Luận án tiến sĩ: Diễn ngôn về giới nữ trong văn học hiện thực xã hội chủ nghĩa Việt Nam

LỜI CAM ĐOAN

LỜI CẢM ƠN

MỞ ĐẦU

0.1. Lý do chọn đề tài

0.2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

0.3. Mục đích nghiên cứu

0.4. Phương pháp nghiên cứu

0.5. Nhiệm vụ nghiên cứu

0.6. Đóng góp của luận án

0.7. Bố cục của luận án

1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU

1.1. Vấn đề giới nữ trong văn hóa Việt Nam

2. CHƯƠNG 2: VĂN HỌC HIỆN THỰC XÃ HỘI CHỦ NGHĨA NHƯ MỘT HỆ HÌNH DIỄN NGÔN NGHỆ THUẬT

2.1. Diễn ngôn như một sự kiện giao tiếp

2.2. Diễn ngôn văn học hiện thực xã hội chủ nghĩa

2.3. Văn học hiện thực xã hội chủ nghĩa Việt Nam - nguồn gốc và quá trình phát triển

2.4. Văn học hiện thực xã hội chủ nghĩa: một loại hình diễn ngôn sáng thế với mục đích truyền đạt tri thức

2.4.1. Tri thức về sự hình thành chế độ xã hội mới

2.4.2. Tri thức về sự hình thành con người mới

2.5. Bức tranh thế giới phân vai theo chức năng xã hội

2.5.1. Thế giới như một mặt trận: “Ta - Địch”

2.5.2. Thế giới như một gia đình: “Cha - Mẹ - Chúng con”

2.6. Diễn ngôn giới trong diễn ngôn văn học hiện thực xã hội chủ nghĩa

2.6.1. Từ diễn ngôn chính trị, xã hội

2.6.2. Đến diễn ngôn văn học

3. CHƯƠNG 3: GIỚI NỮ TRONG DIỄN NGÔN VĂN HỌC HIỆN THỰC XÃ HỘI CHỦ NGHĨA

3.1. Diễn ngôn về giới nữ nhìn từ chiến lược giao tiếp

3.1.1. Xu hướng tuyệt đối hóa vai xã hội của giới nữ

3.1.2. Mẹ - Chiến sĩ, Mẹ - Tổ quốc

3.1.3. Chúng con - Anh hùng

3.1.4. Kẻ lầm đường, lạc lối

3.1.5. Nguyên tắc đồng thuận của tiếng nói giới nữ trong hệ thống phân vai

3.1.5.1. Tiếng nói mang chân lí tuyệt đối của “Ta”

3.1.5.2. Tiếng nói “đồng ý, đồng tình” của các vai diễn ngôn

3.2. Diễn ngôn về giới nữ nhìn từ trật tự diễn ngôn

3.2.1. Trật tự bên trong

3.2.1.1. Xu hướng xóa bỏ khoảng cách phái tính

3.2.1.2. Tô đậm sự khác biệt giới tính

3.2.2. Trật tự bên ngoài

3.2.2.1. Hệ chủ đề chính thống

3.2.2.2. Hệ chủ đề cấm kị

4. CHƯƠNG 4: DIỄN NGÔN GIỚI NỮ TRONG VĂN HỌC HIỆN THỰC XÃ HỘI CHỦ NGHĨA NHƯ MỘT HỆ THỐNG TU TỪ

4.1. Xu hướng biểu trưng hóa

4.2. Biểu trưng hóa bản chất xã hội của giới nữ qua hình tượng không gian và thời gian

4.2.1. Không gian chiến trường - thời gian khẩn trương, gấp gáp

4.2.2. Không gian làng quê - thời gian chờ đợi, mong ngóng

4.3. Biểu trưng hóa các thuộc tính phẩm chất của giới nữ qua hệ thống ẩn dụ

4.3.1. Hoa - cái đẹp thanh cao, mềm mại, tinh tế của tâm hồn nữ giới

4.3.2. Khuôn mặt, mái tóc, làn da, cánh tay, dáng vóc - vẻ đẹp nữ tính đặc thù

4.3.3. Lời ru - tình yêu thương sâu thẳm

