Tổng quan nghiên cứu

Khu vực Tây Nam Bộ, với hơn 3 triệu dân sống ven biển và hải đảo, là vùng trọng điểm phát triển kinh tế ngư nghiệp của Việt Nam, đóng góp khoảng 45% giá trị sản lượng ngành ngư nghiệp cả nước và chiếm 42% kim ngạch xuất khẩu thủy sản. Tỉnh Bạc Liêu có hơn 140.000 ha diện tích nuôi trồng thủy sản, sản lượng hàng năm đạt hơn 365.000 tấn, trong khi Cà Mau sở hữu hơn 300.000 ha nuôi thủy sản với kim ngạch xuất khẩu trên 1 tỷ USD mỗi năm. Kiên Giang với vùng biển rộng 63.290 km² và hơn 143 đảo lớn nhỏ cũng là ngư trường giàu tiềm năng, sản lượng khai thác thủy sản đạt hơn 500.000 tấn hàng năm. Tuy nhiên, phát triển kinh tế ngư nghiệp tại đây còn nhiều thách thức như ô nhiễm môi trường, dịch bệnh, và hạn chế trong công tác tuyên truyền thông tin kỹ thuật, thị trường đến ngư dân.

Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng tuyên truyền phát triển kinh tế ngư nghiệp trên sóng phát thanh tại ba Đài Phát thanh - Truyền hình (PT-TH) Bạc Liêu, Cà Mau và Kiên Giang trong giai đoạn từ tháng 7 đến tháng 12 năm 2019. Mục tiêu nhằm đánh giá hiệu quả công tác tuyên truyền, nhận diện những ưu điểm, hạn chế và đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng thông tin phục vụ ngư dân, góp phần phát triển kinh tế ngư nghiệp bền vững. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong bối cảnh phát thanh vẫn là kênh thông tin chủ lực, tiếp cận được đông đảo ngư dân ở vùng sâu, vùng xa, nơi các phương tiện truyền thông khác khó phát huy hiệu quả.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết báo chí - truyền thông trong lĩnh vực kinh tế, đặc biệt là kinh tế ngư nghiệp và nông nghiệp. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết truyền thông đại chúng: Phân tích vai trò của phát thanh trong việc truyền tải thông tin, định hướng dư luận và nâng cao nhận thức cộng đồng, đặc biệt trong lĩnh vực chuyên biệt như kinh tế ngư nghiệp.

  • Lý thuyết phát triển kinh tế ngư nghiệp bền vững: Tập trung vào các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển kinh tế ngư nghiệp như biến đổi khí hậu, ô nhiễm môi trường, công nghệ nuôi trồng và khai thác, cũng như vai trò của thông tin thị trường và chính sách nhà nước.

Các khái niệm chính bao gồm: ngư nghiệp, kinh tế ngư nghiệp, tuyên truyền phát triển kinh tế ngư nghiệp trên sóng phát thanh, vai trò và đặc điểm của phát thanh trong truyền thông nông nghiệp, cũng như yêu cầu và điều kiện để tuyên truyền hiệu quả.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp định lượng và định tính:

  • Thu thập dữ liệu sơ cấp: Khảo sát thực trạng nội dung và hình thức tuyên truyền trên sóng phát thanh của ba Đài PT-TH Bạc Liêu, Cà Mau và Kiên Giang trong 6 tháng cuối năm 2019. Cỡ mẫu khảo sát gồm 150 ngư dân, được chọn ngẫu nhiên nhằm đánh giá nhu cầu thông tin, thói quen nghe đài và mức độ hài lòng với các chương trình phát thanh.

  • Thu thập dữ liệu thứ cấp: Tổng hợp các tài liệu chính thức như báo cáo của UBND tỉnh, các sở ngành liên quan, văn bản pháp luật về phát triển kinh tế ngư nghiệp và truyền thông, cũng như các nghiên cứu khoa học liên quan.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để phân tích số liệu khảo sát, kết hợp phân tích nội dung các chương trình phát thanh và phỏng vấn sâu với chuyên gia, lãnh đạo sở ngành, phóng viên chuyên trách để làm rõ hiệu quả và hạn chế trong công tác tuyên truyền.

  • Timeline nghiên cứu: Từ tháng 7 đến tháng 12 năm 2019 tiến hành khảo sát, thu thập dữ liệu; từ tháng 1 đến tháng 4 năm 2020 phân tích dữ liệu và hoàn thiện luận văn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thời lượng và nội dung tuyên truyền: Ba Đài PT-TH Bạc Liêu, Cà Mau và Kiên Giang đều dành thời lượng lớn cho các chương trình phát thanh về kinh tế ngư nghiệp, trung bình khoảng 15-16 giờ phát sóng mỗi ngày. Tuy nhiên, khung giờ phát sóng chưa đồng bộ, ví dụ Đài Bạc Liêu phát sóng chủ yếu vào buổi chiều, trong khi Cà Mau và Kiên Giang phát vào buổi sáng và trưa, ảnh hưởng đến khả năng tiếp cận của ngư dân.

