Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng, các tập đoàn tài chính (TĐTC) tại Việt Nam đã phát triển mạnh mẽ về quy mô và đa dạng về cấu trúc hoạt động. Theo ước tính, trong 5 năm gần đây, tổng tài sản của các TĐTC chiếm hơn 60% tổng tài sản toàn hệ thống tài chính, và dư nợ cho vay của các tập đoàn này chiếm gần 70% tổng lượng vốn cung ứng của hệ thống tổ chức tín dụng. Sự phát triển nhanh chóng này đồng thời kéo theo nhiều rủi ro phức tạp như rủi ro tập trung, rủi ro lan truyền, rủi ro quản trị và rủi ro hoạt động, đe dọa sự ổn định của hệ thống tài chính và nền kinh tế vĩ mô.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích thực trạng công tác giám sát hợp nhất các TĐTC tại Việt Nam, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm tăng cường hiệu quả giám sát, ngăn ngừa rủi ro lan truyền và bảo đảm an toàn tài chính. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các TĐTC hoạt động tại Việt Nam trong giai đoạn hiện nay, với trọng tâm là giám sát hợp nhất theo các tiêu chí quốc tế và quy định pháp luật trong nước. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho công tác quản lý, giám sát các TĐTC, góp phần nâng cao tính ổn định và bền vững của thị trường tài chính Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình giám sát tài chính hiện đại, trong đó nổi bật là:

  • Nguyên tắc giám sát hợp nhất của Diễn đàn Joint Forum: Đưa ra các nguyên tắc về thẩm quyền, trách nhiệm giám sát, an toàn vốn, quản lý rủi ro và quản trị doanh nghiệp đối với TĐTC.
  • Mô hình CAMELS: Hệ thống đánh giá an toàn tài chính gồm các chỉ tiêu về vốn (Capital Adequacy), chất lượng tài sản (Asset Quality), quản trị (Management), khả năng sinh lời (Earnings), thanh khoản (Liquidity) và mức độ nhạy cảm với rủi ro thị trường (Sensitivity to Market Risk).
  • Chuẩn mực Basel III: Quy định về mức vốn tối thiểu, quản lý thanh khoản và kiểm tra sức chịu đựng (stress testing) nhằm đảm bảo an toàn tài chính cho các tổ chức tín dụng và TĐTC.
  • Mô hình giám sát rủi ro tập trung và giao dịch nội bộ: Nhận diện và kiểm soát các rủi ro phát sinh từ các giao dịch nội bộ và tập trung tín dụng trong tập đoàn.

Các khái niệm chính bao gồm: tập đoàn tài chính, giám sát hợp nhất, rủi ro tập trung, giao dịch nội bộ, mức đủ vốn, và quản trị tập đoàn.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử để đảm bảo tính toàn diện và hệ thống. Các phương pháp nghiên cứu cụ thể gồm:

  • Phân tích tài liệu: Tổng hợp, hệ thống hóa các tài liệu trong và ngoài nước về giám sát hợp nhất TĐTC.
  • Phân tích định lượng: Sử dụng số liệu tài chính của 7 TĐTC lớn tại Việt Nam, bao gồm vốn chủ sở hữu, tổng tài sản, tỷ lệ nợ xấu, tỷ lệ an toàn vốn, và các chỉ tiêu CAMELS.
  • Phân tích định tính: Đánh giá thực trạng công tác giám sát, các khó khăn, thuận lợi và so sánh với kinh nghiệm quốc tế.
  • So sánh và đối chiếu: Đối chiếu các mô hình giám sát của các quốc gia như châu Âu, Hàn Quốc, Indonesia và Mỹ để rút ra bài học phù hợp cho Việt Nam.

Cỡ mẫu nghiên cứu tập trung vào 7 TĐTC lớn tại Việt Nam, với dữ liệu thu thập từ báo cáo tài chính hợp nhất và các văn bản pháp luật liên quan trong giai đoạn 2013-2021. Phương pháp chọn mẫu dựa trên tiêu chí quy mô và ảnh hưởng của tập đoàn đến thị trường tài chính. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2019 đến 2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng giám sát hợp nhất còn nhiều hạn chế: Mặc dù đã có các quy định và bộ chỉ tiêu giám sát hợp nhất (21 chỉ tiêu CAMELS cho TĐTC ngân hàng), công tác giám sát tại Việt Nam vẫn chủ yếu dựa trên giám sát riêng lẻ từng định chế tài chính. Việc giám sát hợp nhất cấp độ tập đoàn chưa được thực hiện toàn diện, dẫn đến khó khăn trong việc nhận diện và kiểm soát rủi ro lan truyền.

