Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu đang đối mặt với những thách thức nghiêm trọng về môi trường như ô nhiễm, cạn kiệt tài nguyên và biến đổi khí hậu, việc giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho thế hệ trẻ trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Tại Việt Nam, đặc biệt là ở cấp tiểu học, việc lồng ghép giáo dục bảo vệ môi trường vào các môn học chính thức như phân môn Địa lí lớp 5 được xem là một giải pháp hiệu quả nhằm hình thành nhận thức và hành vi bảo vệ môi trường cho học sinh từ sớm. Nghiên cứu được thực hiện tại huyện An Dương, thành phố Hải Phòng, khảo sát 35 giáo viên và 280 học sinh từ 4 trường tiểu học trong khoảng thời gian từ tháng 5 đến tháng 10 năm 2021. Mục tiêu chính của nghiên cứu là đánh giá thực trạng giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh lớp 5 thông qua dạy học phân môn Địa lí, từ đó đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả giáo dục này.

Theo kết quả khảo sát, có khoảng 60% học sinh và 56% giáo viên đánh giá giáo dục ý thức bảo vệ môi trường là rất cần thiết, tuy nhiên vẫn còn khoảng 4% học sinh chưa nhận thức đúng về vai trò của giáo dục môi trường. Thực trạng giáo dục ý thức bảo vệ môi trường qua phân môn Địa lí còn hạn chế, với chỉ 8.4% giáo viên thường xuyên tích hợp nội dung này trong giảng dạy. Nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thiết kế bài học tích hợp, tăng cường hoạt động trải nghiệm và sử dụng linh hoạt các phương pháp dạy học nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học, góp phần hình thành thế hệ học sinh có ý thức bảo vệ môi trường bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết giáo dục môi trường và phát triển năng lực học sinh, trong đó có:

  • Lý thuyết giáo dục môi trường: Nhấn mạnh việc trang bị kiến thức, kỹ năng và thái độ nhằm hình thành ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh. Theo đó, giáo dục môi trường không chỉ cung cấp thông tin mà còn thúc đẩy hành vi bảo vệ môi trường thông qua trải nghiệm thực tế và sự tham gia tích cực của học sinh.

  • Mô hình tích hợp trong dạy học: Tích hợp nội dung giáo dục bảo vệ môi trường vào phân môn Địa lí lớp 5 nhằm tạo sự liên kết chặt chẽ giữa kiến thức địa lí và các vấn đề môi trường, giúp học sinh hiểu sâu sắc mối quan hệ giữa con người và môi trường tự nhiên.

  • Khái niệm ý thức bảo vệ môi trường: Được hiểu là sự nhận thức có ý thức về vai trò, trách nhiệm và hành vi bảo vệ môi trường sống xanh, sạch, đẹp, được hình thành qua quá trình giáo dục có mục tiêu.

Các khái niệm chính bao gồm: môi trường tự nhiên và nhân tạo, giáo dục ý thức bảo vệ môi trường, tích hợp giáo dục môi trường trong dạy học, hoạt động trải nghiệm, và phát triển năng lực học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu được thu thập từ khảo sát 35 giáo viên và 280 học sinh lớp 5 tại 4 trường tiểu học thuộc huyện An Dương, Hải Phòng. Ngoài ra, dữ liệu còn được bổ sung từ quan sát thực nghiệm sư phạm và phỏng vấn sâu giáo viên.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả để xử lý số liệu khảo sát, phân tích định lượng kết hợp với phân tích định tính từ quan sát và phỏng vấn nhằm đánh giá thực trạng và hiệu quả giáo dục ý thức bảo vệ môi trường.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành từ tháng 5 đến tháng 10 năm 2021, bao gồm các giai đoạn khảo sát thực trạng, xây dựng biện pháp, thực nghiệm sư phạm và đánh giá kết quả.

  • Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thực hiện thử nghiệm các biện pháp giáo dục ý thức bảo vệ môi trường tích hợp trong dạy học phân môn Địa lí tại trường tiểu học Hồng Thái nhằm đánh giá tính khả thi và hiệu quả.

Phương pháp chọn mẫu là phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho nhóm giáo viên và học sinh trong khu vực nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về vai trò giáo dục ý thức bảo vệ môi trường: Khoảng 60% học sinh và 56% giáo viên đánh giá giáo dục ý thức bảo vệ môi trường là rất cần thiết; 26% giáo viên và 36% học sinh cho rằng vai trò này quan trọng; tuy nhiên vẫn còn 4% học sinh chưa nhận thức đúng về tầm quan trọng của giáo dục môi trường.

