Luận án tiến sĩ: Cuộc chiến Tây Sơn và Nguyễn Ánh giai đoạn 1778-1802

LỜI CAM ĐOAN

MỞ ĐẦU

0.1. Lí do chọn đề tài

0.2. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu

0.3. Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu

0.4. Nguồn tư liệu và phương pháp nghiên cứu

0.5. Đóng góp của luận án

0.6. Bố cục luận án

1. TỔNG QUAN NGUỒN TƢ LIỆU VÀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ

1.1. Tổng quan nguồn tư liệu

1.1.1. Nguồn tư liệu trong nước

1.1.2. Nguồn tư liệu nước ngoài

1.2. Tổng quan tình hình nghiên cứu vấn đề

1.2.1. Tình hình nghiên cứu vấn đề trong nước

1.2.2. Tình hình nghiên cứu ngoài nước

1.3. Những kết quả nghiên cứu được luận án kế thừa và những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu

2. BỐI CẢNH LỊCH SỬ CUỐI THẾ KỈ XVIII VÀ SỰ XUẤT HIỆN CUỘC CHIẾN GIỮA LỰC LƢỢNG TÂY SƠN VÀ NGUYỄN ÁNH

2.1. Bối cảnh lịch sử cuối thế kỉ XVIII

2.1.1. Tình hình thế giới và bối cảnh khu vực cuối thế kỉ XVIII

2.1.2. Tình hình Đại Việt cuối thế kỉ XVIII

2.2. Cuộc chiến giữa Tây Sơn và chúa Nguyễn (1771 – 1778), sự hình thành vương triều Tây Sơn và lực lượng Nguyễn Ánh

2.2.1. Tây Sơn khởi nghĩa, lật đổ chính quyền chúa Nguyễn ở Phú Xuân, lập chính quyền riêng

2.2.2. Tây Sơn liên tiếp tấn công, đánh bại chúa Nguyễn ở Gia Định, vương triều Tây Sơn thành lập (1776 – 1778)

2.2.3. Nguyễn Ánh nắm quyền thống lĩnh lực lượng chúa Nguyễn (1/1778)

2.3. Tiểu kết chương 2

3. CUỘC CHIẾN GIỮA LỰC LƢỢNG TÂY SƠN VÀ NGUYỄN ÁNH (1778 – 1788)

3.1. Tây Sơn liên tiếp tấn công vào Gia Định, lực lượng Nguyễn Ánh đại bại (2/1778 – 1/1785)

3.2. Tây Sơn xây dựng vương triều riêng, Nguyễn Ánh từng bước thiết lập chính quyền ở Gia Định (2/1778 – 1/1785)

3.3. Tây Sơn liên tiếp tấn công, đánh bật Nguyễn Ánh khỏi Gia Định (2/1778 – 1/1785)

3.4. Quá trình Nguyễn Ánh từ Xiêm trở về chiếm lại Gia Định, xây dựng căn cứ chống Tây Sơn (2/1785 – 9/1788)

3.5. Tây Sơn phát triển ra Bắc, nội bộ xuất hiện sự chia rẽ (2/1785 – 9/1788)

3.6. Nguyễn Ánh xây dựng lực lượng ở Xiêm, trở về chiếm lại Gia Định (2/1785 – 9/1788)

3.7. Tiểu kết chương 3

4. CUỘC CHIẾN GIỮA LỰC LƢỢNG TÂY SƠN VÀ NGUYỄN ÁNH (1788 – 1802)

4.1. Cuộc chiến giữa lực lượng Tây Sơn và Nguyễn Ánh từ tháng 9/1788 đến tháng 7/1792

4.2. Quang Trung đánh bại quân Thanh, xây dựng vương triều riêng (9/1788 – 7/1792)

4.3. Nguyễn Ánh xây dựng căn cứ vững chắc ở Gia Định (9/1788 – 7/1792)

4.4. Những trận chiến “gió mùa” đầu tiên của Nguyễn Ánh (4/1791 – 7/1792)

4.5. Nội bộ Tây Sơn chia rẽ, Nguyễn Ánh liên tiếp tiến hành những trận chiến “gió mùa” (7/1792 – 8/1795)

