khoa học công nghệ nhằm bảo vệ vững chắc chủ quyền biển đảo và phát triển kinh tế biển bền vững.