Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng, Việt Nam đã trở thành thành viên thứ 150 của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), mở ra nhiều cơ hội giao lưu và hợp tác kinh tế, văn hóa, khoa học và giáo dục với các quốc gia trên thế giới. Theo ước tính, nhu cầu sử dụng tiếng Anh, đặc biệt là tiếng Anh chuyên ngành thương mại, ngày càng tăng cao nhằm đáp ứng yêu cầu giao tiếp và hợp tác kinh doanh hiệu quả. Tuy nhiên, thực tế cho thấy nhiều sinh viên và nhân viên kinh tế tại Việt Nam gặp khó khăn trong việc soạn thảo thư giao dịch thương mại bằng tiếng Anh, do thiếu kiến thức và kỹ năng thực tiễn.

Luận văn tập trung nghiên cứu ba phương diện ngôn ngữ quan trọng trong thư từ giao dịch tiếng Anh thương mại (TATM), gồm kiểu câu, ngôi xưng hô và tình thái, đồng thời đối chiếu với tiếng Việt nhằm làm rõ những điểm tương đồng và khác biệt. Nghiên cứu khảo sát 250 bức thư thuộc 5 nhóm: thư do người bản ngữ viết, người nước ngoài không bản ngữ, người Việt làm việc tại doanh nghiệp trong nước, sinh viên năm cuối Trường Đại học Ngoại thương và thư giao dịch tiếng Việt trong nước. Mục tiêu là xác định các kiểu câu, cách xưng hô và biểu hiện tình thái phổ biến, từ đó đề xuất chiến lược viết thư hiệu quả và nâng cao chất lượng giảng dạy tiếng Anh thương mại.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào thư giao dịch thương mại trong khoảng thời gian gần đây, với dữ liệu thu thập từ các doanh nghiệp và sinh viên tại Hà Nội. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc cải thiện kỹ năng giao tiếp thương mại quốc tế, góp phần nâng cao hiệu quả kinh doanh và đào tạo ngoại ngữ chuyên ngành tại Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết ngôn ngữ học chức năng và ngữ dụng học, tập trung vào ba phạm trù chính:

  • Kiểu câu: Dựa trên phân loại câu theo mục đích nói và quan hệ với hiện thực, gồm câu trần thuật, câu nghi vấn, câu cầu khiến và câu cảm thán. Các định nghĩa và phân loại câu được tham khảo từ các nhà ngôn ngữ học như Viện sĩ V. Vi-nô-gra-đốp, Mai Ngọc Chừ, Diệp Quang Ban và Nguyễn Minh Thuyết.

  • Ngôi xưng hô: Khái niệm ngôi xưng hô được hiểu là phạm trù ngữ pháp dùng để tự xưng và gọi người khác trong giao tiếp, thể hiện vị trí và quan hệ xã hội giữa các bên. Hệ thống xưng hô trong tiếng Anh đơn giản hơn nhiều so với tiếng Việt, vốn có hệ thống phức tạp với nhiều từ xưng hô thân tộc, chức nghiệp và đại từ nhân xưng.

  • Tình thái: Phạm trù tình thái được hiểu là các biểu hiện ngữ nghĩa chức năng phản ánh mối quan hệ giữa người nói với nội dung phát ngôn và thực tế giao tiếp, bao gồm tình thái nhận thức và tình thái đạo nghĩa. Các phương tiện biểu hiện tình thái trong tiếng Anh gồm trợ động từ tình thái (can, could, may, must...), động từ ngôn hành, trạng từ và tính từ tình thái. Trong tiếng Việt, tình thái được biểu hiện qua từ ngữ, trật tự từ, tiểu từ tình thái và các thành tố ngữ pháp khác.

Ngoài ra, luận văn còn vận dụng lý thuyết hành vi ngôn từ của Searle để phân loại các hành động ngôn từ trong thư giao dịch thành nhóm xác nhận, điều khiển, cam kết, biểu lộ và tuyên bố, cũng như nguyên lý lịch sự trong giao tiếp để phân tích tính lịch sự trong thư từ thương mại.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Tổng cộng 250 bức thư giao dịch thương mại được thu thập từ 5 nhóm đối tượng: người bản ngữ viết tiếng Anh, người nước ngoài không bản ngữ viết tiếng Anh, người Việt làm việc tại doanh nghiệp trong nước viết tiếng Anh, sinh viên năm cuối Trường Đại học Ngoại thương viết tiếng Anh và thư giao dịch tiếng Việt trong nước.

