Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, nhu cầu học ngoại ngữ của người Việt Nam ngày càng tăng, trong đó tiếng Italia dù là ngoại ngữ “hiếm” nhưng cũng thu hút sự quan tâm đáng kể. Theo ước tính, hiện có khoảng 130 sinh viên mỗi năm theo học tiếng Italia tại Khoa tiếng Italia, Trường Đại học Hà Nội, với xu hướng tăng trưởng trong tương lai gần. Tuy nhiên, việc dạy và học tiếng Italia, đặc biệt là phát âm phụ âm, còn nhiều thách thức do sự khác biệt hệ thống âm vị giữa tiếng Italia và tiếng Việt. Luận văn này tập trung nghiên cứu đối chiếu hệ thống phụ âm tiếng Italia và tiếng Việt, đồng thời khảo sát thực trạng phát âm phụ âm tiếng Italia của sinh viên Việt Nam trình độ A1 nhằm đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả dạy phát âm.

Mục tiêu nghiên cứu gồm: (1) miêu tả và đối chiếu hệ thống phụ âm tiếng Italia và tiếng Việt để xác định điểm giống và khác biệt; (2) khảo sát khả năng nhận biết và phát âm phụ âm tiếng Italia của sinh viên Việt Nam trình độ A1; (3) khảo sát ý kiến giảng viên về thực trạng dạy phát âm; (4) đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng dạy phát âm phụ âm tiếng Italia cho sinh viên Việt Nam. Nghiên cứu được thực hiện tại Trường Đại học Hà Nội trong năm 2023, với dữ liệu thu thập từ 121 sinh viên và 16 giảng viên. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển giáo trình, phương pháp giảng dạy tiếng Italia phù hợp với đặc điểm ngôn ngữ của người Việt, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo ngoại ngữ tại Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết ngữ âm học và âm vị học, tập trung vào ba tiêu chí phân loại phụ âm: phương thức cấu âm, vị trí cấu âm và tính thanh. Phương thức cấu âm gồm các loại: tắc, xát, tắc-xát, mũi, rung, bên; vị trí cấu âm bao gồm môi-môi, môi-răng, lợi, tiền ngạc, ngạc, mạc; tính thanh phân biệt phụ âm hữu thanh và vô thanh. Ngoài ra, luận văn áp dụng nguyên tắc đối chiếu ngôn ngữ theo Bùi Mạnh Hùng, gồm 5 nguyên tắc: miêu tả chính xác, đặt trong hệ thống, xem xét trong ngữ cảnh giao tiếp, đảm bảo tính nhất quán lý thuyết, và tính đến mức độ gần gũi loại hình ngôn ngữ. Khung lý thuyết này giúp phân tích sâu sắc hệ thống phụ âm tiếng Italia và tiếng Việt, đồng thời làm cơ sở cho việc đối chiếu và khảo sát thực trạng phát âm.

Các khái niệm chính bao gồm: phụ âm (âm thanh được tạo ra do sự cản trở luồng không khí trong bộ máy cấu âm), âm tiết (đơn vị phát âm nhỏ nhất gồm đầu, trung tâm và cuối), phụ âm đầu và phụ âm cuối trong tiếng Việt, hiện tượng nối âm trong tiếng Italia, và các loại phụ âm đặc trưng của từng ngôn ngữ. Lý thuyết về phương thức cấu âm và vị trí cấu âm được minh họa bằng các hình ảnh và bảng biểu chi tiết, giúp làm rõ đặc điểm âm vị học của hai ngôn ngữ.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp: (1) phương pháp ngữ âm học cảm thụ thính giác để miêu tả đặc trưng phụ âm; (2) phương pháp so sánh đối chiếu để phân tích sự giống và khác biệt giữa hệ thống phụ âm tiếng Italia và tiếng Việt; (3) phương pháp nghiên cứu thực trạng thông qua khảo sát, điều tra nhận biết và phát âm phụ âm tiếng Italia của sinh viên trình độ A1; (4) phương pháp thống kê để xử lý và phân tích dữ liệu thu thập.

Nguồn dữ liệu chính gồm: (i) tư liệu lý thuyết về ngữ âm học tiếng Italia và tiếng Việt; (ii) khảo sát 121 sinh viên trình độ A1 tại Khoa tiếng Italia, Trường Đại học Hà Nội, trong đó 71 sinh viên tham gia khảo sát nhận biết phụ âm qua phiếu bài tập trắc nghiệm và câu trả lời ngắn, 50 sinh viên tham gia khảo sát phát âm qua bài tập nói tự thu âm; (iii) khảo sát ý kiến 16 giảng viên dạy tiếng Italia về phương pháp và thực trạng dạy phát âm qua bảng hỏi trực tuyến và trực tiếp.

