## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông theo Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 4/11/2013, việc đổi mới phương pháp dạy và học được đặt lên hàng đầu nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh. Tổ chức dạy học theo chủ đề trong dạy học Lịch sử Việt Nam lớp 11 tại các trường THPT trên địa bàn thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên là một trong những giải pháp đổi mới phương pháp dạy học nhằm nâng cao chất lượng giáo dục lịch sử. 

Theo khảo sát năm học 2019-2020, có 8 giáo viên tham gia dạy học theo chủ đề lịch sử lớp 11 với 1.669 học sinh thuộc 39 lớp ở 4 trường THPT trên địa bàn. Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ vai trò, ý nghĩa của việc tổ chức dạy học theo chủ đề, xác định các chủ đề phù hợp và đề xuất biện pháp tổ chức dạy học hiệu quả trong giai đoạn 1858-1918. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào tổ chức dạy học theo chủ đề trong dạy học Lịch sử Việt Nam lớp 11, chủ yếu trong giờ học nội khóa tại các trường THPT thị xã Phổ Yên.

Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học trong việc làm phong phú lý luận dạy học lịch sử theo chủ đề, đồng thời có ý nghĩa thực tiễn khi cung cấp tài liệu tham khảo hữu ích cho giáo viên phổ thông, góp phần thực hiện đổi mới chương trình, sách giáo khoa lịch sử sau năm 2015. Các số liệu khảo sát và thực nghiệm sư phạm được thu thập nhằm đánh giá thực trạng và hiệu quả của việc tổ chức dạy học theo chủ đề, từ đó đề xuất các biện pháp phù hợp với điều kiện thực tế địa phương.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

- **Lý thuyết dạy học theo chủ đề:** Dạy học theo chủ đề là phương pháp tích hợp nội dung kiến thức liên môn, giúp học sinh phát triển năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn thông qua các chủ đề có tính hệ thống và liên kết chặt chẽ. Chủ đề được hiểu là đơn vị nội dung kiến thức trọn vẹn, có thể vận dụng để giải quyết vấn đề trong bối cảnh mới.

- **Lý thuyết dạy học tích hợp:** Tích hợp là sự liên kết hữu cơ các kiến thức, kỹ năng từ nhiều môn học nhằm tạo thành một hệ thống kiến thức thống nhất, giúp học sinh phát triển năng lực tổng hợp và vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

- **Mô hình dạy học tích hợp theo chủ đề:** Bao gồm các mức độ tích hợp từ nội môn, đa môn, liên môn đến xuyên môn, trong đó mô hình dựa trên chủ đề (theme-based model) được áp dụng phổ biến trong dạy học lịch sử nhằm phát huy tính liên ngành và thực tiễn.

- **Khái niệm năng lực và phẩm chất trong giáo dục:** Năng lực được cấu trúc bởi kiến thức, kỹ năng và thái độ, là mục tiêu phát triển trọng tâm trong dạy học hiện đại, đặc biệt trong môn lịch sử nhằm hình thành năng lực tư duy lịch sử, năng lực phân tích, tổng hợp và vận dụng kiến thức.

- **Quan điểm chỉ đạo của Đảng và Nhà nước:** Đổi mới phương pháp dạy học theo hướng hiện đại, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh, khuyến khích tự học và vận dụng kiến thức vào thực tiễn, được thể hiện rõ trong các nghị quyết và luật giáo dục.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu:** Dữ liệu được thu thập từ khảo sát thực trạng dạy học theo chủ đề tại 4 trường THPT trên địa bàn thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên, gồm 8 giáo viên và 1.669 học sinh lớp 11. Ngoài ra, nghiên cứu sử dụng tài liệu lý luận, chương trình, sách giáo khoa môn lịch sử và các tài liệu tập huấn của Bộ Giáo dục và Đào tạo.

- **Phương pháp phân tích:** Phân tích định tính và định lượng thông qua phiếu điều tra, phỏng vấn sâu, quan sát giờ học và thực nghiệm sư phạm nhằm đánh giá nhận thức, thực trạng, hiệu quả và khó khăn trong tổ chức dạy học theo chủ đề.