  2. Thực trạng biểu hiện ý thức bảo vệ môi trường của học sinh: Học sinh thường xuyên thực hiện các hành vi như không xả rác bừa bãi (điểm trung bình 2.34), sử dụng nước hợp lý (2.22), và tự nguyện tham gia trồng cây (2.0). Tuy nhiên, các hành vi như tắt điện khi không sử dụng và lên án hành vi gây ô nhiễm môi trường được thực hiện ít hơn do đặc điểm tâm lý và độ tuổi.

  3. Mức độ tích hợp giáo dục ý thức bảo vệ môi trường trong dạy học phân môn Địa lí: Chỉ có 8.4% giáo viên thường xuyên tích hợp nội dung bảo vệ môi trường trong giảng dạy, 5.56% không thực hiện tích hợp. Phần lớn giáo viên còn gặp khó khăn trong việc thiết kế bài học tích hợp và tổ chức hoạt động trải nghiệm.

  4. Nội dung giáo dục ý thức bảo vệ môi trường được tích hợp: Giáo viên chủ yếu tập trung cung cấp kiến thức về mối quan hệ giữa con người và các thành phần môi trường, tác động của ô nhiễm và các biện pháp bảo vệ môi trường. Tuy nhiên, việc khích lệ học sinh tham gia các hoạt động bảo vệ môi trường còn hạn chế (chỉ 40.66% hoàn thành tốt).

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy nhận thức của giáo viên và học sinh về vai trò của giáo dục ý thức bảo vệ môi trường là tích cực, phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế về tầm quan trọng của giáo dục môi trường trong nhà trường. Tuy nhiên, việc tích hợp nội dung này vào phân môn Địa lí còn hạn chế do nhiều nguyên nhân như thiếu kỹ năng thiết kế bài học tích hợp, áp lực chương trình học, và thiếu sự phối hợp giữa nhà trường và gia đình.

Biểu đồ và bảng số liệu có thể minh họa rõ ràng mức độ thực hiện các hành vi bảo vệ môi trường của học sinh trước và sau khi áp dụng các biện pháp giáo dục tích hợp, giúp đánh giá hiệu quả của phương pháp dạy học mới. So sánh với các nghiên cứu trước đây, việc tăng cường hoạt động trải nghiệm và sử dụng công nghệ thông tin trong dạy học được khẳng định là những yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả giáo dục ý thức bảo vệ môi trường.

Ý nghĩa của nghiên cứu nằm ở việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để xây dựng các biện pháp giáo dục phù hợp với đặc điểm tâm lý lứa tuổi học sinh lớp 5, góp phần nâng cao nhận thức và hành vi bảo vệ môi trường trong cộng đồng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Thiết kế bài học tích hợp nội dung bảo vệ môi trường trong phân môn Địa lí: Giáo viên cần rà soát và lựa chọn các bài học phù hợp để tích hợp kiến thức về môi trường, đảm bảo không làm nặng chương trình học. Thời gian thực hiện: ngay trong năm học tiếp theo. Chủ thể thực hiện: giáo viên và ban giám hiệu các trường tiểu học.

  2. Tăng cường hoạt động trải nghiệm thực tế cho học sinh: Tổ chức các hoạt động ngoài trời, tham quan, trồng cây, và các dự án nhỏ về bảo vệ môi trường nhằm giúp học sinh hình thành kỹ năng và thái độ tích cực. Thời gian: triển khai liên tục trong năm học. Chủ thể: giáo viên, học sinh, phối hợp với phụ huynh và cộng đồng.

  3. Đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn về phương pháp tích hợp giáo dục môi trường và kỹ năng tổ chức hoạt động trải nghiệm. Thời gian: định kỳ hàng năm. Chủ thể: phòng giáo dục, trường học.

  4. Phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng: Xây dựng các chương trình truyền thông, hội thảo, và hoạt động chung nhằm nâng cao nhận thức và trách nhiệm bảo vệ môi trường cho học sinh và phụ huynh. Thời gian: liên tục, ưu tiên trong các dịp lễ, ngày môi trường. Chủ thể: nhà trường, phụ huynh, chính quyền địa phương.

