Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế số và cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, việc thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt (KSDTM) trở thành một xu hướng tất yếu nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và giảm thiểu rủi ro trong giao dịch tài chính. Tại huyện Xuân Lộc, tỉnh Đồng Nai, tỷ lệ khách hàng sử dụng điện hộ gia đình chiếm khoảng 91,64%, trong đó hơn 90% khách hàng khu vực nông thôn chưa có tài khoản ngân hàng, gây khó khăn cho việc triển khai thanh toán KSDTM. Thực trạng này đặt ra vấn đề cấp thiết về việc gia tăng quyết định lựa chọn thanh toán tiền điện không dùng tiền mặt nhằm giảm thiểu rủi ro, tiết kiệm chi phí và nâng cao chất lượng dịch vụ.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc xác định các nhân tố ảnh hưởng đến quyết định lựa chọn thanh toán tiền điện KSDTM của khách hàng hộ gia đình trên địa bàn huyện Xuân Lộc, đồng thời đề xuất các giải pháp nhằm gia tăng tỷ lệ sử dụng hình thức thanh toán này. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 8 đến tháng 12 năm 2019, với phạm vi không gian giới hạn tại các xã thuộc huyện Xuân Lộc, tỉnh Đồng Nai. Kết quả nghiên cứu không chỉ góp phần hỗ trợ Điện lực Xuân Lộc và Công ty TNHH MTV Điện lực Đồng Nai trong việc hoàn thành mục tiêu xóa thu tiền điện tại nhà mà còn có ý nghĩa quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển thanh toán điện tử tại khu vực nông thôn, góp phần thực hiện thành công Đề án phát triển thanh toán không dùng tiền mặt giai đoạn 2016-2020 của Chính phủ.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên sự kết hợp của ba lý thuyết và mô hình chính:

  • Lý thuyết hành vi hợp lý (TRA): Giải thích ý định hành vi của cá nhân dựa trên thái độ và chuẩn chủ quan, cho thấy ý định là nhân tố trung tâm quyết định hành vi thực tế.
  • Lý thuyết hành vi có kế hoạch (TPB): Mở rộng TRA bằng cách bổ sung nhận thức kiểm soát hành vi, giúp giải thích các hành vi không hoàn toàn do kiểm soát lý trí.
  • Mô hình chấp nhận công nghệ (TAM): Tập trung vào hai yếu tố nhận thức sự hữu ích và nhận thức tính dễ sử dụng để dự đoán việc chấp nhận công nghệ mới.

Ngoài ra, nghiên cứu bổ sung các nhân tố đặc thù ảnh hưởng đến quyết định thanh toán tiền điện KSDTM gồm: hình ảnh tổ chức thanh toán trung gian, chi phí, an toàn bảo mật, đa dạng hình thức thanh toán và tính linh hoạt. Mô hình nghiên cứu đề xuất gồm 7 biến độc lập tác động đến biến phụ thuộc là quyết định thanh toán tiền điện KSDTM.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu được thực hiện theo hai giai đoạn chính:

  • Nghiên cứu định tính: Thảo luận nhóm và phỏng vấn chuyên gia là lãnh đạo, quản lý tại Điện lực Xuân Lộc và các tổ chức thanh toán trung gian nhằm xác định và hiệu chỉnh các biến quan sát trong bảng câu hỏi.
  • Nghiên cứu định lượng: Thu thập dữ liệu qua khảo sát trực tiếp với 647 khách hàng sử dụng điện hộ gia đình tại huyện Xuân Lộc, sử dụng thang đo Likert 5 mức độ để đánh giá các nhân tố ảnh hưởng.

Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên với kích thước mẫu dự kiến 600, đảm bảo tính đại diện và khả năng áp dụng các phương pháp thống kê. Dữ liệu được xử lý và phân tích bằng phần mềm SPSS 20, bao gồm thống kê mô tả, kiểm định độ tin cậy thang đo, phân tích nhân tố và hồi quy đa biến để xác định mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố đến quyết định thanh toán KSDTM.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về sự hữu ích: Khách hàng đánh giá cao tính tiết kiệm thời gian, công sức và chi phí khi sử dụng thanh toán KSDTM với điểm trung bình khoảng 4,2 trên thang 5. Điều này cho thấy nhận thức về lợi ích là động lực mạnh mẽ thúc đẩy quyết định sử dụng hình thức thanh toán này.

  2. Nhận thức tính dễ sử dụng: Giao diện đơn giản, dễ cài đặt và thao tác thuận tiện được khách hàng đánh giá tích cực với điểm trung bình 3,9. Tuy nhiên, vẫn còn một bộ phận khách hàng chưa hoàn toàn quen thuộc với công nghệ, ảnh hưởng đến quyết định sử dụng.

