Luận Văn Thạc Sĩ Về Chính Thể Việt Nam Qua Các Bản Hiến Pháp

• Tác giả: Phạm Thị Thu Hường
• Người hướng dẫn: TS. Trần Quốc Bình
• Trường học: Đại học Quốc gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Luật học
• Đề tài: Hình Thức Chính Thể Việt Nam Qua Các Bản Hiến Pháp
• Loại tài liệu: Luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2014
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: CHÍNH THỂ - MỘT TRONG NHỮNG ĐỐI TƯỢNG ĐIỀU CHỈNH CỦA HIẾN PHÁP
• 1.1. Những lý luận cơ bản về chính thể nhà nước trên thế giới
• 1.2. Chính thể cộng hòa
• 1.3. Chính thể quân chủ
• 1.4. Việt Nam: dân chủ từ nội dung đến hình thức
• 1.5. KẾT LUẬN CHƯƠNG 1
• 2. CHƯƠNG 2: HÌNH THỨC CHÍNH THỂ VIỆT NAM QUA CÁC BẢN HIẾN PHÁP LỊCH SỬ
• 2.1. Hình thức chính thể nhà nước Việt Nam trong bản Hiến pháp năm 1946
• 2.2. Hoàn cảnh ra đời Hiến pháp năm 1946
• 2.3. Hình thức chính thể nhà nước
• 2.4. Hình thức chính thể nhà nước trong Hiến pháp năm 1959
• 2.5. Hoàn cảnh ra đời của Hiến pháp năm 1959
• 2.6. Hình thức chính thể nhà nước
• 2.7. Hình thức chính thể nhà nước trong Hiến pháp năm 1980
• 2.8. Hoàn cảnh ra đời Hiến pháp năm 1980
• 2.9. Hình thức chính thể nhà nước
• 2.10. Hình thức chính thể nhà nước trong Hiến pháp năm 1992
• 2.11. Hoàn cảnh ra đời của Hiến pháp năm 1992
• 2.12. Hình thức chính thể nhà nước
• 2.13. Lý do sửa đổi Hiến pháp 1992
• 2.14. KẾT LUẬN CHƯƠNG 2
• 3. CHƯƠNG 3: HÌNH THỨC CHÍNH THỂ NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRONG BẢN HIẾN PHÁP MỚI 2013
• 3.1. Hoàn cảnh ra đời Hiến pháp
• 3.2. Hình thức chính thể nhà nước
• 3.3. Điểm kế thừa của hiến pháp 1992
• 3.4. Điểm mới của Hiến pháp 2013 so với Hiến pháp 1992
• 3.5. KẾT LUẬN CHƯƠNG 3
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Chính Thể Việt Nam Nghiên Cứu Hiến Pháp Hiện Hành

Ngày 2 tháng 9 năm 1945, tại quảng trường Ba Đình, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn Độc lập, khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Bản Tuyên ngôn trích dẫn Tuyên ngôn Độc lập của Hoa Kỳ, khẳng định quyền bình đẳng, tự do và mưu cầu hạnh phúc của mọi người. Chính phủ được lập ra để bảo vệ quyền lợi này, và nhân dân có quyền thay đổi chính quyền nếu thể chế đó phá vỡ mục tiêu này. Nghiên cứu về Nhà nước và các hiện tượng khác đòi hỏi hiểu rõ nội dung và hình thức. Hình thức Nhà nước là vấn đề quan trọng trong tổ chức và thực hiện quyền lực. Vấn đề chính thể và cơ cấu lãnh thổ luôn được quy định trong Hiến pháp, văn bản pháp lý cao nhất. Nghiên cứu chính thể Nhà nước có ý nghĩa to lớn đối với sự phát triển bền vững của quốc gia. Hình thức chính thể là mô hình tổ chức và hoạt động của Nhà nước, cho biết Nhà nước do ai thống trị và thống trị như thế nào.