  2. Chất lượng nội dung và hình thức thể hiện: Các chương trình tuyên truyền chủ yếu tập trung phản ánh thực trạng, nêu gương điển hình và phổ biến chính sách. Tuy nhiên, chỉ khoảng 30% chương trình có nội dung phân tích sâu, bình luận chuyên môn về các vấn đề cốt lõi như biến đổi khí hậu, công nghệ nuôi trồng mới. Hình thức thể hiện còn đơn điệu, thiếu sự tương tác với thính giả.

  3. Khả năng tiếp cận và nhu cầu thông tin của ngư dân: Khoảng 65% ngư dân khảo sát cho biết thường xuyên nghe phát thanh để cập nhật thông tin kỹ thuật, thị trường và thời tiết. Tuy nhiên, 40% phản ánh khó tiếp cận do sóng phát thanh không phủ sóng hết vùng biển xa bờ hoặc do thời gian phát sóng không phù hợp với lịch làm việc. Ngoài ra, 55% ngư dân mong muốn có thêm các chương trình tương tác trực tiếp để giải đáp thắc mắc.

  4. Hạn chế về kỹ thuật và phối hợp liên ngành: Công suất máy phát sóng của các đài chỉ khoảng 10KW, chưa đủ để phủ sóng toàn bộ vùng biển rộng lớn. Sự phối hợp giữa các sở ngành, đặc biệt là Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn với các đài còn hạn chế, dẫn đến thiếu nguồn tin chính thống và cập nhật kịp thời.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy phát thanh vẫn giữ vai trò quan trọng trong truyền thông phát triển kinh tế ngư nghiệp tại Tây Nam Bộ, đặc biệt với đối tượng ngư dân có trình độ dân trí thấp và điều kiện tiếp cận thông tin hạn chế. Tuy nhiên, việc bố trí thời lượng và khung giờ phát sóng chưa tối ưu làm giảm hiệu quả tiếp nhận thông tin. Nội dung tuyên truyền còn thiếu chiều sâu và tính tương tác, chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu đa dạng của ngư dân.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc phát triển các chương trình phát thanh chuyên biệt, có tính tương tác cao và cập nhật thông tin kỹ thuật, thị trường nhanh chóng được đánh giá là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả tuyên truyền. Việc phối hợp liên ngành và đầu tư nâng cấp hạ tầng kỹ thuật cũng là điều kiện tiên quyết để mở rộng vùng phủ sóng và nâng cao chất lượng chương trình.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố thời lượng phát sóng theo khung giờ, bảng thống kê mức độ hài lòng và nhu cầu thông tin của ngư dân, giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và hạn chế trong công tác tuyên truyền.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tối ưu hóa khung giờ phát sóng: Các Đài PT-TH cần điều chỉnh khung giờ phát sóng các chương trình kinh tế ngư nghiệp vào thời điểm ngư dân có thể tiếp nhận tốt nhất, như sáng sớm hoặc buổi tối sau giờ làm việc, nhằm tăng tỷ lệ tiếp cận và hiệu quả truyền thông. Thời gian thực hiện: trong 6 tháng tới. Chủ thể thực hiện: Ban biên tập các Đài PT-TH.

  2. Đa dạng hóa hình thức tuyên truyền: Phát triển các chương trình phát thanh tương tác trực tiếp qua điện thoại, mạng xã hội hoặc các kênh online để tăng cường sự tham gia của ngư dân, đồng thời kết hợp các thể loại báo chí như phóng sự, bình luận chuyên sâu để nâng cao chất lượng nội dung. Thời gian: 1 năm. Chủ thể: Đài PT-TH phối hợp với các chuyên gia truyền thông.

  3. Nâng cấp hạ tầng kỹ thuật phát sóng: Đầu tư tăng công suất máy phát sóng, mở rộng vùng phủ sóng đặc biệt ở các ngư trường xa bờ, đồng thời phát triển kênh phát thanh AM để đảm bảo thông tin đến được với ngư dân vùng biển xa. Thời gian: 2 năm. Chủ thể: UBND tỉnh, Sở Thông tin và Truyền thông, Đài PT-TH.