- **Cỡ mẫu và chọn mẫu:** Mẫu gồm 8 giáo viên có trình độ từ cử nhân đến thạc sĩ, thâm niên từ 7 đến 22 năm, và 1.669 học sinh thuộc 39 lớp. Phương pháp chọn mẫu thuận tiện và có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho thực trạng địa phương.

- **Timeline nghiên cứu:** Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2019-2020, bao gồm khảo sát thực trạng, xây dựng biện pháp tổ chức dạy học theo chủ đề, thực nghiệm sư phạm và đánh giá kết quả.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Nhận thức của giáo viên:** 100% giáo viên khảo sát cho rằng việc dạy học theo chủ đề lịch sử là rất cần thiết. Các mục đích như giúp học sinh nắm vững kiến thức, nâng cao tính tích cực, sử dụng đồ dùng trực quan và đổi mới phương pháp dạy học đều được đánh giá quan trọng với tỷ lệ 100%.

- **Phương pháp dạy học sử dụng:** Các phương pháp thảo luận nhóm và trình bày miệng được sử dụng thường xuyên 100%. Phương pháp đàm thoại và kể chuyện được sử dụng thường xuyên 75%. Phương pháp đóng vai và các phương pháp dùng lời khác ít được sử dụng hơn (25%).

- **Khó khăn của giáo viên:** 100% giáo viên đồng ý rằng dạy học theo chủ đề mất nhiều thời gian chuẩn bị bài. 75% gặp khó khăn trong việc hướng dẫn học sinh giải quyết vấn đề và tạo tình huống có vấn đề. 50% giáo viên cho rằng học sinh khó tự phát hiện vấn đề.

- **Nhận thức và thái độ của học sinh:** 82,3% học sinh thích hoặc rất thích học theo chủ đề lịch sử, 69,5% đánh giá học tập theo chủ đề rất hiệu quả hoặc hiệu quả. Tuy nhiên, 64,2% học sinh gặp khó khăn trong việc vận dụng tổng hợp kiến thức lịch sử và địa lý, 37,5% lúng túng khi vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

- **Hoạt động học tập trong giờ học:** Hoạt động nghe giảng và ghi chép diễn ra thường xuyên trên 80%. Các hoạt động như quan sát tranh ảnh, đọc sách giáo khoa, giải quyết vấn đề và thảo luận nhóm có tỷ lệ thấp hơn, từ 29% đến 49%.

### Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy giáo viên có nhận thức tích cực về tầm quan trọng của dạy học theo chủ đề, đồng thời áp dụng đa dạng các phương pháp tích cực như thảo luận nhóm, kể chuyện nhằm phát huy tính chủ động của học sinh. Tuy nhiên, khó khăn về thời gian chuẩn bị và kỹ năng hướng dẫn học sinh giải quyết vấn đề vẫn là thách thức lớn.

Học sinh có thái độ tích cực với phương pháp dạy học theo chủ đề, nhưng còn hạn chế trong việc vận dụng kiến thức tổng hợp và phát hiện vấn đề mới, phản ánh nhu cầu tăng cường các hoạt động trải nghiệm và hướng dẫn kỹ năng tư duy phản biện.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc tổ chức dạy học theo chủ đề giúp phát triển năng lực tổng hợp, tư duy phản biện và hứng thú học tập, phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục hiện đại. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ nhận thức giáo viên, mức độ sử dụng phương pháp dạy học và biểu đồ mức độ hứng thú của học sinh để minh họa rõ nét hơn.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Tăng cường bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên:** Tổ chức các khóa tập huấn nâng cao kỹ năng xây dựng chủ đề, thiết kế tình huống có vấn đề và hướng dẫn học sinh giải quyết vấn đề nhằm nâng cao hiệu quả dạy học theo chủ đề. Mục tiêu đạt 90% giáo viên được đào tạo trong vòng 1 năm, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học thực hiện.

- **Đổi mới phương pháp dạy học:** Khuyến khích giáo viên áp dụng linh hoạt các phương pháp tích cực như thảo luận nhóm, đóng vai, kể chuyện và sử dụng đồ dùng trực quan để tăng tính sinh động và phát huy tính chủ động của học sinh. Mục tiêu tăng tỷ lệ sử dụng phương pháp tích cực lên 80% trong 2 năm.

