I. Tổng quan về lý thuyết liên văn bản
Luận án tiến sĩ này tập trung vào việc áp dụng lý thuyết liên văn bản để phân tích tiểu thuyết Việt Nam đương đại. Lý thuyết này, được Julia Kristeva khởi xướng, nhấn mạnh rằng mọi văn bản đều là sự kết hợp của các trích dẫn và chịu ảnh hưởng từ các văn bản khác. Tiểu thuyết Việt Nam trong giai đoạn đương đại đã thể hiện rõ tính liên văn bản thông qua các thủ pháp như giễu nhại, viết lại lịch sử, và tương tác thể loại. Luận án không chỉ khảo sát các biểu hiện của tính liên văn bản mà còn giải thích sự tồn tại của nó như một lựa chọn tất yếu trong sáng tạo văn chương.
1.1. Khái niệm tính liên văn bản
Tính liên văn bản là một thuộc tính cố hữu của mọi văn bản nghệ thuật, thể hiện qua mối quan hệ giữa các văn bản. Theo Julia Kristeva, mọi văn bản đều là sự hấp thu và biến đổi từ các văn bản khác. Khái niệm này mở ra cách tiếp cận mới trong nghiên cứu văn học, đặc biệt là trong tiểu thuyết đương đại, nơi các tác phẩm thường xuyên tham chiếu đến các văn bản văn hóa, lịch sử, và xã hội.
1.2. Liên văn bản và nội hàm văn bản
Liên văn bản không chỉ là mối quan hệ giữa các văn bản mà còn là cách thức văn bản được kiến tạo. Kristeva sử dụng phép ẩn dụ về bức tranh khảm để mô tả sự tương tác giữa các yếu tố trong văn bản. Trong tiểu thuyết Việt Nam đương đại, điều này thể hiện qua việc các tác giả sử dụng các trích dẫn, giễu nhại, và viết lại để tạo nên những tác phẩm đa tầng nghĩa.
II. Sự đổi mới của tiểu thuyết Việt Nam đương đại
Tiểu thuyết Việt Nam đương đại đã trải qua nhiều thay đổi lớn, đặc biệt là sau năm 1986. Các tác giả như Bảo Ninh, Phạm Thị Hoài, và Nguyễn Việt Hà đã đưa vào tác phẩm của mình những yếu tố hậu hiện đại, tạo nên sự đa dạng trong cách tiếp cận và biểu đạt. Lý thuyết liên văn bản giúp làm rõ những đổi mới này, từ việc kiến tạo hiện thực đến cách cá thể hóa nhân vật và đổi mới bút pháp nghệ thuật.
2.1. Tiểu thuyết hậu hiện đại
Tiểu thuyết hậu hiện đại ở Việt Nam đã phá vỡ các quy ước truyền thống, sử dụng các thủ pháp như giễu nhại, trích dẫn, và viết lại để tạo nên những tác phẩm mang tính đối thoại cao. Các tác giả như Nguyễn Việt Hà và Hồ Anh Thái đã khai thác sâu sắc các vấn đề xã hội và văn hóa, tạo nên những tác phẩm phản ánh hiện thực một cách đa chiều.
2.2. Tiểu thuyết lịch sử
Tiểu thuyết lịch sử trong giai đoạn đương đại cũng có sự đổi mới đáng kể. Các tác giả như Nguyễn Xuân Khánh và Nguyễn Mộng Giác đã sử dụng lý thuyết liên văn bản để viết lại lịch sử, tạo nên những tác phẩm vừa mang tính truyền thống vừa có sự cách tân. Điều này thể hiện qua việc họ kết hợp các yếu tố văn hóa, tôn giáo, và lịch sử để tạo nên những câu chuyện đa tầng nghĩa.
III. Giễu nhại trong tiểu thuyết Việt Nam đương đại
Giễu nhại là một trong những thủ pháp nổi bật trong tiểu thuyết Việt Nam đương đại, thể hiện rõ tính liên văn bản. Các tác giả sử dụng giễu nhại để phản ánh và phê phán các vấn đề xã hội, văn hóa, và chính trị. Thủ pháp này không chỉ tạo nên sự hài hước mà còn mang tính chất đối thoại sâu sắc, giúp người đọc nhìn nhận hiện thực từ nhiều góc độ khác nhau.
3.1. Trích dẫn nhại
Trích dẫn nhại là một hình thức giễu nhại phổ biến, nơi các tác giả sử dụng các trích dẫn từ các văn bản khác để tạo nên sự đối thoại hoặc phản biện. Trong tiểu thuyết Việt Nam đương đại, điều này thể hiện qua việc các tác giả nhại lại các văn bản văn hóa, lịch sử, và chính trị, tạo nên những tác phẩm mang tính chất phản ánh và phê phán.
3.2. Viện dẫn nhại
Viện dẫn nhại là một hình thức khác của giễu nhại, nơi các tác giả sử dụng các yếu tố từ các văn bản khác để tạo nên sự đối thoại hoặc phản biện. Trong tiểu thuyết Việt Nam đương đại, điều này thể hiện qua việc các tác giả viện dẫn các yếu tố văn hóa, lịch sử, và chính trị để tạo nên những tác phẩm mang tính chất phản ánh và phê phán.
IV. Viết lại lịch sử và tương tác thể loại
Viết lại lịch sử và tương tác thể loại là hai thủ pháp quan trọng trong tiểu thuyết Việt Nam đương đại, thể hiện rõ tính liên văn bản. Các tác giả sử dụng các thủ pháp này để tạo nên những tác phẩm đa tầng nghĩa, phản ánh hiện thực từ nhiều góc độ khác nhau. Điều này không chỉ làm phong phú thêm nội dung tác phẩm mà còn tạo nên sự đối thoại giữa các yếu tố văn hóa, lịch sử, và xã hội.
4.1. Viết lại lịch sử
Viết lại lịch sử là một thủ pháp quan trọng trong tiểu thuyết Việt Nam đương đại, nơi các tác giả sử dụng các yếu tố lịch sử để tạo nên những câu chuyện mới. Điều này thể hiện qua việc các tác giả như Nguyễn Xuân Khánh và Nguyễn Mộng Giác sử dụng các yếu tố lịch sử để tạo nên những tác phẩm mang tính chất phản ánh và phê phán.
4.2. Tương tác thể loại
Tương tác thể loại là một thủ pháp khác trong tiểu thuyết Việt Nam đương đại, nơi các tác giả kết hợp các yếu tố từ các thể loại khác nhau để tạo nên những tác phẩm đa dạng. Điều này thể hiện qua việc các tác giả sử dụng các yếu tố từ thơ ca, truyện ngắn, và các thể loại khác để tạo nên những tác phẩm mang tính chất đa tầng nghĩa.
