Luận văn thạc sĩ về khảo cổ học tại bãi Cọi, Hà Tĩnh

• Tác giả: Chu Mạnh Quyền
• Người hướng dẫn: TS. Ngô Thế Phong
• Trường học: Đại học Quốc gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Khảo cổ học
• Đề tài: Khảo sát bãi Cọi Hà Tĩnh: Luận văn thạc sĩ khảo cổ học
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2018
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• 1. MỞ ĐẦU
• 1.1. Lý do chọn đề tài
• 1.2. Mục đích nghiên cứu
• 1.3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
• 1.4. Phương pháp nghiên cứu và các nguồn tư liệu
• 1.5. Kết quả và đóng góp của luận văn
• 1.6. Bố cục luận văn
• 2. TỔNG QUAN VỀ DI TÍCH
• 2.1. Vị trí địa lý, lịch sử vùng đất và con người
• 2.1.1. Vị trí địa lý
• 2.1.2. Cảnh quan tự nhiên
• 2.1.3. Lịch sử vùng đất và con người
• 2.2. Những nghiên cứu trước năm 2008
• 2.3. Những lần thám sát và khai quật sau năm 2008
• 2.3.1. Lần thám sát và khai quật thứ nhất (cuối 2008 - đầu 2009)
• 2.3.2. Lần thám sát và khai quật thứ hai (cuối 2009 - đầu 2010)
• 2.3.3. Lần thám sát và khai quật thứ ba (cuối 2012)
• 2.4. Tổng quan về tư liệu
• 3. QUÁ TRÌNH KHAI QUẬT VÀ NGHIÊN CỨU
• 3.1. Các cuộc thám sát và khai quật
• 3.1.1. Khai quật lần 1 năm 2008
• 3.1.2. Khai quật lần 2 năm 2009
• 3.1.3. Khai quật lần 3 năm 2012
• 3.2. Mộ huyệt đất
• 3.2.1. Mộ quan tài gốm
• 3.2.2. Mộ nôi - bình
• 3.2.3. Di vật đá khác
• 3.2.4. Hợp kim chì - thiếc
• 3.2.5. Đồ gốm quan tài
• 3.2.6. Đồ gốm tùy táng
• 3.2.7. Kỹ thuật tạo hình, chất liệu và hoa văn
• 3.2.8. Tiểu kết chương 2
• 4. TÍNH CHẤT, NIÊN ĐẠI VÀ VỊ TRÍ CỦA BÃI COI TRONG MỐI QUAN HỆ GIỮA VĂN HÓA SA HUỲNH VÀ ĐÔNG SƠN
• 4.1. Tính chất và niên đại
• 4.2. Tính chất của địa điểm khảo cổ học Bãi Cọi
• 4.3. Địa điểm khảo cổ học Bãi Cọi trong mối quan hệ giữa văn hóa Sa Huỳnh và văn hóa Đông Sơn
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
• BẢNG CHỈ DẪN MINH HỌA
• PHỤ LỤC

I. Tổng quan về khảo sát bãi Cọi Hà Tĩnh Luận văn thạc sĩ

Khảo sát bãi Cọi Hà Tĩnh là một trong những nghiên cứu quan trọng trong lĩnh vực khảo cổ học tại Việt Nam. Địa điểm này đã được phát hiện và khai quật từ năm 2008, mang lại nhiều thông tin quý giá về văn hóa và lịch sử của khu vực Bắc Trung bộ. Luận văn thạc sĩ của Chu Mạnh Quyền đã tập trung vào việc tổng hợp và phân tích các kết quả khảo sát, nhằm làm rõ tính chất và niên đại của di tích. Nghiên cứu này không chỉ góp phần làm sáng tỏ những vấn đề còn tranh cãi mà còn mở ra hướng đi mới cho các nghiên cứu khảo cổ học trong tương lai.

1.1. Lý do chọn đề tài khảo sát bãi Cọi

Địa điểm khảo cổ học Bãi Cọi được chọn vì đây là một trong những di tích mới, có nhiều vấn đề lý thú cần nghiên cứu. Việc khai quật đã tạo ra những tranh luận về tính chất văn hóa của di tích này, từ đó cần thiết phải có một cái nhìn khách quan và chính xác hơn.