1.1. Tầm Quan Trọng của Nghiên Cứu Chính Thể Nhà Nước

Nghiên cứu chính thể Nhà nước là một vấn đề khó nhưng có ý nghĩa vô cùng to lớn đối với sự phát triển bền vững của mỗi quốc gia trên thế giới nói chung và ở Việt Nam nói riêng. Xây dựng hình thức chính thể phải phù hợp với hoàn cảnh của từng Nhà nước. Có như vậy bộ máy Nhà nước mới phát huy hết hiệu quả hoạt động của mình, đem lại những lợi ích to lớn về kinh tế, đảm bảo sự phát triển trên các lĩnh vực chính trị, văn hoá, xã hội của đất nước. Nhìn lại các hình thức chính thể của các Nhà nước trên thế giới, xem xét những ưu điểm và hạn chế của từng hình thức chính thể góp phần không nhỏ trong quá trình xây dựng, hoàn thiện cơ cấu tổ chức bộ máy của đất nước mình.

1.2. Mục Tiêu Nghiên Cứu Phân Tích Hình Thức Chính Thể

Luận văn nghiên cứu vấn đề hình thức chính thể của nhà nước qua các bản Hiến pháp Việt Nam từ 1946 nay nhằm nhìn nhận một cách tổng quát nhất các hình thức chính thể nhà nước mà Đảng, Nhà nước ta đã xây dựng, qua đó rút ra những tồn tại và những ưu điểm đã đạt được. Từ đó có định hướng cho sự hoàn thiện, sửa đổi, bổ sung cho những lần xây dựng các bản Hiến pháp sau này. Mục tiêu cụ thể là đưa ra lý thuyết chung nhất về chính thể, các loại hình chính thể trên thế giới và phân tích, làm rõ hình thức chính thể tại Việt Nam qua các bản Hiến pháp từ 1946, Hiến pháp 1959, Hiến pháp 1980, Hiến pháp 1992 đến Hiến pháp 2013.

II. Lịch Sử Hiến Pháp Việt Nam Phân Tích Các Giai Đoạn Phát Triển

Chính thể là đối tượng nghiên cứu của nhiều ngành khoa học xã hội như triết học, luật học. Luật học nghiên cứu ở các khía cạnh như cách thức tổ chức bộ máy Nhà nước, cơ chế hoạt động của nó, mối quan hệ giữa các cơ quan Nhà nước với nhau… Hình thức chính thể Nhà nước Việt Nam đã, đang và sẽ là đề tài nóng hổi bởi tính thời sự của nó. Xây dựng, kiện toàn bộ máy Nhà nước như thế nào, mối quan hệ giữa các cơ quan đó với nhau… là vấn đề quan tâm của nhiều cấp, ngành và toàn thể nhân dân Việt Nam. Bởi lẽ bộ máy Nhà nước có hoạt động hiệu quả thì chúng ta mới thành công trên con đường Xã hội chủ nghĩa đã chọn, khẳng định mục tiêu lý tưởng là xây dựng cho được một đất nước hoà bình, ấm no, hạnh phúc.

2.1. Các Công Trình Nghiên Cứu Về Hình Thức Chính Thể

Về vấn đề này đã có rất nhiều công trình nghiên cứu ra đời, vừa có tính chất phục vụ giảng dạy trong các trường đại học, vừa có tính chất nghiên cứu phục vụ thực tiễn, tiêu biểu như: PGS. TS Nguyễn Đăng Dung (2004), Hình thức của các nhà nước đương đại, Nxb Thế giới, Hà Nội; Đại học Luật Hà Nội (2006), Giáo trình luật hiến pháp Việt Nam, Nxb Tư pháp, Hà Nội; Khoa Luật - Đại học quốc gia Hà Nội (2006), Giáo trình Luật Hiến pháp Việt Nam, Nxb Đại học quốc gia, Hà Nội. Những công trình nêu trên đã đưa ra một cách nhìn toàn diện về hình thức chính thể Nhà nước Việt Nam qua các thời kỳ, qua đó chúng ta có cái nhìn khái quát nhất quá trình phát triển bộ máy Nhà nước Việt Nam từ lịch sử đến hiện tại.