4.4. Huyền thoại hóa hình tượng nữ giới

4.4.1. Sự quy chiếu các nhân vật nữ của huyền thoại

4.4.1.1. Bà Mẹ Xứ sở

4.4.1.2. Nữ anh hùng chiến trận

4.4.1.3. Người phụ nữ đa khổ, đa nạn được cứu rỗi

4.5. Tăng cường thủ pháp trùng điệp và khuếch đại

4.5.1. Một số nguyên tắc tạo hình và biểu hiện

4.5.1.1. Nguyên tắc tạc tượng đài

4.5.1.2. Màu sắc khung tượng đài tươi sáng, rạng rỡ

4.5.1.3. Đường nét, hình khối uy nghi và hoành tráng

4.5.1.4. Chất liệu bền vững, bất hoại

4.5.2. Tổ chức giọng điệu

4.5.2.1. Giọng ngợi ca, thành kính

4.5.2.2. Giọng cảm phục, tự hào

4.5.2.3. Giọng hân hoan, lạc quan

4.5.2.4. Giọng ngọt ngào, đằm thắm

4.5.2.5. Giọng châm biếm, khinh bỉ, phê phán

DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN

TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Luận án tiến sĩ và diễn ngôn về giới nữ

Luận án tiến sĩ này tập trung vào diễn ngôn về giới nữ trong văn học hiện thực xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Nghiên cứu này nhằm làm sáng tỏ cơ chế kiến tạo diễn ngôn về phụ nữ trong bối cảnh văn học hiện thực xã hội chủ nghĩa. Diễn ngôn văn học được xem xét như một hệ thống giao tiếp, phản ánh các giá trị xã hội và chính trị đương thời. Giới nữ được miêu tả không chỉ như một hình tượng nghệ thuật mà còn là sản phẩm của các thiết chế xã hội và văn hóa.

1.1. Khái niệm diễn ngôn và giới nữ

Diễn ngôn trong luận án được hiểu là hệ thống ngôn ngữ và ý nghĩa được tạo ra trong một bối cảnh cụ thể. Giới nữ được phân tích qua các chiến lược diễn ngôn, trật tự diễn ngôn và phương thức tạo lập diễn ngôn. Nghiên cứu này nhấn mạnh sự khác biệt trong cách miêu tả phụ nữ giữa văn học hiện thực xã hội chủ nghĩa và các trào lưu văn học khác.

1.2. Phương pháp nghiên cứu

Luận án sử dụng phương pháp hệ thống, phương pháp so sánh và phương pháp xác định lịch sử phát sinh. Các phương pháp này giúp phân tích cấu trúc diễn ngôn và chỉ ra sự tương tác giữa các yếu tố trong hệ thống văn học. Lý thuyết diễn ngôn và lý thuyết phê bình nữ quyền được áp dụng để giải mã cơ chế tạo lập diễn ngôn về giới nữ.

II. Văn học hiện thực xã hội chủ nghĩa như hệ hình diễn ngôn

Văn học hiện thực xã hội chủ nghĩa Việt Nam được xem như một hệ hình diễn ngôn nghệ thuật, phản ánh tri thức về sự hình thành chế độ xã hội mới và con người mới. Diễn ngôn văn học trong giai đoạn này mang tính chất truyền đạt tri thức và giáo dục tư tưởng. Giới nữ được miêu tả qua các hình tượng như 'Mẹ - Chiến sĩ', 'Mẹ - Tổ quốc', thể hiện vai trò xã hội và chính trị của phụ nữ.

