I. Giới thiệu về luận văn thạc sĩ khảo cổ học di tích Đại Trạch Bắc Ninh
Luận văn thạc sĩ Khảo cổ học Di tích Đại Trạch Bắc Ninh là một nghiên cứu chi tiết về di chỉ khảo cổ học Đại Trạch, thuộc thôn Đại Trạch, xã Đình Tổ, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh. Di tích này được phát hiện từ năm 1990 và đã trải qua nhiều đợt khảo sát, khai quật từ năm 1999 đến 2013. Luận văn tập trung vào việc hệ thống hóa các tư liệu khảo cổ học, phân tích di tích và di vật, đồng thời xác định niên đại, chủ nhân, nguồn gốc, đời sống và mối quan hệ văn hóa của cư dân cổ Đại Trạch. Nghiên cứu này không chỉ có ý nghĩa lý luận mà còn mang giá trị thực tiễn, góp phần làm sáng tỏ lịch sử văn hóa thời đại Kim khí ở Bắc Ninh và vùng đồng bằng sông Hồng.
1.1. Tính cấp thiết của đề tài
Di tích Đại Trạch là một di chỉ cư trú - mộ táng thuộc thời đại Kim khí, có vai trò quan trọng trong việc nghiên cứu văn hóa Đồng Đậu, Gò Mun và Đông Sơn. Tuy nhiên, các nghiên cứu trước đây về di tích này còn rời rạc, chưa hệ thống. Luận văn này nhằm khắc phục những hạn chế đó bằng cách tập hợp và phân tích toàn bộ tư liệu khảo cổ học về Đại Trạch, từ đó làm rõ vị trí của di tích trong bối cảnh lịch sử văn hóa vùng Bắc Ninh và đồng bằng sông Hồng.
1.2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
Mục đích chính của luận văn là hệ thống hóa các tư liệu khảo cổ học về di tích Đại Trạch, xác định đặc trưng của di tích và di vật, đồng thời đánh giá vị trí của di tích trong thời đại Kim khí. Nhiệm vụ nghiên cứu bao gồm tập hợp tài liệu, phân tích di tích và di vật, xác định niên đại, nguồn gốc, đời sống của cư dân cổ Đại Trạch, và mối quan hệ văn hóa với các di tích khác trong vùng.
II. Tổng quan tư liệu về di tích Đại Trạch
Di tích Đại Trạch nằm trên vùng đất cổ Đình Tổ, thuộc huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh. Vùng đất này có điều kiện tự nhiên thuận lợi, nằm giữa hai hệ thống sông Hồng và sông Thái Bình, tạo điều kiện cho sự phát triển kinh tế và văn hóa từ thời cổ đại. Di tích được phát hiện lần đầu vào năm 1990 và đã trải qua nhiều đợt khảo sát, khai quật từ năm 1999 đến 2013. Các nghiên cứu ban đầu đã xác định Đại Trạch là một di chỉ cư trú - mộ táng thuộc giai đoạn tiền Đông Sơn và Đông Sơn, với nhiều di vật quan trọng như đồ đồng, đồ gốm và đồ đá.
2.1. Điều kiện tự nhiên và môi trường di tích
Di tích Đại Trạch nằm trên vùng đất phù sa cổ, được hình thành từ quá trình biển lùi cách đây hơn 3.000 năm. Vùng đất này có địa hình tương đối bằng phẳng, thuận lợi cho việc canh tác lúa nước và phát triển các làng nghề. Sông Đuống, chảy qua địa phận Đình Tổ, đóng vai trò quan trọng trong giao thông và giao lưu văn hóa của cư dân cổ.
2.2. Quá trình phát hiện và nghiên cứu di tích
Di tích Đại Trạch được phát hiện lần đầu vào năm 1990 khi người dân đào đất làm gạch và tìm thấy hai ngôi mộ cùng nhiều đồ đồng thuộc văn hóa Đông Sơn. Từ đó, di tích đã trải qua nhiều đợt khảo sát và khai quật, đặc biệt là các đợt khai quật lớn vào năm 2001 và 2013. Các nghiên cứu đã xác định Đại Trạch là một di chỉ cư trú - mộ táng thuộc giai đoạn tiền Đông Sơn và Đông Sơn, với nhiều di vật quan trọng như đồ đồng, đồ gốm và đồ đá.
III. Di tích và di vật tại Đại Trạch
Di tích Đại Trạch bao gồm nhiều loại hình di tích như mộ táng, hố cột, vết tích lò và các di vật như đồ đồng, đồ gốm, đồ đá. Các di vật này phản ánh đời sống và kỹ thuật chế tác của cư dân cổ Đại Trạch. Đặc biệt, các hiện vật đồ đồng thuộc văn hóa Đông Sơn được tìm thấy trong các ngôi mộ cho thấy sự phát triển cao của kỹ thuật đúc đồng thời kỳ này.
3.1. Cấu tạo tầng văn hóa và địa tầng
Tầng văn hóa tại di tích Đại Trạch được chia thành hai lớp chính: lớp trên (LI) và lớp dưới (LII). Lớp trên chứa nhiều mảnh gốm, than tro và xương động vật, trong khi lớp dưới có đất màu hơi xanh vàng, ẩm ướt. Các di tích mộ táng được phát hiện chủ yếu thuộc giai đoạn văn hóa Đông Sơn, với nhiều hiện vật đồ đồng điển hình.
3.2. Di vật và kỹ thuật chế tác
Các di vật tại Đại Trạch bao gồm đồ đồng, đồ gốm và đồ đá. Đồ đồng chủ yếu thuộc văn hóa Đông Sơn, với các loại hình như giáo, rìu, đục và mũi tên. Đồ gốm được chế tác với kỹ thuật tạo hoa văn phức tạp, phản ánh trình độ cao của cư dân cổ. Các hiện vật này không chỉ phục vụ đời sống hàng ngày mà còn được sử dụng trong các nghi lễ táng tục.
IV. Niên đại chủ nhân và mối quan hệ văn hóa
Di tích Đại Trạch có niên đại thuộc thời đại Kim khí, với các giai đoạn phát triển từ văn hóa Đồng Đậu đến văn hóa Đông Sơn. Chủ nhân của di tích là cư dân cổ Đại Trạch, có mối quan hệ văn hóa chặt chẽ với các di tích khác trong vùng như Dương Xá, Đông Lâm và Đình Tràng. Nghiên cứu này góp phần làm sáng tỏ quá trình phát triển liên tục của văn hóa Đông Sơn và vai trò của Đại Trạch trong bối cảnh lịch sử văn hóa vùng Bắc Ninh.
4.1. Niên đại và các giai đoạn phát triển
Di tích Đại Trạch có niên đại thuộc thời đại Kim khí, với hai giai đoạn phát triển chính: giai đoạn sớm thuộc văn hóa Đồng Đậu và giai đoạn muộn thuộc văn hóa Đông Sơn. Các hiện vật đồ đồng và đồ gốm được tìm thấy phản ánh sự chuyển tiếp liên tục giữa hai giai đoạn này.
4.2. Mối quan hệ văn hóa với các di tích khác
Di tích Đại Trạch có mối quan hệ văn hóa chặt chẽ với các di tích khác trong vùng như Dương Xá, Đông Lâm và Đình Tràng. Các hiện vật đồ đồng và đồ gốm tìm thấy tại Đại Trạch cho thấy sự giao lưu và ảnh hưởng văn hóa giữa các cộng đồng cư dân cổ trong vùng đồng bằng sông Hồng.