- **Tăng cường hoạt động trải nghiệm cho học sinh:** Xây dựng các hoạt động ngoại khóa, trò chơi giáo dục, thuyết trình và tham quan thực tế liên quan đến chủ đề lịch sử nhằm nâng cao hứng thú và khả năng vận dụng kiến thức. Mục tiêu tổ chức ít nhất 3 hoạt động trải nghiệm mỗi học kỳ, do nhà trường và giáo viên chủ trì.

- **Cải tiến công tác kiểm tra, đánh giá:** Áp dụng các hình thức đánh giá đa dạng, chú trọng đánh giá năng lực tư duy, phân tích và vận dụng kiến thức thay vì chỉ kiểm tra kiến thức thuần túy. Mục tiêu giảm tỷ lệ học sinh đạt điểm dưới trung bình xuống dưới 10% trong 2 năm tới.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Giáo viên lịch sử THPT:** Nắm bắt phương pháp tổ chức dạy học theo chủ đề, áp dụng hiệu quả trong giảng dạy để nâng cao chất lượng bài học và phát triển năng lực học sinh.

- **Nhà quản lý giáo dục:** Tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và hỗ trợ giáo viên trong việc đổi mới phương pháp dạy học theo chủ đề.

- **Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành giáo dục và lịch sử:** Là tài liệu tham khảo quý giá cho nghiên cứu về đổi mới phương pháp dạy học và phát triển chương trình giáo dục lịch sử.

- **Các tổ chức đào tạo giáo viên:** Sử dụng làm cơ sở xây dựng chương trình bồi dưỡng, tập huấn nâng cao năng lực chuyên môn và phương pháp sư phạm cho giáo viên phổ thông.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Dạy học theo chủ đề là gì?**  
Dạy học theo chủ đề là phương pháp tích hợp kiến thức liên môn xoay quanh một chủ đề có ý nghĩa thực tiễn, giúp học sinh phát triển năng lực tổng hợp và vận dụng kiến thức vào giải quyết vấn đề.

2. **Lợi ích của dạy học theo chủ đề trong môn lịch sử là gì?**  
Phương pháp này giúp học sinh hiểu sâu sắc bản chất sự kiện lịch sử, phát triển kỹ năng tư duy, phân tích, tổng hợp và tăng hứng thú học tập.

3. **Khó khăn phổ biến khi tổ chức dạy học theo chủ đề là gì?**  
Giáo viên mất nhiều thời gian chuẩn bị, khó tạo tình huống có vấn đề và hướng dẫn học sinh giải quyết vấn đề; học sinh khó vận dụng tổng hợp kiến thức và phát hiện vấn đề mới.

4. **Làm thế nào để khắc phục khó khăn trong dạy học theo chủ đề?**  
Tăng cường bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên, đổi mới phương pháp dạy học, tổ chức hoạt động trải nghiệm và cải tiến công tác đánh giá học sinh.

5. **Phương pháp dạy học nào được sử dụng phổ biến trong dạy học theo chủ đề lịch sử?**  
Thảo luận nhóm và trình bày miệng là hai phương pháp được sử dụng thường xuyên nhất, giúp phát huy tính tích cực và chủ động của học sinh.

## Kết luận

- Dạy học theo chủ đề trong môn Lịch sử lớp 11 tại các trường THPT thị xã Phổ Yên đã được triển khai và nhận được sự quan tâm tích cực từ giáo viên và học sinh.  
- Việc tổ chức dạy học theo chủ đề giúp phát triển năng lực tư duy, kỹ năng giải quyết vấn đề và tăng hứng thú học tập cho học sinh.  
- Khó khăn chủ yếu là thời gian chuẩn bị bài của giáo viên và khả năng vận dụng kiến thức tổng hợp của học sinh còn hạn chế.  
- Đề xuất các biện pháp bồi dưỡng giáo viên, đổi mới phương pháp dạy học, tăng cường hoạt động trải nghiệm và cải tiến đánh giá nhằm nâng cao hiệu quả dạy học.  
- Tiếp tục thực nghiệm và nhân rộng mô hình dạy học theo chủ đề trong các trường THPT khác nhằm góp phần đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục lịch sử.

**Hành động tiếp theo:** Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá để hoàn thiện phương pháp dạy học theo chủ đề phù hợp với điều kiện thực tế địa phương.