1.2. Mục đích nghiên cứu luận văn thạc sĩ

Mục đích chính của luận văn là hệ thống hóa các kết quả khai quật, nghiên cứu và chứng minh tính chất của địa điểm Bãi Cọi. Đồng thời, luận văn cũng so sánh di tích này với các di tích khác thuộc văn hóa Sa Huỳnh và Đông Sơn để làm rõ mối quan hệ giữa hai nền văn hóa.

II. Vấn đề và thách thức trong nghiên cứu bãi Cọi

Nghiên cứu bãi Cọi đối mặt với nhiều thách thức, từ việc xác định niên đại chính xác đến việc phân tích các hiện vật khai quật. Các cuộc khai quật đã diễn ra trong nhiều năm, nhưng vẫn còn nhiều vấn đề chưa được giải quyết. Việc thiếu hụt tài liệu và sự phân tán của các hiện vật cũng là một khó khăn lớn trong việc xây dựng một bức tranh tổng thể về di tích này.

2.1. Những khó khăn trong việc xác định niên đại

Việc xác định niên đại của di tích Bãi Cọi gặp khó khăn do sự đa dạng của các hiện vật và sự phức tạp trong các lớp địa tầng. Các phương pháp định niên đại hiện có cần được áp dụng một cách chính xác để có được kết quả tin cậy.

2.2. Thách thức trong việc phân tích hiện vật

Phân tích các hiện vật khai quật từ Bãi Cọi đòi hỏi sự kết hợp giữa nhiều phương pháp nghiên cứu khác nhau. Điều này không chỉ giúp làm rõ đặc trưng văn hóa mà còn giúp xác định mối quan hệ giữa các nền văn hóa khác nhau trong khu vực.

III. Phương pháp khảo sát bãi Cọi hiệu quả nhất hiện nay

Để nghiên cứu bãi Cọi một cách hiệu quả, các nhà khảo cổ học đã áp dụng nhiều phương pháp khác nhau, từ khảo sát địa tầng đến phân tích hiện vật. Các phương pháp này không chỉ giúp thu thập dữ liệu mà còn giúp làm rõ các mối quan hệ văn hóa trong khu vực. Việc sử dụng công nghệ hiện đại cũng đã góp phần nâng cao độ chính xác trong nghiên cứu.

3.1. Phương pháp khảo sát địa tầng

Khảo sát địa tầng là một trong những phương pháp quan trọng trong nghiên cứu bãi Cọi. Phương pháp này giúp xác định các lớp đất và các hiện vật trong từng lớp, từ đó làm rõ niên đại và đặc trưng văn hóa của di tích.

3.2. Phân tích hiện vật khai quật

Phân tích hiện vật là bước quan trọng để hiểu rõ hơn về văn hóa của cư dân tại bãi Cọi. Các hiện vật như đồ gốm, công cụ đá và các di vật kim loại được phân loại và phân tích để xác định nguồn gốc và chức năng của chúng.

IV. Kết quả nghiên cứu và ứng dụng thực tiễn từ bãi Cọi

Kết quả nghiên cứu từ bãi Cọi đã cung cấp nhiều thông tin quý giá về văn hóa Sa Huỳnh và Đông Sơn. Những phát hiện này không chỉ làm rõ hơn về lịch sử của khu vực mà còn có thể ứng dụng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa. Các kết quả này cũng mở ra hướng nghiên cứu mới cho các nhà khảo cổ học trong tương lai.

4.1. Những phát hiện quan trọng từ bãi Cọi

Các phát hiện từ bãi Cọi đã chỉ ra sự đa dạng trong các loại hình di tích và hiện vật, từ đó khẳng định vai trò quan trọng của địa điểm này trong bối cảnh văn hóa Sa Huỳnh và Đông Sơn.

4.2. Ứng dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn

Kết quả nghiên cứu không chỉ có giá trị trong việc hiểu biết về lịch sử mà còn có thể được ứng dụng trong việc phát triển du lịch văn hóa và bảo tồn di sản tại Hà Tĩnh.

V. Kết luận và tương lai của nghiên cứu bãi Cọi

Nghiên cứu bãi Cọi đã mở ra nhiều hướng đi mới cho khảo cổ học tại Việt Nam. Những kết quả đạt được từ các cuộc khai quật không chỉ làm rõ hơn về văn hóa Sa Huỳnh và Đông Sơn mà còn tạo điều kiện cho các nghiên cứu tiếp theo. Tương lai của nghiên cứu bãi Cọi hứa hẹn sẽ mang lại nhiều thông tin mới và giá trị cho ngành khảo cổ học.

