I. Cơ sở lý luận và tổng quan nghiên cứu về sơn truyền thống
Chương này tập trung vào việc xác định sơn truyền thống và các thuật ngữ liên quan. Sơn truyền thống được hiểu là chất liệu sơn cổ truyền, sử dụng trong nghệ thuật trang trí tại di tích cố đô Huế. Nghiên cứu tổng quan các công trình trước đây về sơn truyền thống, luận án nhấn mạnh sự thiếu hụt nghiên cứu chuyên sâu về vai trò của sơn trong nghệ thuật trang trí tại cố đô Huế. Các tài liệu tham khảo được hệ thống hóa để làm rõ nguồn gốc, kỹ thuật chế tác và ứng dụng của sơn truyền thống trong thời kỳ nhà Nguyễn.
1.1. Khái niệm sơn truyền thống
Sơn truyền thống là chất liệu được làm từ mủ cây sơn, qua quá trình tinh luyện để tạo thành các loại sơn như sơn son, sơn thếp vàng, sơn phủ hoàng kim. Chất liệu này không chỉ mang tính thẩm mỹ cao mà còn có độ bền vững, phù hợp với nghệ thuật trang trí trong các công trình kiến trúc cung đình. Sơn truyền thống đã trở thành một phần không thể thiếu trong di sản văn hóa của cố đô Huế, thể hiện qua các họa tiết trang trí tinh xảo trên các cấu kiện gỗ, án thờ và đồ tế tự.
1.2. Tổng quan nghiên cứu về sơn truyền thống
Các nghiên cứu trước đây về sơn truyền thống chủ yếu tập trung vào kỹ thuật chế tác và ứng dụng trong các làng nghề truyền thống. Tuy nhiên, nghiên cứu về vai trò của sơn truyền thống trong nghệ thuật trang trí tại di tích cố đô Huế còn hạn chế. Luận án này bổ sung khoảng trống đó bằng cách hệ thống hóa các tài liệu liên quan và đưa ra cái nhìn toàn diện về giá trị thẩm mỹ và văn hóa của sơn truyền thống trong nghệ thuật truyền thống Việt Nam.
II. Giá trị nghệ thuật trang trí của sơn truyền thống
Chương này phân tích các giá trị tiêu biểu của sơn truyền thống trong nghệ thuật trang trí tại quần thể di tích cố đô Huế. Sơn truyền thống không chỉ tạo nên vẻ đẹp lộng lẫy cho các công trình kiến trúc mà còn mang ý nghĩa tâm linh, tôn giáo. Các họa tiết trang trí bằng sơn truyền thống như Tứ linh, Tứ thời, và hình tượng rồng được thể hiện tinh tế, phản ánh tư tưởng Nho giáo, Phật giáo và Lão giáo. Ngoài ra, sơn truyền thống còn có giá trị bền vững, giúp bảo tồn các di tích lịch sử qua thời gian.
2.1. Hiệu quả trang trí trong các đề tài mỹ thuật
Sơn truyền thống được sử dụng để trang trí các đề tài mỹ thuật như Tứ linh, Tứ thời, và hình tượng rồng. Các họa tiết này không chỉ mang tính thẩm mỹ cao mà còn thể hiện sự hài hòa giữa nghệ thuật và tư tưởng văn hóa. Ví dụ, hình tượng rồng trên các hàng cột ở điện Thái Hòa được thể hiện bằng sơn truyền thống, tạo nên vẻ uy nghi và trang trọng.
2.2. Giá trị bền vững của chất liệu sơn
Sơn truyền thống có độ bền cao, giúp bảo tồn các di tích lịch sử qua thời gian. Các lớp sơn son thếp vàng không chỉ tạo nên vẻ đẹp lộng lẫy mà còn có khả năng chống chịu tốt với các tác động của môi trường. Điều này giúp các công trình kiến trúc tại cố đô Huế duy trì được vẻ đẹp nguyên bản, góp phần vào việc bảo tồn di sản văn hóa.
III. Giá trị khoa học của sơn truyền thống
Chương này bàn luận về các giá trị khoa học của sơn truyền thống trong nghệ thuật trang trí tại quần thể di tích cố đô Huế. Luận án chứng minh rằng sơn truyền thống không chỉ là chất liệu trang trí mà còn có vai trò quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa. Các kỹ thuật chế tác sơn như thếp vàng, phủ hoàng kim được phân tích chi tiết, làm rõ quy trình và hiệu quả của chúng trong việc tạo nên các tác phẩm nghệ thuật độc đáo.
3.1. Kỹ thuật chế tác sơn truyền thống
Các kỹ thuật chế tác sơn truyền thống như thếp vàng, phủ hoàng kim được phân tích chi tiết. Quy trình này bao gồm nhiều công đoạn phức tạp, từ việc chuẩn bị nguyên liệu đến việc áp dụng các lớp sơn lên bề mặt gỗ. Kỹ thuật này không chỉ tạo nên vẻ đẹp lộng lẫy mà còn đảm bảo độ bền vững cho các tác phẩm nghệ thuật.
3.2. Vai trò của sơn truyền thống trong bảo tồn di sản
Sơn truyền thống đóng vai trò quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa. Các công trình kiến trúc tại cố đô Huế được bảo tồn nhờ vào việc sử dụng sơn truyền thống, giúp duy trì vẻ đẹp nguyên bản và ngăn chặn sự xuống cấp do thời gian và môi trường. Điều này góp phần vào việc quảng bá nghệ thuật truyền thống Việt Nam ra thế giới.