  • Phương pháp phân tích:

    • Thống kê phân loại để xác định tần suất sử dụng các kiểu câu, ngôi xưng hô và phương tiện biểu hiện tình thái trong từng nhóm thư.
    • Mô tả phân tích định tính để làm rõ đặc điểm ngôn ngữ của từng phương diện, đồng thời đối chiếu so sánh giữa tiếng Anh và tiếng Việt.
    • So sánh để làm nổi bật những điểm tương đồng và khác biệt trong cách sử dụng ngôn ngữ giữa hai ngôn ngữ.

  • Timeline nghiên cứu: Quá trình thu thập và phân tích dữ liệu diễn ra trong khoảng thời gian gần đây, tập trung vào các thư giao dịch thực tế và thư do sinh viên viết trong năm học cuối cùng tại Trường Đại học Ngoại thương.

Phương pháp nghiên cứu đảm bảo tính khách quan, khoa học và thực tiễn, giúp rút ra các kết luận có giá trị ứng dụng cao trong giảng dạy và thực hành giao tiếp thương mại quốc tế.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ sử dụng kiểu câu trong thư giao dịch
    Qua khảo sát 250 bức thư, câu trần thuật chiếm tỷ lệ cao nhất trong tất cả các nhóm, dao động từ 61% đến 75%. Câu cầu khiến đứng thứ hai với tỷ lệ từ 15% đến 23%, tiếp theo là câu nghi vấn (2.5% đến 15%) và câu cảm thán chiếm tỷ lệ thấp nhất (2% đến 15%).
    Ví dụ, nhóm thư do người bản ngữ viết có 75% câu trần thuật và 19% câu cầu khiến, trong khi nhóm sinh viên năm cuối có 72% câu trần thuật và 15% câu cầu khiến.

  2. Sự khác biệt trong ngôi xưng hô giữa tiếng Anh và tiếng Việt
    Tiếng Anh sử dụng hệ thống đại từ nhân xưng đơn giản (I, you, we) và tên riêng, trong khi tiếng Việt có hệ thống xưng hô phức tạp với nhiều từ xưng hô thân tộc, chức nghiệp và đại từ nhân xưng đa dạng, phản ánh quan hệ xã hội, tuổi tác và mức độ thân mật.
    Trong thư giao dịch tiếng Việt, việc lựa chọn ngôi xưng hô rất quan trọng để thể hiện sự lịch sự và phù hợp với ngữ cảnh giao tiếp.

  3. Phương tiện biểu hiện tình thái trong thư giao dịch
    Trong tiếng Anh, trợ động từ tình thái như can, could, may, must, shall, should, will, would được sử dụng phổ biến để biểu thị sự cho phép, khả năng, nghĩa vụ, dự đoán và yêu cầu. Ví dụ, "Could we have 12% discount?" thể hiện yêu cầu lịch sự.
    Trong tiếng Việt, tình thái được biểu hiện qua các từ ngữ, tiểu từ tình thái, trật tự từ và các thành tố ngữ pháp như "hãy", "đừng", "có thể", "chắc chắn", giúp giảm nhẹ mức độ áp đặt và tăng tính lịch sự.