  3. Chi phí: Chi phí liên quan đến dịch vụ như phí 3G/LTE, phí duy trì tài khoản và chi phí mua điện thoại thông minh được xem là rào cản với điểm trung bình 2,8, cho thấy chi phí là yếu tố hạn chế khả năng tiếp nhận thanh toán KSDTM.

  4. Hình ảnh tổ chức thanh toán trung gian: Độ tin cậy và uy tín của các tổ chức trung gian được đánh giá cao với điểm trung bình 4,0, góp phần tạo niềm tin cho khách hàng khi lựa chọn thanh toán không dùng tiền mặt.

  5. An toàn và bảo mật: Khách hàng cảm nhận mức độ an toàn và bảo mật thông tin cá nhân và tài khoản khá cao (điểm trung bình 4,1), tuy nhiên vẫn có một số lo ngại về rủi ro kỹ thuật và pháp lý.

  6. Đa dạng hình thức thanh toán: Sự đa dạng các kênh thanh toán như ví điện tử, internet banking, trích nợ tự động được đánh giá tích cực với điểm trung bình 3,8, tạo thuận lợi cho khách hàng lựa chọn hình thức phù hợp.

  7. Tính linh hoạt: Khả năng thanh toán mọi lúc mọi nơi, không giới hạn không gian và thời gian được khách hàng đánh giá cao (điểm trung bình 4,3), là yếu tố quan trọng thúc đẩy quyết định sử dụng thanh toán KSDTM.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy nhận thức về sự hữu ích và tính linh hoạt là hai nhân tố có ảnh hưởng mạnh nhất đến quyết định lựa chọn thanh toán tiền điện KSDTM, phù hợp với các nghiên cứu trước đây về chấp nhận công nghệ và hành vi tiêu dùng dịch vụ tài chính số. Mức độ dễ sử dụng cũng đóng vai trò quan trọng, tuy nhiên cần có các giải pháp nâng cao kỹ năng và nhận thức công nghệ cho khách hàng khu vực nông thôn.

Chi phí vẫn là rào cản đáng kể, đặc biệt với nhóm khách hàng thu nhập thấp và chưa quen sử dụng các dịch vụ ngân hàng điện tử. Do đó, việc giảm thiểu chi phí dịch vụ và hỗ trợ thiết bị công nghệ là cần thiết để thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt.

Hình ảnh tổ chức thanh toán trung gian và mức độ an toàn bảo mật tạo niềm tin cho khách hàng, góp phần giảm thiểu lo ngại về rủi ro trong giao dịch điện tử. Sự đa dạng các hình thức thanh toán giúp khách hàng có nhiều lựa chọn phù hợp với điều kiện cá nhân, từ đó tăng khả năng chấp nhận.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện điểm trung bình đánh giá các nhân tố, bảng phân tích hồi quy đa biến cho thấy mức độ ảnh hưởng tương đối của từng nhân tố đến quyết định thanh toán KSDTM.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường truyền thông và đào tạo nâng cao nhận thức về lợi ích và tính dễ sử dụng của thanh toán KSDTM

    • Mục tiêu: Nâng cao điểm nhận thức sự hữu ích và dễ sử dụng lên trên 4,5 trong vòng 12 tháng
    • Chủ thể thực hiện: Điện lực Xuân Lộc phối hợp với các tổ chức thanh toán trung gian và ngân hàng
    • Hình thức: Tổ chức hội thảo, tập huấn, phát tài liệu hướng dẫn sử dụng đơn giản, dễ hiểu
  2. Giảm chi phí dịch vụ và hỗ trợ thiết bị công nghệ cho khách hàng khu vực nông thôn

    • Mục tiêu: Giảm chi phí thanh toán trung bình xuống dưới mức hiện tại 10% trong 18 tháng
    • Chủ thể thực hiện: Ngân hàng, tổ chức thanh toán trung gian phối hợp với chính quyền địa phương
    • Hình thức: Miễn giảm phí dịch vụ, hỗ trợ mua điện thoại thông minh giá rẻ hoặc thiết bị truy cập internet
  3. Nâng cao uy tín và hình ảnh của các tổ chức thanh toán trung gian

    • Mục tiêu: Tăng mức độ tin tưởng khách hàng lên trên 4,5 điểm trong 12 tháng
    • Chủ thể thực hiện: Các tổ chức thanh toán trung gian, Điện lực Xuân Lộc
    • Hình thức: Đầu tư nâng cấp hệ thống bảo mật, minh bạch thông tin, hỗ trợ khách hàng 24/7
  4. Đa dạng hóa các hình thức thanh toán và mở rộng điểm thanh toán tiện lợi

    • Mục tiêu: Tăng số lượng hình thức thanh toán và điểm thu lên ít nhất 3 hình thức mới trong 12 tháng
    • Chủ thể thực hiện: Điện lực Xuân Lộc, các tổ chức thanh toán trung gian
    • Hình thức: Phát triển ví điện tử, thanh toán qua ứng dụng di động, điểm thu tại cửa hàng tiện lợi
  5. Tăng cường bảo mật và đảm bảo an toàn giao dịch