2.2. Đóng Góp Mới của Luận Văn Về Hiến Pháp 2013

Bài luận văn này nghiên cứu vấn đề không phải là mới nhưng lại đưa ra một vấn đề khá mới mẻ hiện nay. Đó hệ thống khái quát hình thức chính thể Nhà nước Việt Nam qua các bản Hiến pháp, đặc biệt là hình thức chính thể nhà nước trong bản Hiến pháp hiện đại vừa có hiệu lực thi hành. Luận văn phân tích rõ hình thức chính thể Nhà nước Việt Nam trong bản Hiến pháp 2013, chỉ ra các điểm mới trong bản Hiến pháp của các cơ quan thực hiện quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp. Hệ thống một cách khái quát nhất hình thức chính thể nhà nước Việt Nam qua các bản Hiến pháp, luận văn có thể làm tài liệu cho các sinh viên luật hoặc những người yêu thích tìm hiểu bộ môn hiến pháp.

III. Chính Thể và Hiến Pháp Lý Luận Cơ Bản Về Tổ Chức Nhà Nước

Nhà nước, tức Chính phủ rất cần cho cuộc sống con người… Nhưng tạo ra một Chính phủ như thế nào và có hình thức ra sao luôn là câu hỏi lớn của nhân loại, tạo ra một Chính phủ không đòi hỏi nhiều sự cẩn trọng, phân chia quyền lực, dạy cách tuân phục và công việc thế là xong. Cho quyền tự do còn dễ dàng hơn nữa. Không cần hướng dẫn, nó chỉ đòi hỏi xoá bỏ sự cai trị. Nhưng để thành lập một Chính phủ dân chủ tự do tức là dung hoà tất cả các yếu tố đối nghịch giữa tự do và kiềm toả trong một thể thống nhất, thì phải đòi hỏi đến một sự suy nghĩ cẩn thận, nó đòi hỏi một sự suy nghĩ thấu đáo, một trí tuệ minh mẫn, mạnh mẽ và tổng hợp… Nếu quá vì quyền tự do sẽ dẫn đến tình trạng vô Chính phủ, nhưng ngược lại nếu quá vì kìm hãm sẽ dẫn đến sự độc tài. Nhà nước là một hiện tượng xã hội, nó cũng có nội dung và hình thức thể hiện của mình.

3.1. Mối Quan Hệ Giữa Nội Dung và Hình Thức Nhà Nước

Trong triết học, hình thức và nội dung là một trong sáu cặp phạm trù của phép biện chứng duy vật. Nó phản ánh mối quan hệ qua lại giữa hai mặt của hiện tượng tự nhiên và xã hội. Nếu nội dung là toàn bộ những yếu tố và sự tương tác giữa các yếu tố đó với nhau và với các sự vật và hiện tượng khác, cấu thành nên sự vật và hiện tượng được nghiên cứu thì hình thức là phương thức tồn tại và biểu hiện của nội dung đó và biểu hiện khác nhau của nó, là tổ chức bên trong của nó. Không có hình thức nào lại không chứa đựng nội dung, cũng không có nội dung nào lại không tồn tại trong một hình thức nhất định. Trong mối quan hệ giữa nội dung và hình thức thì nội dung là mặt chủ đạo, năng động quyết định khách thể, còn hình thức là mặt tương đối ổn định của khách thể, thay đổi tuỳ theo sự thay đổi của nội dung. Nhưng hình thức cũng có sự tác động trở lại nội dung.

3.2. Hình Thức Chính Thể Cách Thức Tổ Chức Quyền Lực

Hình thức Nhà nước là thuật ngữ chuyên ngành luật Hiến pháp và của một số ngành khoa học xã hội khác nhằm khái quát hoá mô hình Nhà nước thông qua những đặc điểm thể hiện nội dung của các yếu tố cấu thành là các bộ phận tạo ra bộ máy nhà nước và mối quan hệ tác động qua lại giữa chúng với nhau. Hình thức nhà nước được phân tích dưới nhiều lăng kính khác nhau, cho chúng ta các cách hiểu khác nhau về nhà nước. Hình thức chính thể là một dạng của hình thức nhà nước, bên cạnh hình thức cơ cấu lãnh thổ. Khi xác định hình thức chính thể của một quốc gia trước tiên người ta xác định cách thức thành lập nguyên thủ quốc gia, tiếp đến là cách thức thành lập, vị trí, vai trò của các cơ quan Bộ máy nhà nước mà chủ yếu là cơ quan lập pháp và cơ quan hành pháp.