5.1. Tầm quan trọng của bãi Cọi trong nghiên cứu khảo cổ

Bãi Cọi không chỉ là một di tích khảo cổ học mà còn là một minh chứng cho sự giao thoa văn hóa giữa các nền văn hóa lớn trong lịch sử Việt Nam.

5.2. Hướng nghiên cứu trong tương lai

Các nghiên cứu trong tương lai cần tiếp tục khai thác và phân tích sâu hơn về các hiện vật và di tích tại bãi Cọi, từ đó làm rõ hơn về lịch sử và văn hóa của khu vực Bắc Trung bộ.

Tổng quan nghiên cứu

Địa điểm khảo cổ học Bãi Cọi, thuộc xã Xuân Viên, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh, là một di tích khảo cổ học quan trọng của khu vực Bắc Trung bộ Việt Nam. Qua ba đợt khai quật từ năm 2008 đến 2012, với tổng diện tích khai quật và thám sát lên đến gần 471m², các nhà khảo cổ đã phát hiện 45 ngôi mộ táng cùng nhiều hiện vật đa dạng, phản ánh sự giao thoa văn hóa giữa hai nền văn hóa lớn Đông Sơn và Sa Huỳnh. Nghiên cứu nhằm hệ thống hóa kết quả khai quật, xác định tính chất, niên đại và vai trò của di tích trong bối cảnh lịch sử - văn hóa khu vực, đồng thời làm rõ mối quan hệ giữa văn hóa Sa Huỳnh và Đông Sơn tại Bắc Trung bộ.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các kết quả khai quật tại Bãi Cọi, Bãi Lòi và Bãi Phôi Phối, với sự so sánh đối chiếu các di tích cùng thời trong khu vực. Mục tiêu cụ thể gồm: tổng hợp tư liệu khai quật, phân tích đặc trưng văn hóa và niên đại, làm rõ mối quan hệ văn hóa Đông Sơn - Sa Huỳnh, đồng thời khẳng định vị trí và vai trò của Bãi Cọi trong lịch sử tiền sơ sử Hà Tĩnh. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc bổ sung tư liệu khảo cổ học mới, góp phần làm sáng tỏ lịch sử văn hóa khu vực Bắc Trung bộ, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho các nghiên cứu tiếp theo về văn hóa Sa Huỳnh và Đông Sơn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng hai lý thuyết chính: lý thuyết duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lenin để phân tích các hiện tượng khảo cổ học, đồng thời sử dụng mô hình nghiên cứu so sánh khảo cổ học nhằm làm rõ sự tương đồng và khác biệt giữa di tích Bãi Cọi với các di tích văn hóa Sa Huỳnh và Đông Sơn. Các khái niệm trọng tâm bao gồm: mộ táng (mộ huyệt đất, mộ quan tài gốm), niên đại khảo cổ, văn hóa Sa Huỳnh, văn hóa Đông Sơn, và mối quan hệ giao lưu văn hóa.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính là các báo cáo khai quật khảo cổ học của ba đợt khai quật tại Bãi Cọi (2008-2012), cùng các tư liệu khảo cổ học liên quan từ các di tích trong khu vực Bắc Trung bộ. Phương pháp nghiên cứu bao gồm:

• Phương pháp khảo cổ học truyền thống: điều tra địa tầng, phân loại hiện vật, đo vẽ, chụp ảnh di tích và hiện vật.
• Phương pháp so sánh khảo cổ học: so sánh đặc điểm di tích và hiện vật giữa Bãi Cọi và các di tích Sa Huỳnh, Đông Sơn.
• Phương pháp liên ngành: sử dụng dân tộc học, xã hội học, địa lý, địa chất, định niên đại C14, phân tích bào tử phấn hoa để bổ trợ.
• Phân tích định lượng: tổng hợp số liệu về diện tích khai quật (470,95m²), số lượng mộ (45 ngôi), hiện vật (217 tiêu bản), phân bố mộ táng theo loại hình.

Cỡ mẫu nghiên cứu gồm toàn bộ các mộ và hiện vật thu thập được qua ba đợt khai quật. Phương pháp chọn mẫu là khảo sát toàn diện khu vực trung tâm và các vùng phụ cận của di tích. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp mô tả, so sánh và diễn giải dựa trên cơ sở lý thuyết duy vật biện chứng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Đặc điểm mộ táng đa dạng: Tổng cộng 45 ngôi mộ được phát hiện, gồm 21 mộ huyệt đất (chiếm 46,67%) và 24 mộ quan tài gốm. Mộ huyệt đất có đặc trưng phong cách Đông Sơn, trong khi mộ quan tài gốm là đặc trưng của văn hóa Sa Huỳnh. Sự phân bố mộ cho thấy sự tồn tại đồng thời và giao thoa văn hóa giữa hai nền văn hóa này.

