Tổng quan nghiên cứu

Giáo dục môi trường (GDMT) đóng vai trò thiết yếu trong việc nâng cao nhận thức và hành vi bảo vệ môi trường, đặc biệt đối với học sinh tiểu học – những chủ nhân tương lai của đất nước. Trên địa bàn Thành phố Thủ Đức, TP. Hồ Chí Minh, với sự phát triển nhanh chóng của đô thị hóa và công nghiệp hóa, các vấn đề môi trường ngày càng trở nên cấp bách. Theo khảo sát trên 255 học sinh tiểu học tại 5 trường, có đến 90,8% học sinh nhận thức rằng bảo vệ môi trường là rất quan trọng. Tuy nhiên, thực trạng giáo dục môi trường qua hoạt động trải nghiệm (HĐTN) còn nhiều hạn chế như nội dung chưa sát thực tiễn, phương thức tổ chức chưa hiệu quả, thiếu tiêu chí đánh giá và phân bổ nguồn lực còn hạn chế.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm nâng cao nhận thức và rèn luyện hành vi bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học thông qua tổ chức các hoạt động trải nghiệm tại các trường trên địa bàn Thành phố Thủ Đức trong giai đoạn 2023-2024. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển chương trình GDMT phù hợp, góp phần xây dựng thế hệ học sinh có ý thức bảo vệ môi trường bền vững, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý giáo dục và nhà trường trong việc tổ chức các hoạt động giáo dục hiệu quả.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình giáo dục môi trường và học tập dựa vào trải nghiệm. Hai lý thuyết chính bao gồm:

  1. Lý thuyết giáo dục môi trường: GDMT là quá trình tác động vào nhận thức và hành vi nhằm giúp con người hiểu biết và thực hiện các hành vi bảo vệ môi trường. Mục tiêu là hình thành kiến thức, kỹ năng và thái độ tích cực đối với môi trường (Phạm Viết Vượng, Lê Văn Khoa).

  2. Lý thuyết học tập dựa vào trải nghiệm: Học sinh tiếp thu kiến thức và kỹ năng thông qua các hoạt động thực tiễn, trải nghiệm trực tiếp môi trường xung quanh, từ đó hình thành hành vi ứng xử thân thiện với môi trường (Nguyễn Thị Thu Hương, Bộ GD&ĐT, 2018).

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: giáo dục môi trường, hoạt động trải nghiệm, nhận thức môi trường, thái độ và hành vi bảo vệ môi trường, kỹ năng sống, phối hợp các lực lượng giáo dục.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 45 giáo viên, 5 cán bộ quản lý, 255 học sinh khối 3, 4, 5 tại 5 trường tiểu học trên địa bàn Thành phố Thủ Đức. Dữ liệu được thu thập qua bảng hỏi, quan sát, phỏng vấn và thực nghiệm sư phạm.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm Excel để xử lý số liệu khảo sát, phân tích thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm, đánh giá thực trạng và hiệu quả các hoạt động GDMT qua HĐTN.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong năm 2023 và 2024, bao gồm khảo sát thực trạng, đề xuất các hoạt động trải nghiệm, thực nghiệm sư phạm và đánh giá kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của môi trường: 90,8% học sinh đồng ý rằng bảo vệ môi trường là rất quan trọng, thể hiện sự quan tâm cao của học sinh đối với vấn đề môi trường.

  2. Thực trạng giáo dục môi trường qua hoạt động trải nghiệm: Nội dung GDMT qua HĐTN chưa sát với thực tiễn địa phương, phương thức tổ chức còn mang tính hình thức, chưa xây dựng được tiêu chí đánh giá rõ ràng. Việc phân bổ nguồn lực cho các hoạt động này còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả giáo dục.

  3. Hiệu quả thực nghiệm sư phạm: Sau khi áp dụng 4 hoạt động trải nghiệm gồm tổ chức hội thi tìm hiểu môi trường, tham quan dã ngoại, sinh hoạt câu lạc bộ môi trường và hoạt động dạ hội môi trường, nhận thức và hành vi bảo vệ môi trường của học sinh được cải thiện rõ rệt. Tỷ lệ học sinh có hành vi bảo vệ môi trường tăng khoảng 15-20% so với trước thực nghiệm.

  4. Phối hợp các lực lượng giáo dục: Sự phối hợp giữa nhà trường, chính quyền địa phương, giáo viên chủ nhiệm, cán bộ Đội và cha mẹ học sinh được đánh giá là yếu tố then chốt giúp nâng cao hiệu quả GDMT qua HĐTN.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát và thực nghiệm cho thấy GDMT qua HĐTN là phương thức giáo dục hiệu quả, phù hợp với đặc điểm tâm lý và phát triển nhân cách của học sinh tiểu học. Việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm giúp học sinh tiếp cận thực tế, phát triển kỹ năng và hình thành thái độ tích cực đối với môi trường. So sánh với các nghiên cứu ở các quốc gia như Nhật Bản, Mỹ, Singapore, mô hình GDMT qua HĐTN tại Thành phố Thủ Đức có nhiều điểm tương đồng về phương pháp và mục tiêu, tuy nhiên cần cải tiến về nội dung và nguồn lực để phù hợp hơn với điều kiện địa phương.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ nhận thức và hành vi bảo vệ môi trường trước và sau thực nghiệm, bảng so sánh đánh giá các phương thức GDMT và phân tích mức độ phối hợp các lực lượng giáo dục.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường xây dựng nội dung GDMT sát thực tiễn địa phương: Phát triển các chủ đề, hoạt động trải nghiệm phù hợp với đặc điểm môi trường và văn hóa của Thành phố Thủ Đức nhằm nâng cao tính hấp dẫn và hiệu quả giáo dục. Thời gian thực hiện: 2024-2025. Chủ thể: Sở GD&ĐT, nhà trường.