IV. So Sánh Các Mô Hình Chính Thể Cộng Hòa và Quân Chủ

Như đã nói ở trên, hình thức chính thể hiện nay chia làm hai dạng: Chính thể cộng hòa và chính thể quân chủ. Trong đó mô hình chính thể cộng hòa chia ra làm ba loại: chính thể cộng hòa đại nghị, chính thể cộng hòa tổng thống, chính thể cộng hòa lưỡng tính. Mô hình chính thể quân chủ có hai loại: quân chủ tuyệt đối và quân chủ lập hiến. Chính thể cộng hòa Đây là mô hình phổ biến ở các nước tư bản chủ nghĩa. Mô hình này được coi là mô hình tiến bộ hơn mô hình quân chủ, bởi lẽ cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất ở chính thể này do dân bầu lên, do vậy nhân dân có những quyền hạn nhất định trong tổ chức cũng như hoạt động của Bộ máy nhà nước, điều này không giống như chế định Nguyên thủ quốc gia và các cơ quan nhà nước ở chính thể quân chủ.

4.1. Ưu Điểm của Chính Thể Cộng Hòa Dân Chủ

Tuy nhiên sự tiến bộ này cũng phụ thuộc nhiều vào hoàn cảnh kinh tế, chính trị, xã hội nhất định cũng như tương quan trong sự so sánh các giai cấp. Trong lịch sử cũng đã tồn tại những mô hình chính thể mang tên “cộng hòa” như cộng hòa nô lệ, cộng hòa phong kiến nhưng thực chất đó là chuyên chế nô lệ, chuyên chế phong kiến, người dân không những không được hưởng lợi ích gì mà còn bị áp bức, bóc lột. Thuật ngữ “cộng hoà” có nguồn gốc từ thành ngữ Hy Lạp “Respublica est res populi”, có nghĩa là “Nhà nước là công việc của nhân dân”. Mô hình tổ chức Nhà nước này xuất hiện từ thời cổ đại La Mã - Hy Lạp. Nhưng sang đến chế độ chính trị phong kiến nó bị loại dần, mãi đến chế độ chính trị tư bản mới trở thành mô hình phổ biến.

4.2. Phân Loại Chính Thể Cộng Hòa Đại Nghị Tổng Thống Lưỡng Tính

Mô hình chính thể cộng hòa thường chia thành hai loại chính: chính thể cộng hòa đại nghị - là chính thể, ở đó cơ quan lập pháp và hành pháp có sự phụ thuộc vào nhau, phối kết hợp với nhau trong việc thực hiện chức năng nhiệm vụ của cơ quan mình; còn không có sự kết hợp hay phụ thuộc vào nhau là chính thể cộng hòa tổng thống. Ngoài ra còn có hình thức chính thể cộng hòa lưỡng tính. Đây là hình thức tổ chức nhà nước vừa có điểm giống chính thể cộng hòa đại nghị lại vừa có điểm giống chính thể cộng hòa tổng thống. Ngoài ra việc áp dụng nguyên tắc phân chia quyền lực một cách mềm dẻo giữa ba quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp ở chính thể này góp phần hạn chế sự lạm quyền một cách hiệu quả.

V. Phân Tích Hiến Pháp 1946 Nền Tảng Chính Thể Việt Nam

Chính thể cộng hòa đại nghị Đây là mô hình tổ chức nhà nước mà về nguyên tắc Nghị viện đóng vai trò là cơ quan thực hiện quyền lực nhà nước cao hơn các cơ quan khác. Đây là cơ quan do nhân dân trực tiếp (gián tiếp) bầu ra nên có nhiều quyền lực. Cơ quan này có chức năng lập pháp, đặt ra những quy định khuôn mẫu cho tổ chức, hoạt động các cơ quan nhà nước khác và các hành vi của công dân, xã hội; mặt khác có chức năng giám sát hoạt động của các cơ quan nhà nước. Chính phủ là cơ quan hành pháp, do lập pháp thành lập ra, chịu trách nhiệm trước lập pháp. Nguyên tắc “Chính phủ chịu trách nhiệm trước Nghị viện” là cơ sở để Nghị viện giải tán Chính phủ.

