Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động kinh doanh bảo hiểm phi nhân thọ tại Việt Nam, đặc biệt là nghiệp vụ bảo hiểm xe cơ giới, đóng vai trò quan trọng trong việc chuyển giao rủi ro và ổn định tài chính cho người dân. Tại tỉnh Bình Định, với khoảng 17 doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ hoạt động, nhu cầu mua bảo hiểm xe cơ giới rất lớn do vị thế kinh tế và giao thương sôi động. Công ty Bảo Việt Bình Định, với hơn 40 năm kinh nghiệm, là một trong những đơn vị chủ lực trong lĩnh vực này. Năm 2019, doanh thu bảo hiểm xe cơ giới của công ty đạt trên 54 tỷ đồng, chiếm tỷ trọng lớn trong tổng doanh thu 92,6 tỷ đồng, tuy nhiên tỷ lệ chi bồi thường cũng chiếm khoảng 67% doanh thu, phản ánh thách thức trong kiểm soát chi phí.

Vấn đề nghiên cứu tập trung vào hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ (KSNB) hoạt động thu - chi bảo hiểm xe cơ giới tại Công ty Bảo Việt Bình Định trong giai đoạn 2018-2020. Mục tiêu cụ thể là đánh giá thực trạng KSNB, nhận diện các rủi ro trọng yếu và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả kiểm soát nhằm giảm thiểu sai phạm, gian lận và tổn thất tài chính. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc giúp doanh nghiệp bảo hiểm nâng cao năng lực quản lý tài chính, đảm bảo tuân thủ pháp luật và tăng cường sự tin cậy trong hoạt động kinh doanh, góp phần ổn định thị trường bảo hiểm tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên khuôn khổ kiểm soát nội bộ COSO 2013, một trong những mô hình được công nhận rộng rãi nhất trong lĩnh vực quản trị và kiểm soát nội bộ. COSO 2013 định nghĩa KSNB là một quá trình do người quản lý, hội đồng quản trị và nhân viên thực hiện nhằm đảm bảo hiệu quả hoạt động, độ tin cậy của báo cáo tài chính và tuân thủ pháp luật. Mô hình COSO gồm 5 thành phần chính: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát.

Ngoài ra, nghiên cứu còn vận dụng các khái niệm chuyên ngành về nghiệp vụ bảo hiểm xe cơ giới, bao gồm bảo hiểm bắt buộc trách nhiệm dân sự và bảo hiểm tự nguyện, các quy trình thu phí, giám định, bồi thường và chi hoa hồng đại lý. Các thuật ngữ chuyên ngành như Giấy chứng nhận bảo hiểm (GCNB), giám định viên (GĐV), phần mềm kế toán Sunweb và phần mềm khai thác Insure J cũng được sử dụng để phân tích thực trạng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính kết hợp phân tích tài liệu và phỏng vấn chuyên sâu. Nguồn dữ liệu chính bao gồm số liệu thu chi kinh doanh từ năm 2018 đến 6 tháng đầu năm 2020 của Công ty Bảo Việt Bình Định, các báo cáo tài chính, quy trình nghiệp vụ và văn bản pháp luật liên quan như Thông tư 50/2017/TT-BTC.

Phương pháp phân tích tài liệu giúp hệ thống hóa cơ sở lý luận về KSNB và nghiệp vụ bảo hiểm xe cơ giới. Phỏng vấn được thực hiện với nhà quản lý, cán bộ kế toán, giám định viên và đại lý để thu thập thông tin thực tiễn về quy trình kiểm soát, các rủi ro và hạn chế hiện tại. Cỡ mẫu phỏng vấn khoảng 15-20 người có liên quan trực tiếp đến hoạt động thu - chi bảo hiểm xe cơ giới. Phân tích dữ liệu được thực hiện theo hướng so sánh tỷ lệ thu, chi, bồi thường qua các năm và đánh giá hiệu quả kiểm soát nội bộ dựa trên các tiêu chí COSO.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ bồi thường cao và biến động qua các năm: Năm 2018, doanh thu bảo hiểm xe cơ giới đạt 54,048 triệu đồng với tỷ lệ chi bồi thường lên đến 67%. Năm 2019, tỷ lệ này giảm còn khoảng 50%, phản ánh sự cải thiện trong kiểm soát chi phí bồi thường. Tuy nhiên, trong 6 tháng đầu năm 2020, do ảnh hưởng của dịch COVID-19, doanh thu giảm còn 44% kế hoạch, trong khi tỷ lệ bồi thường vẫn duy trì ở mức gần 60%.