  2. Mức đủ vốn hợp nhất chưa đồng bộ: Tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu theo quy định là 8% theo chuẩn Basel, tuy nhiên, một số TĐTC có tỷ lệ vốn cấp 1 hợp nhất chỉ đạt khoảng 7,5%-8,2%, tiềm ẩn rủi ro về vốn. So sánh với các quốc gia phát triển, mức vốn dự phòng và vốn đệm của Việt Nam còn thấp, chưa đáp ứng đầy đủ các yêu cầu về vốn bổ sung để phòng ngừa rủi ro tập đoàn.

  3. Rủi ro tập trung và giao dịch nội bộ cao: Dư nợ cấp tín dụng cho 10 khách hàng lớn nhất chiếm khoảng 20%-25% tổng dư nợ, vượt ngưỡng an toàn khuyến nghị. Giao dịch nội bộ giữa công ty mẹ và công ty con chiếm tỷ trọng lớn, với tỷ lệ nợ xấu cấp tín dụng cho công ty con và các bên liên quan dao động từ 3%-5%, làm tăng nguy cơ rủi ro lan truyền trong tập đoàn.

  4. Quản trị tập đoàn còn yếu kém: Mức độ chi phối của cổ đông lớn ngoài nhà nước và các bên liên quan ảnh hưởng mạnh đến hoạt động của TĐTC. Các chính sách quản trị rủi ro và hệ thống kiểm soát nội bộ chưa được thiết lập đồng bộ và hiệu quả, dẫn đến thiếu minh bạch và khó khăn trong việc phát hiện sớm các rủi ro tiềm ẩn.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ việc thiếu khuôn khổ pháp lý hoàn chỉnh về giám sát hợp nhất TĐTC tại Việt Nam, cũng như sự phân tán trong quản lý giữa các cơ quan chuyên ngành. So với kinh nghiệm quốc tế, Việt Nam chưa áp dụng đầy đủ các phương pháp kiểm tra sức chịu đựng (stress testing) và đánh giá rủi ro lan truyền ở cấp độ tập đoàn. Việc thiếu hệ thống thông tin giám sát hợp nhất và cơ sở dữ liệu thống nhất cũng làm giảm hiệu quả giám sát.

Biểu đồ so sánh tỷ lệ an toàn vốn hợp nhất giữa Việt Nam và các quốc gia châu Âu, Hàn Quốc cho thấy Việt Nam còn khoảng cách đáng kể về mức độ an toàn vốn. Bảng phân tích các chỉ tiêu rủi ro tập trung và giao dịch nội bộ cũng minh họa rõ mức độ tập trung tín dụng và rủi ro nội bộ cao hơn mức khuyến nghị quốc tế.

Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng mô hình giám sát hợp nhất toàn diện, đồng bộ và có tính dự báo cao nhằm giảm thiểu rủi ro hệ thống và bảo vệ sự ổn định của thị trường tài chính Việt Nam.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng mô hình hệ thống các cơ quan giám sát hợp nhất: Thiết lập cơ quan giám sát tài chính quốc gia với thẩm quyền giám sát toàn diện các TĐTC, phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chuyên ngành ngân hàng, chứng khoán và bảo hiểm. Mục tiêu hoàn thành trong vòng 2 năm, do Chính phủ chủ trì.

  2. Hoàn thiện khuôn khổ pháp lý giám sát tập đoàn tài chính: Ban hành luật chuyên biệt về TĐTC, quy định rõ tiêu chí nhận diện, chỉ tiêu giám sát hợp nhất, trách nhiệm và quyền hạn của các bên liên quan. Thời gian thực hiện trong 1-2 năm, do Quốc hội và Bộ Tài chính phối hợp thực hiện.

  3. Xây dựng ngưỡng an toàn tài chính và áp dụng chuẩn mực Basel III: Áp dụng nghiêm ngặt các tiêu chuẩn về vốn tối thiểu, vốn đệm và kiểm tra sức chịu đựng cho các TĐTC, đảm bảo tỷ lệ an toàn vốn hợp nhất không dưới 8%. Triển khai trong 3 năm, do Ngân hàng Nhà nước và Ủy ban Giám sát tài chính Quốc gia thực hiện.

  4. Phát triển cơ sở hạ tầng thông tin giám sát hợp nhất: Xây dựng hệ thống dữ liệu tập trung, cập nhật liên tục các chỉ tiêu tài chính và rủi ro của TĐTC, hỗ trợ phân tích và cảnh báo sớm. Thời gian hoàn thành dự kiến 2 năm, do Bộ Thông tin và Truyền thông phối hợp với các cơ quan tài chính thực hiện.