5.1. Vai Trò của Nghị Viện trong Chính Thể Đại Nghị

Chính phủ do Thủ tướng đứng đầu sẽ không chịu trách nhiệm trước nguyên thủ quốc gia mà chịu trách nhiệm trước Nghị viện. Nguyên thủ quốc gia trong chính thể này không hình thành bằng con đường “cha truyền con nối” như chính thể quân chủ đại nghị mà bằng con đường bầu cử, do Nghị viện bầu lên. Do vậy Nguyên thủ quốc gia chịu trách nhiệm trước Nghị viện. Chính phủ do Thủ tướng đứng đầu sẽ không chịu trách nhiệm trước Nguyên thủ quốc gia mà chịu trách nhiệm trước Nghị viện. Chính xuất phát từ lý do nguyên thủ quốc gia không do nhân dân bầu lên nên Nguyên thủ quốc gia không có thực quyền dù được Hiến pháp quy định là có thẩm quyền rộng rãi.

5.2. Nguyên Tắc Không Chịu Trách Nhiệm của Nguyên Thủ Quốc Gia

Ở tất cả các Bản Hiến pháp của các quốc gia theo hình thức chính thể cộng hòa đại nghị đều ghi nhận Nguyên thủ quốc gia không đứng đầu hành pháp và cũng không là thành viên của hành pháp. Ngoài ra ở các nước theo mô hình chính thể cộng hòa đại nghị hay quân chủ đại nghị đều ghi nhận nguyên tắc “không chịu trách nhiệm” của Nguyên thủ quốc gia. Khoản 1, Điều 90 Hiến pháp Cộng hoà Ý: “Tổng thống nước cộng hoà không phải chịu trách nhiệm về những hành động thực hiện trong quá trình thực thi nghĩa vụ Tổng thống, trừ trường hợp phạm tội phản quốc hoặc vi phạm Hiến pháp”, bên cạnh đó còn có quốc gia vẫn quy định việc chịu trách nhiệm của tổng thống khi thực hiện chức trách của mình trước Quốc hội liên bang như quy định trong Hiến pháp cộng hòa Áo.

VI. Hiến Pháp Việt Nam Hiện Hành Đánh Giá và Triển Vọng Phát Triển

Một số quốc gia quy định khi một cá nhân được bầu làm Tổng thống thì người đó phải từ bỏ Đảng phái, điều này khó thực hiện bởi lẽ việc giới thiệu người ứng cử, hay khi tranh cử thì chí ít cũng phải được sự ủng hộ của Đảng. Mặt khác để chứng minh cho việc không trung lập của Tổng thống, đó là trên thực tế văn bản do tổng thống ký chỉ có hiệu lực khi có chữ ký “phó thự”của các hàm Bộ trưởng hay trên Bộ trưởng. Điều này thể hiện sự vô tư của Tổng thống khi người trực tiếp chịu trách nhiệm về văn bản do Tổng thống ban hành là người ký phó thự. Ngoài ra Hiến pháp của các quốc gia theo loại hình chính thể cộng hòa đại nghị còn quy định Tổng thống là người bổ nhiệm người đứng đầu Chính phủ nhưng quy cách bổ nhiệm như thế nào lại không được quy định rõ.

6.1. Vai Trò Bổ Nhiệm Thủ Tướng của Tổng Thống

Thay vào đó là sự bổ sung của tập tục không thành văn, người đứng đầu cơ quan hành pháp là người được đa số sự ủng hộ của Nghị sĩ trong Nghị viện. Vậy Tổng thống không còn sự lựa chọn nào khác là bầu người đứng đầu của Đảng chiếm đa số ghế trong Nghị trường làm Thủ tướng. Tất cả các phân tích trên đều chứng tỏ rằng Nguyên thủ quốc gia ở chính thể cộng hòa đại nghị là người không có thực quyền. Mọi quyết định của Tổng thống đều có sự đề nghị hay yêu cầu từ phía hành pháp. Vai trò của nguyên thủ quốc gia trong c...