2.1. Diễn ngôn chính trị và xã hội

Diễn ngôn chính trị và xã hội chi phối cách miêu tả phụ nữ trong văn học hiện thực xã hội chủ nghĩa. Phụ nữ được tuyệt đối hóa vai trò xã hội, trở thành biểu tượng của sự hy sinh và cống hiến. Diễn ngôn văn học trong giai đoạn này nhấn mạnh sự đồng thuận và thống nhất trong tiếng nói của giới nữ.

2.2. Trật tự diễn ngôn

Trật tự diễn ngôn trong văn học hiện thực xã hội chủ nghĩa được phân tích qua hai bình diện: trật tự bên trong và trật tự bên ngoài. Trật tự bên trong xóa bỏ khoảng cách phái tính, trong khi trật tự bên ngoài tô đậm sự khác biệt giới tính. Hệ chủ đề chính thống và hệ chủ đề cấm kị được sử dụng để kiến tạo diễn ngôn về giới nữ.

III. Giới nữ trong diễn ngôn văn học hiện thực xã hội chủ nghĩa

Giới nữ trong văn học hiện thực xã hội chủ nghĩa Việt Nam được miêu tả qua các hình tượng biểu trưng và huyền thoại hóa. Diễn ngôn văn học sử dụng các thủ pháp trùng điệp và khuếch đại để tạo nên hình tượng phụ nữ anh hùng, đa khổ đa nạn. Phụ nữ được xem như biểu tượng của sự hy sinh và cống hiến cho sự nghiệp cách mạng.

3.1. Biểu trưng hóa giới nữ

Biểu trưng hóa được sử dụng để miêu tả bản chất xã hội của giới nữ qua hình tượng không gian và thời gian. Không gian chiến trường và thời gian khẩn trương được sử dụng để nhấn mạnh vai trò của phụ nữ trong chiến tranh. Hệ thống ẩn dụ như 'hoa', 'lời ru' được dùng để tôn vinh vẻ đẹp và tâm hồn nữ giới.

3.2. Huyền thoại hóa hình tượng nữ giới

Huyền thoại hóa được áp dụng để tạo nên các hình tượng nữ giới như 'Bà Mẹ Xứ sở' và 'Nữ anh hùng chiến trận'. Diễn ngôn văn học sử dụng các nguyên tắc tạo hình và biểu hiện để xây dựng hình tượng phụ nữ uy nghi và hoành tráng. Giọng điệu ngợi ca và giọng điệu tự hào được sử dụng để tôn vinh vai trò của phụ nữ.

IV. Đóng góp và giới hạn của luận án

Luận án tiến sĩ này đóng góp vào việc nghiên cứu diễn ngôn về giới nữ trong văn học hiện thực xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Nghiên cứu này giúp làm sáng tỏ cơ chế kiến tạo diễn ngôn và chỉ ra tính đặc thù của diễn ngôn giới nữ trong bối cảnh văn học hiện thực xã hội chủ nghĩa. Tuy nhiên, luận án cũng có những giới hạn trong việc phân tích sâu hơn về ảnh hưởng của các yếu tố văn hóa và xã hội đối với diễn ngôn về giới nữ.

4.1. Đóng góp của luận án

Luận án đặt vấn đề nghiên cứu có tính hệ thống về giới nữ trong văn học hiện thực xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Nghiên cứu này góp phần khẳng định tính hữu hiệu của việc tiếp cận các vấn đề văn học từ lý thuyết diễn ngôn. Diễn ngôn văn học được phân tích qua các bình diện như chiến lược diễn ngôn, trật tự diễn ngôn và mục đích diễn ngôn.

4.2. Giới hạn của luận án

Luận án chưa đi sâu vào phân tích ảnh hưởng của các yếu tố văn hóa và xã hội đối với diễn ngôn về giới nữ. Nghiên cứu này cũng chưa đề cập đến sự tương tác giữa diễn ngôn văn học và các hình thức diễn ngôn khác trong xã hội. Đây là những hướng nghiên cứu cần được tiếp tục khai thác trong tương lai.

Diễn Ngôn Về Giới Nữ Trong Văn Học Hiện Thực Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam: Luận Án Tiến Sĩ