4.6. Vua Quang Trung băng hà, triều Cảnh Thịnh chia rẽ (7/1792 – 8/1795)

4.7. Trận chiến Quy Nhơn năm 1793, triều Thái Đức sụp đổ

4.8. Cảnh Thịnh củng cố triều chính, Nguyễn Ánh tăng cường sức mạnh quân sự, chiếm thành Quy Nhơn (1795 - 1799)

4.9. Cảnh Thịnh củng cố lại triều chính (8/1795 – 4/1799)

4.10. Nguyễn Ánh tăng cường sức mạnh quân sự (8/1795 – 4/1799)

4.11. Nguyễn Ánh đánh chiếm Quy Nhơn (8/1795 – 4/1799)

4.12. Triều Cảnh Thịnh suy yếu, Nguyễn Ánh tấn công chiếm Phú Xuân, Thăng Long (4/1799 – 12/1802)

4.13. Tây Sơn bao vây Bình Định, Nguyễn Ánh hạ thành Phú Xuân

4.14. Nguyễn Ánh đánh chiếm Thăng Long (1801)

4.15. Tiểu kết chương 4

5. KẾT CỤC, NGUYÊN NHÂN VÀ HỆ QUẢ CỦA CUỘC CHIẾN GIỮA LỰC LƢỢNG TÂY SƠN VÀ NGUYỄN ÁNH GIAI ĐOẠN 1778 - 1802

5.1. Nguyên nhân dẫn đến kết cục nhà Tây Sơn sụp đổ, Nguyễn Ánh khôi phục lại cơ nghiệp chúa Nguyễn

5.2. Hệ quả của cuộc chiến Tây Sơn – Nguyễn Ánh đến quốc gia Đại Việt cuối thế kỉ XVIII đầu thế kỉ XIX

5.3. Tiểu kết chương 5

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC 1

I. Bối cảnh lịch sử cuối thế kỷ XVIII và sự xuất hiện cuộc chiến giữa Tây Sơn và Nguyễn Ánh

Giai đoạn cuối thế kỷ XVIII là thời kỳ đầy biến động trong lịch sử Việt Nam. Sự suy yếu của chế độ phong kiến Đại Việt, cùng với những ảnh hưởng từ khu vực và thế giới, đã tạo nên bối cảnh phức tạp cho sự xuất hiện của Cuộc chiến Tây Sơn và Nguyễn Ánh. Tây Sơn, khởi đầu từ phong trào nông dân, đã lật đổ chúa Nguyễn và chúa Trịnh, thiết lập vương triều riêng. Trong khi đó, Nguyễn Ánh, hậu duệ của chúa Nguyễn, đã từng bước xây dựng lực lượng để khôi phục cơ nghiệp. Sự đối đầu giữa hai thế lực này không chỉ là cuộc chiến quân sự mà còn phản ánh sự chuyển biến trong tình hình chính trị và tư tưởng chính trị thời kỳ đó.

1.1. Tình hình thế giới và khu vực cuối thế kỷ XVIII

Cuối thế kỷ XVIII, thế giới chứng kiến sự bùng nổ của các cuộc cách mạng công nghiệp và chính trị, ảnh hưởng đến khu vực Đông Nam Á. Việt Nam không nằm ngoài những tác động này, đặc biệt là sự can thiệp của các cường quốc phương Tây như Pháp và Anh. Sự suy yếu của các vương triều phong kiến trong khu vực, bao gồm cả Đại Việt, đã tạo điều kiện cho sự trỗi dậy của các phong trào nông dân, trong đó có Tây Sơn.

1.2. Tình hình Đại Việt cuối thế kỷ XVIII

Trong nội bộ Đại Việt, sự phân quyền giữa chúa Nguyễn và chúa Trịnh đã dẫn đến khủng hoảng chính trị và xã hội. Tây Sơn nổi lên như một lực lượng mới, đại diện cho tầng lớp nông dân, đánh đổ chúa Nguyễn và chúa Trịnh. Tuy nhiên, sự chia rẽ nội bộ và thiếu một hệ thống quản lý vững chắc đã khiến Tây Sơn dần suy yếu, tạo cơ hội cho Nguyễn Ánh khôi phục lại quyền lực.