Tổng quan nghiên cứu

Việt Nam đã trải qua nhiều giai đoạn lịch sử với các hình thức chính thể khác nhau được thể hiện qua các bản Hiến pháp từ năm 1946 đến 2013. Tính đến nay, đã có 5 bản Hiến pháp quan trọng phản ánh sự phát triển và hoàn thiện của hình thức chính thể nhà nước Việt Nam. Nghiên cứu này tập trung phân tích hình thức chính thể Việt Nam qua các bản Hiến pháp, nhằm làm rõ sự chuyển biến về tổ chức quyền lực nhà nước, vai trò của các cơ quan nhà nước và mối quan hệ giữa Đảng, Nhà nước và nhân dân. Mục tiêu cụ thể là hệ thống hóa lý thuyết về chính thể, phân tích chi tiết các bản Hiến pháp 1946, 1959, 1980, 1992 và 2013, từ đó rút ra những ưu điểm, tồn tại và đề xuất hướng hoàn thiện phù hợp với bối cảnh hội nhập và phát triển hiện nay.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào Hiến pháp Việt Nam, với trọng tâm là hình thức chính thể nhà nước, bao gồm cơ cấu tổ chức, quyền lực và trách nhiệm của các cơ quan nhà nước trung ương và địa phương. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc củng cố nền tảng pháp lý cho việc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, đồng thời góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước và phát huy quyền làm chủ của nhân dân. Theo ước tính, việc hiểu rõ và hoàn thiện hình thức chính thể sẽ góp phần tăng cường sự ổn định chính trị, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững, đồng thời nâng cao chỉ số hiệu quả quản trị và hành chính công.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết cơ bản về nhà nước và chính thể, trong đó có chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp luật. Hai lý thuyết này làm nền tảng cho việc phân tích bản chất và vai trò của nhà nước xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Ngoài ra, nghiên cứu áp dụng các mô hình chính thể phổ biến trên thế giới như chính thể cộng hòa đại nghị, cộng hòa tổng thống, cộng hòa lưỡng tính và chính thể quân chủ (tuyệt đối và lập hiến) để so sánh và đối chiếu với hình thức chính thể Việt Nam qua các bản Hiến pháp.

Các khái niệm chính được sử dụng bao gồm: hình thức chính thể nhà nước, quyền lực nhà nước, nguyên thủ quốc gia, cơ quan lập pháp, cơ quan hành pháp, nguyên tắc phân quyền, và vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản. Khung lý thuyết này giúp làm rõ mối quan hệ giữa nội dung và hình thức của nhà nước, cũng như sự thích ứng của hình thức chính thể với bối cảnh lịch sử và xã hội Việt Nam.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp biện chứng, lịch sử, phân tích và so sánh để đánh giá sự phát triển của hình thức chính thể Việt Nam qua các bản Hiến pháp. Nguồn dữ liệu chính là các văn bản Hiến pháp năm 1946, 1959, 1980, 1992 và 2013, cùng các tài liệu pháp luật liên quan, báo cáo ngành và các công trình nghiên cứu học thuật trong lĩnh vực luật học và chính trị học.

Cỡ mẫu nghiên cứu là toàn bộ các bản Hiến pháp Việt Nam từ 1946 đến 2013, được lựa chọn vì tính đại diện và tầm quan trọng trong lịch sử lập hiến của nước ta. Phương pháp phân tích tập trung vào việc giải mã nội dung các điều khoản liên quan đến hình thức chính thể, quyền lực nhà nước và vai trò của các cơ quan nhà nước, đồng thời so sánh với các mô hình chính thể trên thế giới để làm nổi bật đặc thù của Việt Nam. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 1946 đến 2013, phản ánh quá trình phát triển và hoàn thiện hình thức chính thể trong hơn 6 thập kỷ.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Hình thức chính thể xuyên suốt là Cộng hòa xã hội chủ nghĩa: Qua 5 bản Hiến pháp, Việt Nam duy trì hình thức chính thể Cộng hòa xã hội chủ nghĩa, khẳng định quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân và đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản. Ví dụ, Điều 1 Hiến pháp 1946 quy định “Nước Việt Nam là một nước dân chủ cộng hòa” và Điều 2 Hiến pháp 1980 khẳng định “Nhà nước chuyên chính vô sản”.

2. Quyền lực nhà nước tập trung nhưng có phân công rõ ràng: Quốc hội luôn được xác định là cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất, có quyền lập pháp và giám sát tối cao. Hội đồng nhân dân các cấp là cơ quan quyền lực địa phương. Chính phủ (Hội đồng Bộ trưởng trước đây) chịu trách nhiệm trước Quốc hội. Ví dụ, Hiến pháp 1992 quy định rõ “Quốc hội là cơ quan đại biểu cao nhất của nhân dân” và “Chính phủ chịu trách nhiệm trước Quốc hội”.