  4. Tăng cường phối hợp liên ngành: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa Đài PT-TH với Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, các trung tâm khuyến nông, khuyến ngư để cập nhật kịp thời thông tin kỹ thuật, chính sách và thị trường, đảm bảo tính chính xác và kịp thời của thông tin tuyên truyền. Thời gian: ngay lập tức và duy trì thường xuyên. Chủ thể: Lãnh đạo các cơ quan liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý và hoạch định chính sách: Các cấp chính quyền địa phương và trung ương có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chiến lược truyền thông hiệu quả, nâng cao nhận thức và hỗ trợ phát triển kinh tế ngư nghiệp bền vững.

  2. Cán bộ, phóng viên các Đài PT-TH địa phương: Giúp nâng cao năng lực chuyên môn, đổi mới hình thức tuyên truyền, đáp ứng nhu cầu thông tin đa dạng của ngư dân và cộng đồng.

  3. Chuyên gia và nhà nghiên cứu lĩnh vực truyền thông và nông nghiệp: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để phát triển các mô hình truyền thông chuyên biệt, góp phần nâng cao hiệu quả truyền thông trong lĩnh vực kinh tế ngư nghiệp.

  4. Ngư dân và cộng đồng nông thôn ven biển: Thông qua các chương trình phát thanh được cải tiến, người dân có thể tiếp cận thông tin kỹ thuật, thị trường và chính sách một cách dễ dàng, từ đó nâng cao hiệu quả sản xuất và đời sống.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao phát thanh vẫn là kênh truyền thông quan trọng trong phát triển kinh tế ngư nghiệp?
    Phát thanh có ưu thế về khả năng tiếp cận rộng, chi phí thấp và phù hợp với đối tượng ngư dân ở vùng sâu, vùng xa, nơi internet và báo in khó phát huy hiệu quả. Ví dụ, nhiều ngư dân vùng biển xa chỉ có thể nghe radio để cập nhật thông tin thời tiết và thị trường.

  2. Những hạn chế chính trong công tác tuyên truyền trên sóng phát thanh hiện nay là gì?
    Bao gồm khung giờ phát sóng chưa phù hợp, nội dung thiếu chiều sâu và tương tác, công suất máy phát sóng hạn chế dẫn đến vùng phủ sóng chưa rộng. Ví dụ, nhiều ngư dân phản ánh sóng phát thanh không phủ đến vùng biển xa bờ.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả tuyên truyền phát triển kinh tế ngư nghiệp trên sóng phát thanh?
    Cần đa dạng hóa hình thức truyền thông, tăng cường tương tác với thính giả, phối hợp liên ngành và nâng cấp hạ tầng kỹ thuật. Ví dụ, tổ chức các chương trình phát thanh trực tiếp có kết nối điện thoại để ngư dân đặt câu hỏi.

  4. Ngư dân cần những loại thông tin gì từ các chương trình phát thanh?
    Thông tin kỹ thuật nuôi trồng, dự báo thời tiết, giá cả thị trường, chính sách hỗ trợ và các mô hình sản xuất hiệu quả. Ví dụ, thông tin về kỹ thuật nuôi tôm siêu thâm canh giúp ngư dân nâng cao năng suất và giảm thiệt hại do dịch bệnh.

  5. Vai trò của các cơ quan quản lý trong việc hỗ trợ tuyên truyền là gì?
    Cung cấp thông tin chính thống, phối hợp với các đài PT-TH để xây dựng nội dung phù hợp, hỗ trợ kỹ thuật và kinh phí. Ví dụ, Sở Nông nghiệp cung cấp dữ liệu về dịch bệnh và chính sách hỗ trợ để các đài phát thanh truyền tải kịp thời.

Kết luận

  • Phát thanh là kênh truyền thông chủ lực, có vai trò quan trọng trong tuyên truyền phát triển kinh tế ngư nghiệp tại Tây Nam Bộ, đặc biệt với đối tượng ngư dân vùng sâu, vùng xa.
  • Thực trạng tuyên truyền còn tồn tại hạn chế về khung giờ phát sóng, nội dung và hình thức thể hiện chưa đa dạng, vùng phủ sóng chưa rộng.
  • Nhu cầu thông tin của ngư dân rất đa dạng, bao gồm kỹ thuật, thị trường, thời tiết và chính sách, đòi hỏi các chương trình phát thanh phải đổi mới để đáp ứng.
  • Giải pháp nâng cao hiệu quả tuyên truyền bao gồm tối ưu hóa khung giờ phát sóng, đa dạng hóa hình thức, nâng cấp hạ tầng kỹ thuật và tăng cường phối hợp liên ngành.
  • Nghiên cứu này cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để các cơ quan báo chí, quản lý và cộng đồng ngư dân phát triển công tác tuyên truyền hiệu quả hơn, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế ngư nghiệp bền vững trong khu vực.

Hành động tiếp theo: Các Đài PT-TH và cơ quan quản lý cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-2 năm tới để nâng cao chất lượng và hiệu quả tuyên truyền, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp với thực tiễn.