Cỡ mẫu được lựa chọn dựa trên quy mô sinh viên học tiếng Italia tại trường, đảm bảo tính đại diện. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện với sinh viên và giảng viên đang tham gia giảng dạy và học tập tiếng Italia. Phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả, phân loại lỗi phát âm, tần suất áp dụng phương pháp dạy phát âm, và phản ứng giảng viên khi sinh viên mắc lỗi. Timeline nghiên cứu kéo dài trong năm 2023, từ thu thập dữ liệu, phân tích đến đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đặc điểm hệ thống phụ âm: Tiếng Italia có 23 phụ âm không phân biệt đầu-cuối âm tiết, trong khi tiếng Việt có 22 phụ âm đầu và 8 phụ âm cuối, tổng cộng khoảng 28 đơn vị phụ âm. Tiếng Italia có các phụ âm tắc-xát và rung mà tiếng Việt không có, trong khi tiếng Việt có một số phụ âm xát và tắc đặc trưng không tồn tại trong tiếng Italia.

  2. Khả năng nhận biết phụ âm tiếng Italia của sinh viên: Khảo sát 71 sinh viên trình độ A1 cho thấy khoảng 65% sinh viên có khả năng nhận biết chính xác các phụ âm tắc và xát cơ bản, nhưng chỉ khoảng 40% nhận biết đúng các phụ âm tắc-xát và rung. Lỗi nhận biết phổ biến là nhầm lẫn giữa các âm tắc kép và âm tắc đơn.

  3. Khả năng phát âm phụ âm tiếng Italia của sinh viên: Trong 50 sinh viên tham gia khảo sát phát âm, tỷ lệ phát âm đúng các phụ âm tắc đạt khoảng 70%, phụ âm xát khoảng 60%, nhưng phụ âm tắc-xát và rung chỉ đạt dưới 35%. Lỗi phát âm chủ yếu là thay thế âm tắc-xát bằng âm tắc đơn hoặc phát âm sai vị trí cấu âm.

  4. Thực trạng dạy phát âm: Khảo sát 16 giảng viên cho thấy 75% giảng viên sử dụng phương pháp nghe - lặp lại và mô phỏng phát âm, 50% áp dụng kỹ thuật hình ảnh minh họa vị trí cấu âm, nhưng chỉ 30% sử dụng công nghệ hỗ trợ như phần mềm phát âm. Phản ứng giảng viên khi sinh viên mắc lỗi chủ yếu là sửa trực tiếp (80%) và khuyến khích luyện tập thêm (60%).

Thảo luận kết quả

Sự khác biệt về hệ thống phụ âm giữa tiếng Italia và tiếng Việt là nguyên nhân chính dẫn đến khó khăn trong nhận biết và phát âm của sinh viên Việt Nam. Phụ âm tắc-xát và rung trong tiếng Italia không tồn tại trong tiếng Việt, gây ra lỗi phổ biến trong phát âm và nhận biết. Kết quả khảo sát cho thấy sinh viên dễ dàng nhận biết và phát âm các phụ âm tương đồng với tiếng Việt, nhưng gặp khó khăn với các âm mới hoặc phức tạp hơn.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành ngôn ngữ học và giảng dạy tiếng Italia cho người nước ngoài, kết quả này phù hợp với báo cáo của ngành về thách thức trong phát âm tiếng Italia cho người học không phải là người bản ngữ. Việc giảng viên chủ yếu sử dụng phương pháp truyền thống và ít ứng dụng công nghệ hỗ trợ cũng góp phần hạn chế hiệu quả dạy phát âm.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ phát âm đúng từng nhóm phụ âm và bảng tổng hợp lỗi phát âm phổ biến. Bảng tần suất áp dụng phương pháp dạy phát âm cũng giúp minh họa thực trạng giảng dạy. Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phát triển giáo trình và phương pháp dạy phát âm phù hợp, kết hợp công nghệ hỗ trợ để nâng cao hiệu quả học tập.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng giáo trình phát âm phụ âm tiếng Italia dành riêng cho sinh viên Việt Nam: Tập trung vào các phụ âm tắc-xát và rung, sử dụng các minh họa vị trí cấu âm cụ thể, kết hợp bài tập thực hành đa dạng. Mục tiêu nâng tỷ lệ phát âm đúng phụ âm khó lên ít nhất 60% trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: Khoa tiếng Italia, Trường Đại học Hà Nội.

  2. Đào tạo giảng viên về phương pháp dạy phát âm hiện đại: Tổ chức các khóa tập huấn về kỹ thuật dạy phát âm tích hợp công nghệ, như phần mềm nhận diện và sửa lỗi phát âm. Mục tiêu 100% giảng viên được đào tạo trong 6 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban đào tạo và phát triển giảng viên.

  3. Ứng dụng công nghệ hỗ trợ trong dạy phát âm: Sử dụng phần mềm phát âm, ứng dụng di động để sinh viên luyện tập và tự đánh giá phát âm tại nhà. Mục tiêu tăng cường thời gian luyện tập phát âm lên 30% so với hiện tại trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Khoa tiếng Italia phối hợp với phòng công nghệ thông tin.

