I. Khái quát chung về hình tượng nhân vật nữ trong văn học Việt Nam trung đại ở chương trình phổ thông
Luận văn tập trung nghiên cứu hình tượng nhân vật nữ trong các tác phẩm văn học trung đại được giảng dạy trong chương trình Ngữ văn phổ thông. Đây là một hướng tiếp cận có giá trị thực tiễn cao, giúp người đọc, đặc biệt là học sinh, có cái nhìn tổng quan và hệ thống về hình tượng này. Việc lựa chọn các tác phẩm trong chương trình phổ thông làm đối tượng nghiên cứu giúp thu hẹp phạm vi, tập trung phân tích những tác phẩm tiêu biểu, quen thuộc, đồng thời góp phần nâng cao hiệu quả giảng dạy và học tập văn học. Luận văn có tham khảo, kế thừa các công trình nghiên cứu trước đó về người phụ nữ trong văn học trung đại, nhưng điểm khác biệt là phạm vi nghiên cứu được khoanh vùng cụ thể trong chương trình phổ thông, bao gồm cả hai bộ sách giáo khoa 2006 và 2018. Điều này cho thấy tính cập nhật và tính ứng dụng của đề tài.
1.1. Hình tượng người phụ nữ qua các giai đoạn văn học Hình tượng người phụ nữ trong văn học trung đại trải qua nhiều biến đổi theo từng giai đoạn lịch sử. Từ thế kỷ X đến XIV, hình ảnh người phụ nữ hiện lên với vẻ đẹp dịu dàng, đảm đang, gắn liền với thiên nhiên và cuộc sống bình dị. Sang thế kỷ XV-XVII, hình ảnh này trở nên đa dạng hơn, bên cạnh vẻ đẹp truyền thống còn xuất hiện những người phụ nữ tài hoa, có cá tính mạnh mẽ. Đến thế kỷ XVIII-XIX, số phận bi kịch của người phụ nữ được khắc họa rõ nét, phản ánh những bất công trong xã hội phong kiến.
1.2. Nguồn tư liệu nghiên cứu Đề tài sử dụng nguồn tư liệu phong phú từ các tác phẩm văn học trung đại tiêu biểu có trong chương trình Ngữ văn THCS và THPT như "Chuyện người con gái Nam Xương", "Chinh phụ ngâm khúc", "Truyện Kiều", thơ Nôm Hồ Xuân Hương... Việc phân tích các tác phẩm này không chỉ giúp làm rõ đặc điểm hình tượng nhân vật nữ mà còn làm nổi bật tài năng nghệ thuật của các tác giả.
II. Đặc điểm hình tượng nhân vật nữ
Luận văn tập trung phân tích các khía cạnh về vẻ đẹp, khát vọng và thân phận của người phụ nữ trong các tác phẩm văn học trung đại ở chương trình phổ thông.
2.1. Vẻ đẹp hình thức và phẩm chất Vẻ đẹp của người phụ nữ được miêu tả cả về ngoại hình lẫn phẩm chất. Vẻ đẹp ngoại hình thường được khắc họa qua những hình ảnh ước lệ, tượng trưng, mang tính thẩm mỹ cao. Bên cạnh đó, vẻ đẹp tâm hồn, phẩm chất của người phụ nữ cũng được đề cao, thể hiện qua sự dịu dàng, nết na, thủy chung, đức hy sinh…
2.2. Khát vọng Khát vọng của người phụ nữ trung đại thường xoay quanh tình yêu, hạnh phúc gia đình và sự khẳng định bản thân. Họ khao khát một tình yêu chân chính, một mái ấm hạnh phúc, nhưng thường bị xã hội phong kiến kìm hãm, dẫn đến những bi kịch đau thương. Một số nhân vật nữ cũng thể hiện khát vọng vượt ra khỏi khuôn khổ, khẳng định tài năng, cá tính của mình.
2.3. Thân phận Thân phận người phụ nữ trong xã hội phong kiến là thân phận bị lệ thuộc, chịu nhiều bất công, oan trái. Họ bị tước đoạt quyền tự do, hạnh phúc, bị chà đạp, phụ thuộc vào nam giới. Những bi kịch của người phụ nữ được các tác giả khắc họa sâu sắc, thể hiện sự cảm thông, xót xa cho số phận của họ.
III. Nghệ thuật khắc họa nhân vật nữ
Luận văn phân tích nghệ thuật khắc họa hình tượng nhân vật nữ trong các tác phẩm, tập trung vào các phương diện như ngôn ngữ, bút pháp miêu tả, xây dựng tình huống, xung đột…
3.1. Miêu tả ngoại hình Các tác giả thường sử dụng từ ngữ giàu hình ảnh, bút pháp ước lệ, tượng trưng để miêu tả vẻ đẹp ngoại hình của người phụ nữ. Ví dụ, vẻ đẹp của Thúy Kiều được Nguyễn Du khắc họa qua những câu thơ nổi tiếng: "Làn thu thủy nét xuân sơn/ Hoa ghen thua thắm liễu hờn kém xanh".
3.2. Miêu tả nội tâm Nghệ thuật miêu tả nội tâm nhân vật cũng được đề cập đến, với việc sử dụng các hình ảnh thiên nhiên, hình ảnh ẩn dụ, cũng như thông qua xung đột tâm lý, hành động của nhân vật. Điều này giúp người đọc hiểu sâu hơn về những suy tư, trăn trở, những khát khao thầm kín của người phụ nữ.
3.3. Xây dựng tình huống, xung đột Việc xây dựng tình huống, xung đột trong tác phẩm cũng góp phần làm nổi bật số phận, tính cách của nhân vật nữ. Những tình huống éo le, những xung đột gay gắt đã đẩy người phụ nữ vào những bi kịch đau thương, đồng thời làm nổi bật vẻ đẹp phẩm chất, sức mạnh tinh thần của họ.
IV. Giá trị và ứng dụng thực tiễn
Luận văn có giá trị khoa học và thực tiễn nhất định. Về mặt khoa học, luận văn góp phần hệ thống hóa, làm rõ đặc điểm hình tượng nhân vật nữ trong văn học trung đại Việt Nam được giảng dạy trong chương trình phổ thông. Về mặt thực tiễn, luận văn là tài liệu tham khảo hữu ích cho giáo viên và học sinh trong quá trình dạy và học văn học. Nghiên cứu này giúp người đọc hiểu sâu sắc hơn về hình tượng người phụ nữ trong xã hội phong kiến, đồng thời thấy được giá trị nhân văn sâu sắc của văn học. Việc phân tích những khía cạnh như vẻ đẹp, khát vọng và thân phận của người phụ nữ không chỉ mang ý nghĩa văn chương mà còn có ý nghĩa xã hội, góp phần nâng cao nhận thức về vai trò, vị trí của người phụ nữ trong xã hội. Đặc biệt, việc luận văn tập trung vào các tác phẩm trong sách giáo khoa phổ thông càng làm tăng tính ứng dụng thực tiễn của nó, hỗ trợ đắc lực cho việc giảng dạy và học tập môn Ngữ văn.