  4. Tính lịch sự trong thư giao dịch
    Lịch sự được xem là yếu tố quan trọng nhất trong thư giao dịch thương mại, giúp duy trì mối quan hệ tốt đẹp và tăng hiệu quả giao dịch. Chiến lược lịch sự bao gồm sử dụng ngôn ngữ mềm mỏng, rào đón, hành động ngôn từ gián tiếp và lựa chọn ngôi xưng hô phù hợp.
    Ví dụ, thay vì ra lệnh trực tiếp, người viết thường dùng câu nghi vấn hoặc câu cầu khiến có trợ động từ tình thái để giảm bớt sự áp đặt.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy câu trần thuật chiếm ưu thế vì đây là kiểu câu dùng để thông báo, xác nhận thông tin, phù hợp với mục đích chính của thư giao dịch là truyền đạt nội dung rõ ràng. Câu cầu khiến và câu nghi vấn được sử dụng để yêu cầu, đề nghị hoặc xin phép, thể hiện sự lịch sự và tôn trọng người nhận thư. Câu cảm thán ít xuất hiện do tính trang trọng và chuyên nghiệp của thư thương mại.

Sự khác biệt trong hệ thống ngôi xưng hô giữa tiếng Anh và tiếng Việt phản ánh đặc điểm văn hóa và xã hội của mỗi ngôn ngữ. Tiếng Việt với hệ thống xưng hô đa dạng giúp thể hiện rõ mối quan hệ quyền lực, tuổi tác và thân mật, trong khi tiếng Anh ưu tiên sự đơn giản và trung tính, phù hợp với môi trường giao tiếp quốc tế.

Phương tiện biểu hiện tình thái trong tiếng Anh rất đa dạng và được sử dụng linh hoạt để điều chỉnh mức độ lịch sự và cam kết trong giao tiếp. Trong khi đó, tiếng Việt sử dụng nhiều biện pháp ngôn ngữ khác nhau để biểu thị tình thái, tạo nên sự phong phú và tinh tế trong giao tiếp thương mại nội địa.

Các biểu đồ và bảng số liệu minh họa rõ ràng sự phân bố tỷ lệ kiểu câu trong từng nhóm thư, giúp người đọc dễ dàng hình dung và so sánh. Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trước đây về ngôn ngữ thương mại và ngữ dụng học, đồng thời cung cấp dữ liệu thực tiễn quý giá cho việc giảng dạy và thực hành viết thư giao dịch.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo kỹ năng viết thư giao dịch tiếng Anh chuyên sâu
    Các trường đại học, đặc biệt là Trường Đại học Ngoại thương, nên xây dựng chương trình đào tạo chuyên sâu về kiểu câu, ngôi xưng hô và tình thái trong thư giao dịch thương mại, tập trung vào thực hành và phân tích các mẫu thư thực tế. Mục tiêu nâng cao tỷ lệ sinh viên có khả năng soạn thảo thư hiệu quả trong vòng 1-2 năm.

  2. Phát triển tài liệu giảng dạy đối chiếu tiếng Anh - tiếng Việt
    Biên soạn giáo trình và tài liệu tham khảo đối chiếu các phương diện ngôn ngữ trong thư giao dịch giữa tiếng Anh và tiếng Việt, giúp người học nhận biết và vận dụng linh hoạt các đặc điểm ngôn ngữ phù hợp với từng ngữ cảnh giao tiếp. Chủ thể thực hiện là các giảng viên và nhà xuất bản trong 1 năm tới.

  3. Áp dụng chiến lược lịch sự trong giao tiếp thương mại
    Đào tạo và hướng dẫn người học sử dụng các trợ động từ tình thái, câu nghi vấn và câu cầu khiến để thể hiện sự lịch sự, giảm nhẹ áp đặt trong thư từ, góp phần nâng cao hiệu quả giao dịch và xây dựng hình ảnh chuyên nghiệp. Thời gian áp dụng liên tục trong quá trình học và làm việc.

  4. Tổ chức các khóa tập huấn và hội thảo chuyên đề
    Các doanh nghiệp và tổ chức giáo dục nên phối hợp tổ chức các khóa tập huấn, hội thảo về kỹ năng viết thư giao dịch thương mại, tập trung vào các vấn đề thực tiễn và giải pháp nâng cao hiệu quả giao tiếp. Mục tiêu nâng cao nhận thức và kỹ năng cho nhân viên và sinh viên trong vòng 6-12 tháng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Sinh viên ngành kinh tế và ngoại thương
    Giúp sinh viên hiểu rõ các đặc điểm ngôn ngữ trong thư giao dịch thương mại, nâng cao kỹ năng viết và giao tiếp quốc tế, chuẩn bị tốt cho công việc sau khi ra trường.