3. Vai trò nguyên thủ quốc gia thay đổi theo từng bản Hiến pháp: Chủ tịch nước là nguyên thủ quốc gia, có quyền hạn khác nhau qua các thời kỳ. Hiến pháp 1946 quy định Chủ tịch nước vừa là nguyên thủ vừa đứng đầu hành pháp, trong khi Hiến pháp 1959 tách Chủ tịch nước ra khỏi Chính phủ, giảm quyền hành pháp. Hiến pháp 1980 chuyển sang Hội đồng Nhà nước tập thể làm nguyên thủ quốc gia, còn Hiến pháp 1992 trở lại chế độ cá nhân Chủ tịch nước.

4. Vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản được hiến định rõ ràng từ Hiến pháp 1980: Điều 4 Hiến pháp 1980 và 1992 quy định Đảng Cộng sản là lực lượng lãnh đạo duy nhất của Nhà nước và xã hội, thể hiện sự khác biệt căn bản so với các mô hình chính thể khác trên thế giới.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của sự duy trì hình thức Cộng hòa xã hội chủ nghĩa là do bối cảnh lịch sử cách mạng, đặc điểm xã hội và sự lựa chọn con đường phát triển của Việt Nam. Việc tập trung quyền lực vào Quốc hội và Chính phủ nhằm đảm bảo sự thống nhất trong quản lý nhà nước, đồng thời phân công trách nhiệm rõ ràng giúp nâng cao hiệu quả hoạt động. Sự thay đổi vai trò nguyên thủ quốc gia phản ánh sự thích ứng với yêu cầu thực tiễn và sự phát triển của bộ máy nhà nước.

So sánh với các mô hình chính thể trên thế giới, hình thức chính thể Việt Nam có điểm tương đồng với chính thể cộng hòa đại nghị về cơ cấu quyền lực nhưng khác biệt lớn về vai trò lãnh đạo của Đảng và nguyên tắc quyền lực nhà nước thống nhất. Việc hiến định vai trò lãnh đạo của Đảng là điểm đặc thù, tạo nên sự ổn định chính trị và định hướng phát triển xã hội chủ nghĩa.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện sự thay đổi quyền hạn của nguyên thủ quốc gia qua các bản Hiến pháp, bảng so sánh quyền lực giữa các cơ quan nhà nước và sơ đồ mô tả mối quan hệ giữa Đảng, Nhà nước và nhân dân. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét sự phát triển và hoàn thiện hình thức chính thể Việt Nam.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường vai trò giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân: Đề xuất xây dựng các cơ chế giám sát hiệu quả hơn nhằm nâng cao trách nhiệm giải trình của Chính phủ và các cơ quan nhà nước, góp phần tăng chỉ số minh bạch và hiệu quả quản trị nhà nước trong vòng 3 năm tới, do Quốc hội và các cơ quan giám sát thực hiện.

2. Hoàn thiện quy định về quyền hạn và trách nhiệm của nguyên thủ quốc gia: Cần làm rõ hơn quyền hạn của Chủ tịch nước để đảm bảo sự cân bằng quyền lực, tránh chồng chéo và mâu thuẫn trong bộ máy nhà nước, thực hiện trong 2 năm, do Ủy ban pháp luật Quốc hội chủ trì.

3. Đẩy mạnh tuyên truyền và nâng cao nhận thức về vai trò của Đảng trong hệ thống chính trị: Tăng cường giáo dục chính trị, pháp luật cho cán bộ, công chức và nhân dân nhằm củng cố sự đồng thuận xã hội, thực hiện liên tục, do Ban Tuyên giáo Trung ương phối hợp với các cơ quan truyền thông.

4. Phát triển hệ thống pháp luật liên quan đến quyền lực nhà nước và dân chủ trực tiếp: Xây dựng các văn bản pháp luật quy định cụ thể về trưng cầu dân ý, quyền khiếu nại, tố cáo và bãi nhiệm đại biểu để phát huy quyền làm chủ của nhân dân, hoàn thành trong 3 năm, do Bộ Tư pháp và các cơ quan liên quan thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Sinh viên và giảng viên ngành Luật học, Chính trị học: Luận văn cung cấp hệ thống kiến thức toàn diện về hình thức chính thể Việt Nam qua các bản Hiến pháp, hỗ trợ nghiên cứu và giảng dạy chuyên sâu.