  2. Đa dạng hóa phương thức tổ chức hoạt động trải nghiệm: Tổ chức các hội thi, tham quan, câu lạc bộ môi trường, hoạt động dạ hội môi trường và trò chơi giáo dục nhằm phát huy tối đa sự tham gia của học sinh. Thời gian: liên tục hàng năm. Chủ thể: Giáo viên, cán bộ Đội.

  3. Xây dựng tiêu chí đánh giá kết quả GDMT qua HĐTN: Thiết lập bộ tiêu chí đánh giá cụ thể, khoa học để đo lường hiệu quả nhận thức, thái độ và hành vi của học sinh, làm cơ sở điều chỉnh chương trình. Thời gian: 2024. Chủ thể: Nhà trường, Sở GD&ĐT.

  4. Tăng cường phân bổ nguồn lực và phối hợp các lực lượng giáo dục: Đảm bảo kinh phí, cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ các hoạt động trải nghiệm; đồng thời tăng cường phối hợp giữa nhà trường, chính quyền địa phương, gia đình và cộng đồng. Thời gian: 2024-2026. Chủ thể: Ban giám hiệu nhà trường, chính quyền địa phương, Ban đại diện cha mẹ học sinh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý giáo dục: Có cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, chương trình GDMT phù hợp với đặc điểm địa phương, nâng cao hiệu quả giáo dục môi trường trong hệ thống giáo dục phổ thông.

  2. Giáo viên tiểu học: Áp dụng các phương pháp, hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm hiệu quả, phát triển kỹ năng và thái độ bảo vệ môi trường cho học sinh.

  3. Cán bộ quản lý trường học: Tăng cường phối hợp các lực lượng giáo dục, phân bổ nguồn lực hợp lý, xây dựng tiêu chí đánh giá kết quả GDMT qua hoạt động trải nghiệm.

  4. Phụ huynh học sinh và cộng đồng: Hiểu rõ vai trò trong việc phối hợp giáo dục môi trường cho học sinh, tham gia tích cực vào các hoạt động bảo vệ môi trường tại trường và địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. GDMT qua hoạt động trải nghiệm là gì?
    GDMT qua hoạt động trải nghiệm là phương pháp giáo dục giúp học sinh tiếp cận kiến thức và kỹ năng bảo vệ môi trường thông qua các hoạt động thực tiễn như tham quan, hội thi, câu lạc bộ, giúp hình thành nhận thức và hành vi thân thiện với môi trường.

  2. Tại sao cần tổ chức GDMT cho học sinh tiểu học?
    Lứa tuổi tiểu học là giai đoạn hình thành nhân cách và thói quen. GDMT giúp học sinh phát triển nhận thức đúng đắn, thái độ tích cực và hành vi bảo vệ môi trường ngay từ sớm, góp phần xây dựng thế hệ tương lai có trách nhiệm với môi trường.

  3. Các hoạt động trải nghiệm nào hiệu quả trong GDMT?
    Các hoạt động như tổ chức hội thi tìm hiểu môi trường, tham quan dã ngoại, sinh hoạt câu lạc bộ môi trường, hoạt động dạ hội môi trường và trò chơi giáo dục được đánh giá cao về tính hấp dẫn và hiệu quả trong việc nâng cao nhận thức và hành vi của học sinh.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả GDMT qua hoạt động trải nghiệm?
    Có thể sử dụng các hình thức đánh giá như quan sát, phiếu tự đánh giá, phỏng vấn, đánh giá sản phẩm hoạt động, kết hợp đánh giá của giáo viên, học sinh và phụ huynh để đảm bảo khách quan và chính xác.

  5. Vai trò của gia đình và cộng đồng trong GDMT là gì?
    Gia đình và cộng đồng đóng vai trò phối hợp quan trọng trong việc hỗ trợ, tạo môi trường giáo dục liên tục ngoài nhà trường, góp phần củng cố và duy trì nhận thức, thái độ và hành vi bảo vệ môi trường của học sinh.

Kết luận

  • GDMT qua tổ chức hoạt động trải nghiệm là phương pháp hiệu quả giúp nâng cao nhận thức và hành vi bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học tại Thành phố Thủ Đức.
  • Thực trạng GDMT còn nhiều hạn chế về nội dung, phương thức tổ chức, tiêu chí đánh giá và nguồn lực phân bổ.
  • Đề tài đã đề xuất 4 hoạt động trải nghiệm thiết thực gồm hội thi, tham quan, câu lạc bộ và dạ hội môi trường, đồng thời thực nghiệm sư phạm cho thấy sự cải thiện rõ rệt về nhận thức và hành vi của học sinh.
  • Phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, chính quyền, giáo viên, cán bộ Đội và gia đình là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả GDMT.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung hoàn thiện nội dung, đa dạng hóa phương thức tổ chức, xây dựng tiêu chí đánh giá và tăng cường nguồn lực cho GDMT qua hoạt động trải nghiệm.

Hành động ngay hôm nay để góp phần xây dựng thế hệ học sinh có ý thức bảo vệ môi trường bền vững cho tương lai xanh của đất nước!