  2. Hiệu quả khai thác theo loại xe: Loại xe tải có tỷ lệ bồi thường thấp dưới 40% và tần suất tai nạn thấp, trong khi xe khách và xe ô tô con có tỷ lệ bồi thường cao, chiếm phần lớn chi phí bồi thường do tần suất tai nạn và chi phí sửa chữa lớn. Điều này cho thấy rủi ro tập trung vào nhóm xe có tần suất tổn thất cao và chi phí bồi thường lớn.

  3. Hạn chế trong quy trình kiểm soát thu - chi: Việc thu phí bảo hiểm còn sử dụng tiền mặt nhiều, tạo điều kiện cho sai phạm như chiếm dụng phí, gian lận của cán bộ và đại lý. Quy trình thanh toán chi hoa hồng, chi bồi thường chưa được kiểm soát chặt chẽ, dẫn đến sai sót và rủi ro tài chính. Việc giám định và phê duyệt hồ sơ bồi thường chưa đồng bộ, thiếu kiểm tra chéo, dễ phát sinh hồ sơ giả mạo.

  4. Bộ máy kế toán và công nghệ thông tin: Công ty áp dụng phần mềm kế toán Sunweb và phần mềm khai thác Insure J giúp tự động hóa ghi nhận và báo cáo, nhưng việc đồng bộ dữ liệu và kiểm soát thông tin chưa hoàn thiện, ảnh hưởng đến tính kịp thời và chính xác của báo cáo tài chính.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân tỷ lệ bồi thường cao chủ yếu do đặc thù nghiệp vụ bảo hiểm xe cơ giới với rủi ro tổn thất lớn, đặc biệt ở các loại xe khách và ô tô con. So với một số nghiên cứu trong ngành bảo hiểm phi nhân thọ, tỷ lệ bồi thường trên 50% được xem là cao, ảnh hưởng đến lợi nhuận và hiệu quả kinh doanh. Việc sử dụng tiền mặt trong thu phí tạo ra lỗ hổng kiểm soát, tương tự như các nghiên cứu về rủi ro thu tại các doanh nghiệp bảo hiểm khác.

Quy trình kiểm soát nội bộ hiện tại chưa đáp ứng đầy đủ các nguyên tắc COSO, đặc biệt trong hoạt động kiểm soát và giám sát. Việc thiếu các thủ tục kiểm tra chéo và đánh giá rủi ro định kỳ làm tăng nguy cơ sai phạm và gian lận. Tuy nhiên, việc áp dụng phần mềm kế toán và khai thác là điểm mạnh giúp nâng cao hiệu quả quản lý, nếu được hoàn thiện thêm về mặt quy trình và nhân sự.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ bồi thường theo loại xe qua các năm, bảng so sánh doanh thu và chi phí bồi thường, cũng như sơ đồ quy trình kiểm soát nội bộ hiện tại để minh họa các điểm mạnh và hạn chế.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường kiểm soát thu phí qua kênh không dùng tiền mặt: Áp dụng thanh toán điện tử, chuyển khoản để giảm thiểu rủi ro chiếm dụng phí. Mục tiêu giảm tỷ lệ thu tiền mặt xuống dưới 20% trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo công ty phối hợp phòng kế toán và phòng phát triển kinh doanh.

  2. Hoàn thiện quy trình giám định và phê duyệt bồi thường: Thiết lập quy trình kiểm tra chéo hồ sơ bồi thường, tăng cường giám sát giám định viên và áp dụng phần mềm quản lý hồ sơ bồi thường. Mục tiêu giảm sai sót và hồ sơ giả mạo xuống dưới 5% trong 18 tháng. Chủ thể thực hiện: Phòng giám định bồi thường phối hợp phòng kiểm soát nội bộ.

  3. Đào tạo nâng cao năng lực nhân sự và ý thức tuân thủ: Tổ chức các khóa đào tạo về KSNB, đạo đức nghề nghiệp và quy trình nghiệp vụ cho cán bộ, đại lý. Mục tiêu 100% nhân viên liên quan được đào tạo trong 6 tháng đầu năm. Chủ thể thực hiện: Phòng nhân sự và phòng đào tạo.