2. Hiện vật phong phú và đa dạng: Thu thập 217 tiêu bản hiện vật, trong đó 76,5% là gốm và đất nung, còn lại là đá, kim loại, thủy tinh. Đồ gốm có nhiều loại hình như chum, vò, nồi, bình với hoa văn khắc vạch, văn thừng biến thể. Đồ kim loại gồm rìu đồng, mũi giáo, cuốc sắt hình chữ U, thể hiện kỹ thuật luyện kim và công cụ lao động phát triển.

3. Niên đại và tính chất văn hóa: Qua phân tích địa tầng và hiện vật, di tích Bãi Cọi có niên đại thuộc giai đoạn tiền sơ sử, phản ánh sự giao lưu văn hóa Đông Sơn - Sa Huỳnh. Các mộ chum, mộ bình-nồi và đồ tùy táng cho thấy sự tiếp nhận và biến đổi văn hóa trong khu vực Bắc Trung bộ.

4. Vị trí địa lý và vai trò lịch sử: Bãi Cọi nằm ở vị trí chuyển tiếp giữa miền Bắc trung bộ và miền Trung trung bộ, là điểm giao thoa văn hóa quan trọng. Khoảng cách từ Bãi Cọi đến các di tích tiêu biểu như Làng Vạc (80km), Thạch Lạc (35km) cho thấy mạng lưới giao lưu rộng lớn.

Thảo luận kết quả

Kết quả khai quật cho thấy Bãi Cọi là một di tích mộ táng đa văn hóa, phản ánh sự giao thoa giữa văn hóa Sa Huỳnh và Đông Sơn. Sự đa dạng về loại hình mộ và hiện vật cho thấy cư dân tại đây có sự tiếp nhận và biến đổi các yếu tố văn hóa từ hai nền văn hóa lớn. So với các nghiên cứu trước đây, kết quả này làm rõ hơn phạm vi lan tỏa của văn hóa Sa Huỳnh đến tận Hà Tĩnh, đồng thời khẳng định ảnh hưởng của văn hóa Đông Sơn lưu vực sông Cả.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố loại hình mộ theo từng đợt khai quật, bảng thống kê số lượng hiện vật theo chất liệu và loại hình, cũng như bản đồ vị trí địa lý so sánh các di tích liên quan. Những phát hiện này góp phần làm sáng tỏ lịch sử văn hóa Bắc Trung bộ, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho việc nghiên cứu mối quan hệ văn hóa Đông Sơn - Sa Huỳnh trong khu vực.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường bảo vệ và quản lý di tích: Cần có các biện pháp bảo vệ nghiêm ngặt khu vực Bãi Cọi và các vùng phụ cận nhằm ngăn chặn khai thác cát và các hoạt động xâm hại di tích. Chủ thể thực hiện là Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hà Tĩnh, trong vòng 1-2 năm tới.

2. Tiếp tục khai quật và nghiên cứu chuyên sâu: Đề xuất tổ chức các đợt khai quật bổ sung nhằm mở rộng phạm vi nghiên cứu, làm rõ thêm các tầng văn hóa và mối quan hệ giữa các loại hình mộ. Chủ thể là Bảo tàng Lịch sử Quốc gia phối hợp với các viện nghiên cứu, trong 3-5 năm tới.

3. Ứng dụng công nghệ hiện đại trong khảo cổ: Sử dụng các phương pháp định niên đại chính xác hơn, công nghệ quét 3D, GIS để phân tích địa tầng và hiện vật, nâng cao chất lượng nghiên cứu. Chủ thể là các viện khảo cổ học và trung tâm nghiên cứu công nghệ, trong 2-3 năm tới.