    • Mục tiêu: Giảm thiểu sự cố kỹ thuật và khiếu nại liên quan đến bảo mật xuống dưới 1% trong 12 tháng
    • Chủ thể thực hiện: Ngân hàng, tổ chức thanh toán trung gian, Điện lực Xuân Lộc
    • Hình thức: Áp dụng công nghệ xác thực đa lớp, cập nhật quy định pháp lý, đào tạo nhân viên

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý và nhân viên Điện lực các cấp

    • Lợi ích: Hiểu rõ các nhân tố ảnh hưởng đến quyết định thanh toán KSDTM, từ đó xây dựng chiến lược phát triển dịch vụ phù hợp, nâng cao hiệu quả thu tiền điện.
  2. Ngân hàng và tổ chức thanh toán trung gian

    • Lợi ích: Nắm bắt nhu cầu, thói quen và rào cản của khách hàng khu vực nông thôn để thiết kế sản phẩm, dịch vụ thanh toán phù hợp, mở rộng thị trường.
  3. Chính quyền địa phương và cơ quan quản lý nhà nước

    • Lợi ích: Định hướng chính sách hỗ trợ phát triển thanh toán không dùng tiền mặt, thúc đẩy chuyển đổi số trong lĩnh vực dịch vụ công và tài chính.
  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản trị kinh doanh, tài chính, công nghệ thông tin

    • Lợi ích: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp phân tích và kết quả thực nghiệm để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan đến thanh toán điện tử và hành vi người tiêu dùng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thanh toán không dùng tiền mặt có lợi ích gì đối với khách hàng hộ gia đình?
    Thanh toán KSDTM giúp khách hàng tiết kiệm thời gian, công sức, giảm rủi ro mất tiền mặt và thuận tiện thanh toán mọi lúc mọi nơi. Ví dụ, khách hàng có thể thanh toán qua điện thoại di động mà không cần chờ nhân viên thu tiền đến nhà.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến quyết định sử dụng thanh toán KSDTM?
    Nhận thức về sự hữu ích và tính linh hoạt của dịch vụ là hai yếu tố quan trọng nhất, theo khảo sát tại huyện Xuân Lộc, với điểm đánh giá trung bình lần lượt là 4,2 và 4,3 trên thang 5.

  3. Chi phí có phải là rào cản lớn trong việc sử dụng thanh toán KSDTM?
    Đúng, chi phí liên quan như phí dịch vụ, chi phí mua thiết bị công nghệ được khách hàng đánh giá là rào cản với điểm trung bình 2,8, ảnh hưởng tiêu cực đến quyết định sử dụng.

  4. Làm thế nào để nâng cao sự tin tưởng của khách hàng đối với các tổ chức thanh toán trung gian?
    Các tổ chức cần đầu tư nâng cấp hệ thống bảo mật, minh bạch thông tin, cung cấp dịch vụ hỗ trợ khách hàng nhanh chóng và hiệu quả để tạo dựng uy tín và niềm tin.

  5. Tại sao đa dạng hình thức thanh toán lại quan trọng?
    Đa dạng hình thức thanh toán giúp khách hàng có nhiều lựa chọn phù hợp với điều kiện và thói quen cá nhân, từ đó tăng khả năng chấp nhận và sử dụng dịch vụ thanh toán KSDTM.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã xác định 7 nhân tố chính ảnh hưởng đến quyết định lựa chọn thanh toán tiền điện không dùng tiền mặt của khách hàng hộ gia đình tại huyện Xuân Lộc, trong đó nhận thức về sự hữu ích và tính linh hoạt đóng vai trò quan trọng nhất.
  • Thực trạng thanh toán KSDTM tại huyện Xuân Lộc còn nhiều hạn chế do chi phí, kỹ năng sử dụng công nghệ và thói quen thanh toán tiền mặt truyền thống.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào nâng cao nhận thức, giảm chi phí, tăng cường uy tín tổ chức thanh toán, đa dạng hóa hình thức và đảm bảo an toàn bảo mật.
  • Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho Điện lực Xuân Lộc và các đơn vị liên quan trong việc xây dựng chiến lược phát triển thanh toán không dùng tiền mặt phù hợp với đặc điểm vùng miền.
  • Đề nghị các bên liên quan phối hợp triển khai các giải pháp trong vòng 12-18 tháng để đạt mục tiêu tăng tỷ lệ thanh toán KSDTM, góp phần hiện đại hóa ngành điện và thúc đẩy chuyển đổi số tại địa phương.

Hành động tiếp theo: Các đơn vị quản lý và tổ chức thanh toán cần triển khai ngay các chương trình truyền thông, đào tạo và hỗ trợ kỹ thuật, đồng thời phối hợp xây dựng chính sách ưu đãi nhằm thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt trong cộng đồng khách hàng hộ gia đình.