  5. Ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học: Sử dụng phần mềm, video, và các công cụ trực tuyến để minh họa các vấn đề môi trường, tạo hứng thú và tăng cường hiệu quả học tập. Thời gian: triển khai ngay trong các tiết học. Chủ thể: giáo viên, học sinh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học, đặc biệt là giáo viên dạy phân môn Địa lí: Nghiên cứu cung cấp các biện pháp thiết kế bài học tích hợp và tổ chức hoạt động trải nghiệm, giúp nâng cao hiệu quả giảng dạy và giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh.

  2. Nhà quản lý giáo dục và cán bộ phòng giáo dục: Tài liệu giúp đánh giá thực trạng và xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng giáo viên cũng như phát triển chương trình giáo dục môi trường trong nhà trường.

  3. Phụ huynh học sinh: Hiểu rõ vai trò của gia đình trong việc phối hợp giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho con em, từ đó hỗ trợ và đồng hành cùng nhà trường trong các hoạt động giáo dục.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Giáo dục Tiểu học, Giáo dục Môi trường: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về giáo dục ý thức bảo vệ môi trường qua phân môn Địa lí, làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu và luận văn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao giáo dục ý thức bảo vệ môi trường nên được tích hợp trong phân môn Địa lí lớp 5?
    Phân môn Địa lí cung cấp kiến thức về môi trường tự nhiên và xã hội, giúp học sinh hiểu mối quan hệ giữa con người và môi trường. Việc tích hợp giúp học sinh nhận thức sâu sắc hơn về vai trò và trách nhiệm bảo vệ môi trường ngay từ nhỏ.

  2. Các biện pháp nào giúp nâng cao hiệu quả giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh lớp 5?
    Các biện pháp bao gồm thiết kế bài học tích hợp, tăng cường hoạt động trải nghiệm thực tế, đào tạo giáo viên, phối hợp với gia đình và cộng đồng, cùng ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học.

  3. Làm thế nào để giáo viên thiết kế bài học tích hợp mà không làm nặng chương trình?
    Giáo viên cần lựa chọn các bài học có nội dung liên quan đến môi trường, tích hợp kiến thức một cách hợp lý, tránh thêm quá nhiều kiến thức mới, đồng thời sử dụng phương pháp liên hệ và trải nghiệm để học sinh dễ tiếp thu.

  4. Hoạt động trải nghiệm có vai trò gì trong giáo dục ý thức bảo vệ môi trường?
    Hoạt động trải nghiệm giúp học sinh thực hành, quan sát và tương tác trực tiếp với môi trường, từ đó hình thành nhận thức và hành vi bảo vệ môi trường một cách tự nhiên và bền vững hơn so với chỉ học lý thuyết.

  5. Phụ huynh có thể hỗ trợ giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho con em như thế nào?
    Phụ huynh cần phối hợp với nhà trường trong việc giáo dục, tạo môi trường sống xanh-sạch-đẹp tại gia đình, khuyến khích con tham gia các hoạt động bảo vệ môi trường và làm gương trong hành vi bảo vệ môi trường.

Kết luận

  • Giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh lớp 5 thông qua dạy học phân môn Địa lí là giải pháp thiết thực, góp phần hình thành nhận thức và hành vi bảo vệ môi trường từ sớm.
  • Thực trạng giáo dục ý thức bảo vệ môi trường còn hạn chế, đặc biệt trong việc tích hợp nội dung và tổ chức hoạt động trải nghiệm.
  • Nghiên cứu đã đề xuất các biện pháp thiết kế bài học tích hợp, tăng cường trải nghiệm, đào tạo giáo viên và phối hợp gia đình, cộng đồng nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục.
  • Việc áp dụng các biện pháp này cần được triển khai đồng bộ, có sự hỗ trợ của các cấp quản lý và sự tham gia tích cực của giáo viên, học sinh và phụ huynh.
  • Các bước tiếp theo bao gồm tổ chức tập huấn cho giáo viên, xây dựng kế hoạch hoạt động trải nghiệm và đánh giá hiệu quả thực tiễn, nhằm góp phần phát triển giáo dục môi trường bền vững trong hệ thống giáo dục tiểu học.

Hãy cùng chung tay xây dựng môi trường học tập xanh - sạch - đẹp để thế hệ trẻ phát triển toàn diện và có trách nhiệm với hành tinh của chúng ta!