4. Phát triển du lịch văn hóa bền vững: Xây dựng kế hoạch phát triển du lịch khảo cổ học tại Bãi Cọi, kết hợp giáo dục lịch sử và bảo tồn di sản, nhằm tăng cường nhận thức cộng đồng và tạo nguồn lực tài chính cho bảo tồn. Chủ thể là UBND huyện Nghi Xuân và Sở Du lịch Hà Tĩnh, trong 3 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà khảo cổ học và nghiên cứu văn hóa: Luận văn cung cấp dữ liệu chi tiết về di tích Bãi Cọi, giúp các nhà nghiên cứu hiểu rõ hơn về văn hóa Sa Huỳnh và Đông Sơn, cũng như mối quan hệ giao lưu văn hóa tại Bắc Trung bộ.

2. Sinh viên và học giả ngành lịch sử, khảo cổ học: Tài liệu tham khảo quý giá cho việc học tập, nghiên cứu chuyên sâu về khảo cổ học Việt Nam, đặc biệt là các phương pháp khai quật và phân tích hiện vật.

3. Cơ quan quản lý di sản văn hóa và bảo tàng: Giúp các đơn vị quản lý xây dựng kế hoạch bảo tồn, phát huy giá trị di tích khảo cổ học, đồng thời phát triển các chương trình giáo dục và du lịch văn hóa.

4. Chuyên gia phát triển du lịch và văn hóa địa phương: Cung cấp cơ sở khoa học để phát triển du lịch văn hóa bền vững, kết hợp bảo tồn di sản và phát triển kinh tế địa phương.

Câu hỏi thường gặp

1. Di tích Bãi Cọi có niên đại từ thời nào?
   Di tích Bãi Cọi thuộc giai đoạn tiền sơ sử, với các mộ táng và hiện vật phản ánh văn hóa Sa Huỳnh và Đông Sơn, niên đại ước tính cách ngày nay hàng nghìn năm, dựa trên phân tích địa tầng và hiện vật.

2. Loại hình mộ táng nào phổ biến tại Bãi Cọi?
   Hai loại hình chính là mộ huyệt đất (46,67%) mang phong cách Đông Sơn và mộ quan tài gốm đặc trưng văn hóa Sa Huỳnh, thể hiện sự giao thoa văn hóa tại khu vực.

3. Hiện vật thu thập được gồm những gì?
   Có 217 tiêu bản hiện vật, chủ yếu là gốm (76,5%), cùng các công cụ đá, đồ kim loại như rìu đồng, mũi giáo, cuốc sắt, và đồ trang sức thủy tinh, phản ánh kỹ thuật và đời sống vật chất của cư dân.

4. Vị trí địa lý của Bãi Cọi có ý nghĩa gì?
   Nằm ở vùng chuyển tiếp giữa Bắc Trung bộ và Trung Trung bộ, Bãi Cọi là điểm giao thoa văn hóa Đông Sơn - Sa Huỳnh, đồng thời là trung tâm cư trú và mộ táng quan trọng trong lịch sử tiền sơ sử Hà Tĩnh.

5. Nghiên cứu này có đóng góp gì cho khảo cổ học Việt Nam?
   Luận văn tổng hợp và phân tích toàn diện các kết quả khai quật, làm rõ đặc trưng văn hóa và niên đại di tích, góp phần mở rộng hiểu biết về văn hóa Sa Huỳnh và Đông Sơn, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho các nghiên cứu tiếp theo.

Kết luận

• Địa điểm khảo cổ học Bãi Cọi là di tích mộ táng đa dạng, phản ánh sự giao thoa văn hóa Đông Sơn và Sa Huỳnh tại Bắc Trung bộ.
• Qua ba đợt khai quật với tổng diện tích gần 471m², đã phát hiện 45 ngôi mộ và 217 tiêu bản hiện vật đa dạng về chất liệu và loại hình.
• Nghiên cứu xác định niên đại tiền sơ sử và vai trò quan trọng của Bãi Cọi trong lịch sử văn hóa Hà Tĩnh và khu vực.
• Kết quả góp phần làm sáng tỏ mối quan hệ văn hóa Đông Sơn - Sa Huỳnh, đồng thời bổ sung tư liệu khảo cổ học quý giá cho Việt Nam.
• Đề xuất tiếp tục bảo vệ, khai quật, ứng dụng công nghệ hiện đại và phát triển du lịch văn hóa bền vững tại di tích.

Tiếp theo, cần triển khai các đợt khai quật bổ sung và nghiên cứu chuyên sâu, đồng thời xây dựng kế hoạch bảo tồn và phát huy giá trị di tích. Mời các nhà nghiên cứu, quản lý di sản và cộng đồng cùng tham gia bảo vệ và phát triển di tích khảo cổ học Bãi Cọi.