  4. Tổ chức các hoạt động giao tiếp thực tế bằng tiếng Italia: Tạo môi trường thực hành phát âm qua câu lạc bộ tiếng Italia, các buổi hội thoại với người bản ngữ hoặc qua hình thức trực tuyến. Mục tiêu nâng cao khả năng phát âm tự nhiên và phản xạ ngôn ngữ cho sinh viên trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Khoa tiếng Italia và các tổ chức đối tác.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên dạy tiếng Italia tại Việt Nam: Nhận diện rõ đặc điểm hệ thống phụ âm và khó khăn của sinh viên để điều chỉnh phương pháp giảng dạy phù hợp, nâng cao hiệu quả truyền đạt kiến thức phát âm.

  2. Sinh viên học tiếng Italia trình độ sơ cấp (A1): Hiểu rõ những điểm tương đồng và khác biệt trong phát âm giữa tiếng Việt và tiếng Italia, từ đó chủ động luyện tập và khắc phục lỗi phát âm.

  3. Nhà nghiên cứu ngôn ngữ học và giáo dục ngoại ngữ: Tham khảo cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu đối chiếu ngôn ngữ, cũng như kết quả khảo sát thực trạng dạy học phát âm, phục vụ cho các nghiên cứu tiếp theo.

  4. Các đơn vị biên soạn giáo trình và tài liệu học tiếng Italia: Sử dụng kết quả nghiên cứu để phát triển giáo trình, học liệu phù hợp với đặc điểm ngôn ngữ và nhu cầu học tập của người Việt, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao việc phát âm phụ âm tiếng Italia lại khó với sinh viên Việt Nam?
    Do sự khác biệt về hệ thống phụ âm giữa hai ngôn ngữ, đặc biệt là các phụ âm tắc-xát và rung trong tiếng Italia không tồn tại trong tiếng Việt, gây khó khăn trong nhận biết và phát âm chính xác.

  2. Phương pháp dạy phát âm nào hiệu quả nhất cho sinh viên trình độ A1?
    Phương pháp kết hợp nghe - lặp lại, mô phỏng vị trí cấu âm, sử dụng hình ảnh minh họa và công nghệ hỗ trợ như phần mềm phát âm được đánh giá là hiệu quả, giúp sinh viên luyện tập và sửa lỗi kịp thời.

  3. Sinh viên có thể tự luyện phát âm tiếng Italia ở nhà bằng cách nào?
    Sinh viên có thể sử dụng các ứng dụng di động, phần mềm nhận diện phát âm, nghe các bài giảng trực tuyến và tự thu âm để so sánh, từ đó cải thiện phát âm qua tự đánh giá và luyện tập thường xuyên.

  4. Giảng viên nên làm gì khi sinh viên mắc lỗi phát âm?
    Giảng viên nên sửa lỗi trực tiếp, giải thích nguyên nhân và hướng dẫn cách phát âm đúng, đồng thời khuyến khích sinh viên luyện tập thêm qua các bài tập thực hành và công nghệ hỗ trợ.

  5. Nghiên cứu này có thể áp dụng cho các ngôn ngữ khác không?
    Phương pháp đối chiếu ngôn ngữ và khảo sát thực trạng phát âm có thể áp dụng cho các cặp ngôn ngữ khác, tuy nhiên cần điều chỉnh phù hợp với đặc điểm âm vị học và nhu cầu học tập của từng ngôn ngữ.

Kết luận

  • Luận văn đã hoàn thành việc miêu tả và đối chiếu hệ thống phụ âm tiếng Italia và tiếng Việt, làm rõ điểm giống và khác biệt cơ bản.
  • Khảo sát thực trạng phát âm phụ âm tiếng Italia của sinh viên Việt Nam trình độ A1 cho thấy nhiều thuận lợi nhưng cũng tồn tại khó khăn đáng kể, đặc biệt với phụ âm tắc-xát và rung.
  • Thực trạng dạy phát âm hiện nay chủ yếu dựa vào phương pháp truyền thống, ít ứng dụng công nghệ hỗ trợ, ảnh hưởng đến hiệu quả học tập.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng dạy và học phát âm phụ âm tiếng Italia, bao gồm xây dựng giáo trình chuyên biệt, đào tạo giảng viên, ứng dụng công nghệ và tổ chức hoạt động giao tiếp thực tế.
  • Các bước tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả qua các đợt khảo sát tiếp theo và mở rộng nghiên cứu sang các trình độ cao hơn.

Luận văn mong muốn đóng góp thiết thực cho cộng đồng giảng dạy và học tập tiếng Italia tại Việt Nam, đồng thời kêu gọi các nhà quản lý giáo dục, giảng viên và sinh viên cùng chung tay phát triển phương pháp dạy học ngoại ngữ hiệu quả hơn.