II. Diễn biến cuộc chiến giữa Tây Sơn và Nguyễn Ánh giai đoạn 1778 1802

Cuộc chiến Tây Sơn và Nguyễn Ánh giai đoạn 1778-1802 là một trong những giai đoạn quan trọng trong lịch sử quân sự Việt Nam. Cuộc chiến này không chỉ là sự đối đầu giữa hai thế lực mà còn phản ánh sự chuyển biến từ cuộc đấu tranh nông dân sang cuộc chiến tranh phong kiến. Nguyễn Ánh, với sự hỗ trợ từ Xiêm và phương Tây, đã từng bước đánh bại Tây Sơn, dẫn đến sự sụp đổ của vương triều này và sự thành lập của triều Nguyễn.

2.1. Giai đoạn 1778 1788 Sự đối đầu ban đầu

Giai đoạn này chứng kiến sự đối đầu quyết liệt giữa Tây Sơn và Nguyễn Ánh. Tây Sơn liên tiếp tấn công vào Gia Định, buộc Nguyễn Ánh phải lưu vong sang Xiêm. Tuy nhiên, với sự hỗ trợ từ Xiêm, Nguyễn Ánh đã từng bước xây dựng lại lực lượng và quay trở lại chiếm lại Gia Định. Sự chia rẽ nội bộ trong Tây Sơn cũng là yếu tố quan trọng dẫn đến sự suy yếu của vương triều này.

2.2. Giai đoạn 1788 1802 Sự sụp đổ của Tây Sơn

Sau cái chết của Nguyễn Huệ (Quang Trung), Tây Sơn rơi vào khủng hoảng nội bộ. Nguyễn Ánh tận dụng cơ hội này để tăng cường sức mạnh quân sự và liên tiếp đánh bại Tây Sơn. Năm 1802, Nguyễn Ánh chiếm được Phú Xuân và Thăng Long, chính thức kết thúc cuộc chiến và lập nên triều Nguyễn. Sự sụp đổ của Tây Sơn không chỉ là kết quả của sự yếu kém nội bộ mà còn do sự kiên trì và chiến lược quân sự hiệu quả của Nguyễn Ánh.

III. Nguyên nhân và hệ quả của cuộc chiến Tây Sơn và Nguyễn Ánh

Cuộc chiến Tây Sơn và Nguyễn Ánh giai đoạn 1778-1802 đã để lại nhiều hệ quả sâu sắc đối với lịch sử Việt Nam. Sự sụp đổ của Tây Sơn và sự thành lập triều Nguyễn đánh dấu sự kết thúc của một thời kỳ đầy biến động và mở ra một chương mới trong lịch sử dân tộc. Di sản lịch sử của cuộc chiến này vẫn còn được nghiên cứu và đánh giá từ nhiều góc độ khác nhau.

3.1. Nguyên nhân sụp đổ của Tây Sơn

Nguyên nhân chính dẫn đến sự sụp đổ của Tây Sơn là sự chia rẽ nội bộ sau cái chết của Nguyễn Huệ. Sự thiếu một lãnh đạo mạnh mẽ và sự yếu kém trong quản lý đã khiến Tây Sơn không thể duy trì được sự ổn định. Ngoài ra, sự hỗ trợ từ Xiêm và phương Tây đã giúp Nguyễn Ánh có được lợi thế quân sự và chiến lược.

3.2. Hệ quả của cuộc chiến

Cuộc chiến đã dẫn đến sự thống nhất đất nước dưới triều Nguyễn, nhưng cũng để lại nhiều hậu quả về kinh tế và xã hội. Sự phụ thuộc vào nước ngoài, đặc biệt là Pháp, đã tạo tiền đề cho sự can thiệp của phương Tây vào Việt Nam sau này. Di sản lịch sử của cuộc chiến này vẫn còn được nghiên cứu và đánh giá từ nhiều góc độ khác nhau.

Luận án tiến sĩ về cuộc chiến giữa lực lượng Tây Sơn và Nguyễn Ánh giai đoạn 1778-1802