I. Luận án tiến sĩ và bối cảnh nghiên cứu
Luận án tiến sĩ của Phan Thị Tâm Thanh tập trung vào diễn ngôn về người phụ nữ trong văn xuôi Việt Nam nửa đầu thế kỷ XX. Nghiên cứu này xuất phát từ sự giao thoa giữa văn hóa Á-Âu và những biến động xã hội thời kỳ này. Văn học Việt Nam giai đoạn 1900-1945 được coi là thời kỳ vàng, với sự xuất hiện của nhiều trào lưu và tác phẩm xuất sắc. Người phụ nữ trở thành trung tâm của các diễn ngôn về dân tộc, cá nhân, và mặt trái của hiện đại hóa. Luận án sử dụng lý thuyết diễn ngôn của M. Foucault để phân tích cơ chế tạo lập diễn ngôn và bản sắc nữ tính mới.
1.1. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
Mục đích chính của luận án là làm sáng tỏ cơ chế tạo lập diễn ngôn về người phụ nữ và sự xuất hiện mô hình nữ tính mới trong văn xuôi nghệ thuật Việt Nam. Nhiệm vụ nghiên cứu bao gồm việc giới thuyết khái niệm diễn ngôn, phân tích các tương quan quyền lực/tri thức, và chỉ ra sự vận động tư tưởng của các tác giả tiêu biểu. Luận án cũng nhấn mạnh tính đa dạng của hình tượng người phụ nữ trong mối quan hệ với các diễn ngôn thời đại.
1.2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu là cơ chế tạo lập diễn ngôn về người phụ nữ và bản sắc nữ tính mới trong văn xuôi nghệ thuật Việt Nam. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào sáng tác của các tác giả tiêu biểu như Phan Bội Châu, Nhất Linh, Khái Hưng, Vũ Trọng Phụng, và Nguyên Hồng. Luận án không bao quát toàn bộ tác phẩm văn xuôi giai đoạn này mà chọn lọc những tác phẩm đề cập trực tiếp đến vấn đề người phụ nữ.
II. Diễn ngôn về người phụ nữ trong văn xuôi Việt Nam
Diễn ngôn về người phụ nữ trong văn xuôi Việt Nam nửa đầu thế kỷ XX phản ánh sự thay đổi trong nhận thức xã hội về vai trò và vị thế của phụ nữ. Sự ảnh hưởng của văn minh phương Tây, phong trào nữ quyền, và giáo dục thuộc địa đã tạo nên những diễn ngôn mới về người phụ nữ. Các tác giả như Phan Bội Châu, Nhất Linh, và Khái Hưng đã xây dựng hình tượng người phụ nữ anh hùng, độc lập, và có bản sắc riêng. Đồng thời, các tác phẩm của Vũ Trọng Phụng và Nguyên Hồng lại phản ánh mặt trái của hiện đại hóa, với hình ảnh người phụ nữ bị tha hóa và suy đồi.
2.1. Diễn ngôn dân tộc và người phụ nữ
Trong sáng tác của Phan Bội Châu, người phụ nữ được anh hùng hóa, trở thành biểu tượng của tinh thần yêu nước và dân tộc. Nhất Linh và Khái Hưng lại tập trung vào việc xây dựng bản sắc nữ tính mới, phản ánh sự ảnh hưởng của văn minh phương Tây và nỗ lực cải cách xã hội. Các tác phẩm này cho thấy sự giao thoa giữa diễn ngôn nữ quyền và diễn ngôn dân tộc.
2.2. Diễn ngôn cá nhân và mặt trái của hiện đại hóa
Các tác phẩm của Vũ Trọng Phụng và Nguyên Hồng phản ánh mặt trái của hiện đại hóa, với hình ảnh người phụ nữ bị tha hóa trong xã hội thượng lưu và dưới đáy xã hội. Diễn ngôn về mặt trái của hiện đại hóa/Âu hóa cho thấy sự xung đột giữa giá trị truyền thống và hiện đại, đồng thời phê phán sự suy đồi đạo đức trong xã hội đương thời.
III. Phương pháp nghiên cứu và đóng góp của luận án
Luận án sử dụng các phương pháp nghiên cứu như cấu trúc – hệ thống, tiếp cận thi pháp học, và nghiên cứu liên ngành để phân tích diễn ngôn về người phụ nữ. Phương pháp so sánh - đối chiếu được áp dụng để làm rõ sự biến đổi của hình tượng người phụ nữ qua các tác phẩm và trào lưu khác nhau. Luận án cũng sử dụng thao tác phân tích, tổng hợp, và thống kê để khái quát cơ chế tạo lập diễn ngôn và mô hình nữ tính mới.
3.1. Phương pháp nghiên cứu
Luận án vận dụng phương pháp cấu trúc – hệ thống để xác định đặc trưng của mô hình nữ tính mới. Phương pháp tiếp cận thi pháp học giúp phân tích đặc điểm hình tượng người phụ nữ trong từng tác phẩm. Nghiên cứu liên ngành cho thấy mối quan hệ giữa văn học, tư tưởng, và văn hóa. Phương pháp so sánh - đối chiếu làm rõ sự biến đổi của hình tượng người phụ nữ qua các thời kỳ.
3.2. Đóng góp của luận án
Luận án là một trong những công trình đầu tiên vận dụng lý thuyết diễn ngôn để nghiên cứu hệ thống về người phụ nữ trong văn học Việt Nam nửa đầu thế kỷ XX. Nghiên cứu này cung cấp cái nhìn toàn diện về cơ chế tạo lập diễn ngôn và bản sắc nữ tính mới, đồng thời mở ra hướng nghiên cứu mới về diễn ngôn và giới tính trong văn học.