  2. Giảng viên tiếng Anh thương mại và ngôn ngữ học
    Cung cấp cơ sở lý thuyết và dữ liệu thực tiễn để thiết kế bài giảng, phát triển giáo trình và hướng dẫn sinh viên viết thư giao dịch hiệu quả.

  3. Nhân viên và quản lý doanh nghiệp có giao dịch quốc tế
    Hỗ trợ nâng cao kỹ năng soạn thảo thư từ thương mại, tăng cường hiệu quả giao tiếp và xây dựng hình ảnh chuyên nghiệp trong quan hệ đối tác quốc tế.

  4. Nhà nghiên cứu ngôn ngữ học và ngữ dụng học
    Cung cấp tài liệu tham khảo về sự khác biệt ngôn ngữ và văn hóa trong giao tiếp thương mại, mở rộng nghiên cứu về tình thái, ngôi xưng hô và kiểu câu trong ngôn ngữ chuyên ngành.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao câu trần thuật chiếm tỷ lệ cao nhất trong thư giao dịch?
    Câu trần thuật dùng để thông báo, xác nhận thông tin, phù hợp với mục đích chính của thư giao dịch là truyền đạt nội dung rõ ràng và chính xác. Ví dụ, trong nhóm thư bản ngữ, câu trần thuật chiếm 75%.

  2. Ngôi xưng hô trong tiếng Việt phức tạp hơn tiếng Anh như thế nào?
    Tiếng Việt có nhiều từ xưng hô thân tộc, chức nghiệp và đại từ nhân xưng đa dạng, phản ánh quan hệ xã hội, tuổi tác và mức độ thân mật, trong khi tiếng Anh chủ yếu dùng đại từ đơn giản như I, you, we.

  3. Làm thế nào để thể hiện sự lịch sự trong thư giao dịch tiếng Anh?
    Sử dụng trợ động từ tình thái như could, may, would, câu nghi vấn và câu cầu khiến để giảm nhẹ mức độ áp đặt, thể hiện sự tôn trọng và lịch sự với người nhận thư.

  4. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Kết hợp thống kê phân loại, mô tả phân tích định tính và so sánh đối chiếu giữa tiếng Anh và tiếng Việt trên 250 bức thư giao dịch từ 5 nhóm đối tượng khác nhau.

  5. Lợi ích của việc đối chiếu tiếng Anh và tiếng Việt trong nghiên cứu này là gì?
    Giúp nhận diện điểm tương đồng và khác biệt trong cách sử dụng ngôn ngữ, từ đó đề xuất chiến lược viết thư phù hợp, nâng cao hiệu quả giao tiếp thương mại trong môi trường đa ngôn ngữ.

Kết luận

  • Luận văn đã khảo sát và phân tích chi tiết kiểu câu, ngôi xưng hô và tình thái trong thư giao dịch tiếng Anh thương mại, đối chiếu với tiếng Việt trên 250 bức thư thuộc 5 nhóm đối tượng.
  • Kết quả cho thấy câu trần thuật chiếm ưu thế, ngôi xưng hô và tình thái phản ánh rõ nét sự khác biệt văn hóa và xã hội giữa hai ngôn ngữ.
  • Nghiên cứu làm rõ vai trò của nguyên lý lịch sự trong giao tiếp thương mại, góp phần nâng cao hiệu quả giao dịch và xây dựng hình ảnh chuyên nghiệp.
  • Đề xuất các giải pháp đào tạo, phát triển tài liệu và tổ chức tập huấn nhằm nâng cao kỹ năng viết thư giao dịch cho sinh viên và nhân viên doanh nghiệp.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai áp dụng các giải pháp đề xuất, mở rộng nghiên cứu sang các ngôn ngữ và lĩnh vực chuyên ngành khác, đồng thời phát triển công cụ hỗ trợ học tập và thực hành.

Hãy bắt đầu áp dụng những kiến thức và chiến lược trong luận văn này để nâng cao kỹ năng giao tiếp thương mại quốc tế của bạn ngay hôm nay!