2. Cán bộ, công chức nhà nước: Giúp hiểu rõ cơ cấu tổ chức, quyền hạn và trách nhiệm của các cơ quan nhà nước, từ đó nâng cao hiệu quả công tác quản lý và thực thi pháp luật.

3. Nhà hoạch định chính sách và các cơ quan lập pháp: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để xây dựng, sửa đổi chính sách, pháp luật phù hợp với đặc thù chính thể Việt Nam.

4. Người dân và các tổ chức xã hội dân sự: Nâng cao nhận thức về quyền và nghĩa vụ công dân trong hệ thống chính trị, thúc đẩy sự tham gia tích cực vào quản lý nhà nước và xã hội.

Câu hỏi thường gặp

1. Hình thức chính thể Việt Nam là gì?
   Việt Nam theo hình thức chính thể Cộng hòa xã hội chủ nghĩa, trong đó quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân và đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản. Đây là mô hình đặc thù, khác biệt với các chính thể cộng hòa đại nghị hay tổng thống trên thế giới.

2. Quyền lực nhà nước được tổ chức như thế nào?
   Quyền lực nhà nước tập trung vào Quốc hội là cơ quan quyền lực cao nhất, Chính phủ chịu trách nhiệm trước Quốc hội, và Hội đồng nhân dân các cấp đại diện cho nhân dân ở địa phương. Nguyên tắc phân công, phối hợp giữa các cơ quan được quy định rõ ràng.

3. Vai trò của nguyên thủ quốc gia thay đổi ra sao qua các bản Hiến pháp?
   Từ Chủ tịch nước kiêm nguyên thủ và đứng đầu hành pháp (1946), đến tách riêng Chủ tịch nước và Chính phủ (1959), chuyển sang Hội đồng Nhà nước tập thể (1980), rồi trở lại Chủ tịch nước cá nhân (1992), phản ánh sự thích ứng với yêu cầu quản lý và phát triển nhà nước.

4. Vai trò của Đảng Cộng sản trong hệ thống chính trị được quy định thế nào?
   Từ Hiến pháp 1980 trở đi, vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản được hiến định rõ ràng là lực lượng duy nhất lãnh đạo Nhà nước và xã hội, đảm bảo sự ổn định chính trị và định hướng phát triển xã hội chủ nghĩa.

5. Làm thế nào để nhân dân thực hiện quyền lực của mình?
   Nhân dân thực hiện quyền lực thông qua bầu cử đại biểu Quốc hội và Hội đồng nhân dân, tham gia dân chủ trực tiếp qua trưng cầu dân ý, khiếu nại, tố cáo và các hình thức tham gia quản lý nhà nước và xã hội khác.

Kết luận

• Việt Nam duy trì hình thức chính thể Cộng hòa xã hội chủ nghĩa xuyên suốt qua các bản Hiến pháp từ 1946 đến 2013, khẳng định quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân và đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản.
• Quyền lực nhà nước tập trung vào Quốc hội, với sự phân công rõ ràng giữa các cơ quan lập pháp, hành pháp và tư pháp, đồng thời có sự phối hợp hiệu quả.
• Vai trò nguyên thủ quốc gia có sự thay đổi phù hợp với yêu cầu thực tiễn, từ cá nhân sang tập thể và trở lại cá nhân lãnh đạo.
• Vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản được hiến định rõ ràng, tạo nên đặc thù của hình thức chính thể Việt Nam so với các mô hình chính thể khác trên thế giới.
• Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn quan trọng cho việc hoàn thiện hệ thống pháp luật và tổ chức bộ máy nhà nước trong bối cảnh hội nhập và phát triển.

Tiếp theo, cần triển khai các đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước và phát huy quyền làm chủ của nhân dân. Mời độc giả, đặc biệt là các nhà nghiên cứu, cán bộ quản lý và sinh viên ngành luật, chính trị tiếp tục khai thác và ứng dụng kết quả nghiên cứu này để góp phần xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam ngày càng vững mạnh.