  5. Tăng cường năng lực quản trị và minh bạch thông tin: Yêu cầu các TĐTC xây dựng chính sách quản trị rủi ro đồng bộ, nâng cao vai trò của hội đồng quản trị và kiểm toán nội bộ, đảm bảo minh bạch thông tin tài chính. Thực hiện liên tục, có đánh giá định kỳ hàng năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về tài chính: Sử dụng luận văn làm cơ sở xây dựng chính sách, hoàn thiện khuôn khổ pháp lý và mô hình giám sát hợp nhất các TĐTC, nâng cao hiệu quả quản lý thị trường tài chính.

  2. Các tập đoàn tài chính và ngân hàng lớn: Áp dụng các giải pháp quản trị rủi ro, nâng cao năng lực giám sát nội bộ và tuân thủ các quy định về vốn và thanh khoản, giảm thiểu rủi ro tập đoàn.

  3. Chuyên gia, nhà nghiên cứu tài chính và kinh tế: Tham khảo để phát triển các nghiên cứu sâu hơn về giám sát tài chính, rủi ro hệ thống và mô hình quản lý tập đoàn tài chính tại Việt Nam và khu vực.

  4. Sinh viên và học viên cao học ngành quản lý kinh tế, tài chính ngân hàng: Nắm bắt kiến thức chuyên sâu về giám sát hợp nhất, các mô hình giám sát quốc tế và thực trạng tại Việt Nam, phục vụ học tập và nghiên cứu.

Câu hỏi thường gặp

  1. Giám sát hợp nhất tập đoàn tài chính là gì?
    Giám sát hợp nhất là việc đánh giá tổng thể về năng lực tài chính và rủi ro của toàn bộ tập đoàn tài chính, bao gồm cả giám sát định lượng (vốn, thanh khoản) và định tính (cơ cấu, quản trị), nhằm phát hiện và ngăn ngừa rủi ro lan truyền trong tập đoàn.

  2. Tại sao cần giám sát hợp nhất thay vì giám sát riêng lẻ từng công ty?
    Giám sát riêng lẻ không thể nhận diện đầy đủ các rủi ro phát sinh từ mối quan hệ nội bộ và giao dịch giữa các công ty trong tập đoàn, dẫn đến nguy cơ rủi ro hệ thống và mất ổn định tài chính. Giám sát hợp nhất giúp đánh giá toàn diện và hiệu quả hơn.

  3. Các chỉ tiêu giám sát hợp nhất thường được sử dụng là gì?
    Các chỉ tiêu chính bao gồm tỷ lệ an toàn vốn hợp nhất, chất lượng tài sản, tỷ lệ nợ xấu, thanh khoản, rủi ro tập trung tín dụng, giao dịch nội bộ, và các chỉ tiêu quản trị như cơ cấu hội đồng quản trị và minh bạch thông tin.

  4. Kinh nghiệm quốc tế về giám sát hợp nhất có thể áp dụng cho Việt Nam như thế nào?
    Việt Nam có thể học hỏi mô hình giám sát hợp nhất toàn diện của châu Âu, Hàn Quốc và Mỹ, đặc biệt là áp dụng chuẩn mực Basel III, kiểm tra sức chịu đựng, và xây dựng hệ thống cảnh báo rủi ro tập đoàn phù hợp với điều kiện trong nước.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả giám sát hợp nhất tại Việt Nam?
    Cần hoàn thiện khung pháp lý, xây dựng mô hình giám sát tập trung, phát triển cơ sở hạ tầng thông tin, tăng cường năng lực quản trị và minh bạch thông tin trong các TĐTC, đồng thời tăng cường phối hợp giữa các cơ quan quản lý chuyên ngành.

Kết luận

  • Giám sát hợp nhất các tập đoàn tài chính là yếu tố then chốt để đảm bảo an toàn và ổn định hệ thống tài chính Việt Nam trong bối cảnh phát triển nhanh và phức tạp của các TĐTC.
  • Thực trạng giám sát hợp nhất tại Việt Nam còn nhiều hạn chế, đặc biệt về mức đủ vốn, rủi ro tập trung và quản trị nội bộ.
  • Kinh nghiệm quốc tế cung cấp nhiều bài học quý giá về mô hình, nguyên tắc và công cụ giám sát hợp nhất có thể tham khảo và áp dụng.
  • Luận văn đề xuất các giải pháp hoàn thiện mô hình giám sát, khuôn khổ pháp lý, ngưỡng an toàn tài chính và cơ sở hạ tầng thông tin nhằm nâng cao hiệu quả giám sát.
  • Các bước tiếp theo bao gồm xây dựng đề án chi tiết, triển khai thí điểm mô hình giám sát hợp nhất và đào tạo nguồn nhân lực chuyên môn cao trong lĩnh vực này.

Hành động ngay hôm nay để góp phần xây dựng hệ thống giám sát tài chính vững mạnh, bảo vệ sự phát triển bền vững của nền kinh tế Việt Nam!