Đánh giá tác động của loại hình truyền thông đến nhận thức và hành vi của phụ huynh trong tiêm chủng trẻ em tại TP.HCM

TP.HCM là một trong những địa phương có tỷ lệ tiêm chủng cao của cả nước, tuy nhiên vẫn còn tồn tại những thách thức. Theo số liệu từ Sở Y tế TP.HCM và Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật TP.HCM (HCDC), tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ cho trẻ em dưới 1 tuổi có sự khác biệt giữa các quận, huyện, đặc biệt là ở khu vực ngoại thành. Ngoài ra, tâm lý e ngại vaccine, đặc biệt là vaccine trong chương trình tiêm chủng mở rộng (TCMR), do ảnh hưởng của tin giả về vaccine và các sự cố sau tiêm, khiến một số phụ huynh trì hoãn hoặc từ chối tiêm chủng cho con. Số liệu từ luận văn cho thấy phụ huynh có xu hướng lựa chọn tiêm chủng dịch vụ thay vì TCMR với hy vọng giảm rủi ro tai biến sau tiêm.

Truyền thông y tế đóng vai trò then chốt trong việc cung cấp thông tin chính xác, khoa học về tiêm chủng cho phụ huynh. Các kênh truyền thông chính thống như báo chí, truyền hình, website của các cơ sở y tế cần tăng cường tuyên truyền về lợi ích của tiêm chủng, giải thích rõ về các phản ứng sau tiêm và cách xử lý, đồng thời bác bỏ các thông tin sai lệch. Theo Charles Robert Wright (1959), truyền thông có chức năng giám sát, thông tin, tương quan các bộ phận xã hội và truyền tải văn hóa, tất cả đều quan trọng trong việc nâng cao nhận thức về tiêm chủng.

Tin giả về vaccine thường xuất phát từ các trang web, blog, diễn đàn không uy tín, hoặc từ những cá nhân có quan điểm phản đối tiêm chủng. Những thông tin này thường được lan truyền nhanh chóng trên mạng xã hội thông qua các bài viết, video, hình ảnh với nội dung giật gân, gây sốc. Việc kiểm chứng thông tin trở nên khó khăn do thuật toán của mạng xã hội ưu tiên hiển thị những nội dung thu hút sự chú ý, bất kể tính xác thực.

Khi phụ huynh tiếp xúc với thông tin sai lệch, họ có xu hướng trì hoãn hoặc từ chối tiêm chủng cho con, dẫn đến giảm tỷ lệ tiêm chủng trong cộng đồng. Điều này làm tăng nguy cơ bùng phát các dịch bệnh truyền nhiễm nguy hiểm như sởi, ho gà, bạch hầu. Theo nghiên cứu, sự bất an của các bậc cha mẹ trước những tai biến nguy hiểm khi tiêm chủng gần đây gây nên tâm lý trì hoãn việc tiêm chủng đúng lịch cho trẻ trở nên rất phổ biến.

Luận văn đã chỉ ra rằng có sự khác biệt lớn trong hành vi tìm kiếm thông tin về tiêm chủng của phụ huynh. Một số phụ huynh chủ động tìm kiếm thông tin từ các nguồn uy tín như bác sĩ, chuyên gia y tế, trang web của các tổ chức y tế. Tuy nhiên, nhiều phụ huynh lại dễ dàng tiếp cận và tin tưởng các thông tin trên mạng xã hội, diễn đàn, hoặc từ người thân, bạn bè, dù những thông tin này chưa được kiểm chứng.

Các phương pháp truyền thông y tế hiệu quả bao gồm: sử dụng ngôn ngữ đơn giản, dễ hiểu, tránh thuật ngữ chuyên môn; trình bày thông tin một cách trực quan, sinh động thông qua hình ảnh, video; sử dụng các câu chuyện, ví dụ thực tế để minh họa; tạo cơ hội cho phụ huynh đặt câu hỏi và được giải đáp thắc mắc; hợp tác với các nhân vật có ảnh hưởng trong cộng đồng để lan tỏa thông điệp.

Một chiến dịch truyền thông hiệu quả cần sử dụng đa dạng các kênh truyền thông khác nhau, bao gồm: báo chí, truyền hình, radio, website, mạng xã hội, tờ rơi, poster, hội thảo, buổi nói chuyện, tư vấn trực tiếp. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan y tế, truyền thông, giáo dục, và các tổ chức xã hội để đảm bảo thông điệp được truyền tải một cách nhất quán và hiệu quả.

Tăng cường tư vấn tiêm chủng trực tiếp cho phụ huynh tại các cơ sở y tế. Các bác sĩ, điều dưỡng cần dành thời gian giải thích cặn kẽ về lợi ích của tiêm chủng, các loại vaccine, lịch tiêm, các phản ứng sau tiêm và cách xử lý. Cần tạo môi trường thân thiện, cởi mở để phụ huynh cảm thấy thoải mái chia sẻ những lo lắng, thắc mắc.

Nghiên cứu cho thấy, phụ huynh tin tưởng vào các nguồn thông tin chính thống như bác sĩ, chuyên gia y tế có xu hướng lựa chọn vaccine theo khuyến cáo của ngành y tế. Ngược lại, phụ huynh tiếp cận thông tin từ mạng xã hội và các nguồn không chính thống có xu hướng e ngại vaccine và có thể lựa chọn trì hoãn hoặc từ chối tiêm chủng.

Truyền thông từ cơ sở y tế và CTTCMR có vai trò quan trọng trong việc cung cấp thông tin chính xác, đầy đủ về lợi ích và độ an toàn của vaccine. Nghiên cứu cho thấy, phụ huynh nhận được thông tin đầy đủ từ các nguồn này có xu hướng tin tưởng và lựa chọn vaccine theo chương trình tiêm chủng quốc gia.

Truyền thông không chính thức (mạng xã hội, bạn bè, người thân) có thể gây ra những ảnh hưởng tiêu cực đến quyết định tiêm chủng của phụ huynh. Các thông tin sai lệch, không được kiểm chứng có thể làm tăng sự lo lắng, hoang mang và dẫn đến những lựa chọn không phù hợp.

Nghiên cứu đề xuất một số hàm ý chính sách và kiến nghị cho truyền thông tiêm chủng, bao gồm: tăng cường đầu tư cho các chương trình truyền thông y tế; xây dựng các chiến dịch truyền thông đa kênh, tập trung vào các đối tượng phụ huynh khác nhau; nâng cao năng lực truyền thông cho cán bộ y tế; tăng cường kiểm soát và xử lý các thông tin sai lệch trên mạng xã hội.

Nghiên cứu này có một số hạn chế về phạm vi và phương pháp. Các nghiên cứu tiếp theo có thể mở rộng phạm vi nghiên cứu sang các tỉnh, thành phố khác, sử dụng các phương pháp nghiên cứu định tính để hiểu sâu hơn về nhận thức và hành vi tiêm chủng của phụ huynh.