  4. Xây dựng hệ thống đánh giá rủi ro định kỳ: Thiết lập bộ tiêu chí đánh giá rủi ro trọng yếu trong hoạt động thu - chi bảo hiểm xe cơ giới, thực hiện đánh giá và báo cáo định kỳ 6 tháng/lần. Chủ thể thực hiện: Ban kiểm soát nội bộ phối hợp phòng kế toán.

  5. Nâng cấp hệ thống công nghệ thông tin: Tích hợp dữ liệu giữa phần mềm kế toán Sunweb và phần mềm khai thác Insure J để đảm bảo tính đồng bộ và chính xác của thông tin. Mục tiêu hoàn thành trong 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo công ty phối hợp phòng công nghệ thông tin.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo các doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ: Giúp nhận diện các rủi ro trong hoạt động thu - chi bảo hiểm xe cơ giới và áp dụng các giải pháp kiểm soát nội bộ hiệu quả nhằm nâng cao hiệu quả kinh doanh.

  2. Phòng kiểm soát nội bộ và kế toán: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để xây dựng, hoàn thiện quy trình kiểm soát, tăng cường giám sát và giảm thiểu sai phạm trong nghiệp vụ thu - chi.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kế toán, tài chính, bảo hiểm: Là tài liệu tham khảo quý giá về ứng dụng mô hình COSO trong lĩnh vực bảo hiểm, đồng thời cung cấp số liệu thực tế và phân tích chuyên sâu.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước về bảo hiểm và tài chính: Hỗ trợ đánh giá thực trạng hoạt động kiểm soát nội bộ tại các doanh nghiệp bảo hiểm, từ đó xây dựng chính sách, quy định phù hợp nhằm nâng cao tính minh bạch và an toàn thị trường.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm soát nội bộ COSO 2013 gồm những thành phần nào?
    COSO 2013 bao gồm 5 thành phần: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát. Mỗi thành phần đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo hệ thống kiểm soát nội bộ hoạt động hiệu quả.

  2. Tại sao tỷ lệ bồi thường bảo hiểm xe cơ giới lại cao?
    Tỷ lệ bồi thường cao do đặc thù rủi ro tổn thất lớn, tần suất tai nạn cao ở các loại xe khách và ô tô con, chi phí sửa chữa đắt đỏ, cũng như các vụ tổn thất lớn do thiên tai tồn đọng. Việc này ảnh hưởng trực tiếp đến lợi nhuận của doanh nghiệp bảo hiểm.

  3. Những rủi ro chính trong hoạt động thu phí bảo hiểm xe cơ giới là gì?
    Rủi ro chính bao gồm chiếm dụng phí do thu tiền mặt, gian lận của cán bộ và đại lý, sai sót trong ghi nhận và thanh toán, cũng như thiếu kiểm soát chặt chẽ trong quy trình thu nộp phí.

  4. Làm thế nào để giảm thiểu sai phạm trong chi bồi thường bảo hiểm?
    Cần hoàn thiện quy trình giám định, tăng cường kiểm tra chéo hồ sơ, áp dụng công nghệ quản lý hồ sơ, đào tạo nhân viên và giám sát chặt chẽ các bước phê duyệt chi trả.

  5. Vai trò của công nghệ thông tin trong kiểm soát nội bộ bảo hiểm là gì?
    Công nghệ giúp tự động hóa quy trình kế toán, quản lý hồ sơ, đồng bộ dữ liệu và cung cấp báo cáo kịp thời, chính xác, từ đó nâng cao hiệu quả kiểm soát và giảm thiểu rủi ro sai sót, gian lận.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa lý luận về kiểm soát nội bộ theo mô hình COSO 2013 và áp dụng vào hoạt động thu - chi bảo hiểm xe cơ giới tại Công ty Bảo Việt Bình Định.
  • Thực trạng cho thấy tỷ lệ bồi thường cao, quy trình kiểm soát còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong thu phí tiền mặt và giám định bồi thường.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường kiểm soát thu phí không dùng tiền mặt, hoàn thiện quy trình giám định, đào tạo nhân sự và nâng cấp công nghệ thông tin.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn giúp doanh nghiệp bảo hiểm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính, giảm thiểu rủi ro và tăng cường sự tuân thủ pháp luật.
  • Các bước tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 12-18 tháng, đồng thời đánh giá hiệu quả định kỳ để điều chỉnh phù hợp.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả kiểm soát nội bộ và bảo vệ lợi ích doanh nghiệp bảo hiểm!