NGÔN NGỮ ĐÁNH GIÁ TRONG SÁCH GIÁO KHOA TIẾNG ANH CẤP TRUNG HỌC CƠ SỞ TẠI VIỆT NAM DƯỚI GÓC ĐỘ NGỮ PHÁP CHỨC NĂNG HỆ THỐNG

Năng lực sử dụng ngôn ngữ là yếu tố quan trọng để phát triển các năng lực khác. Ngôn ngữ đánh giá có vai trò then chốt trong việc hình thành thái độ, quan điểm và giá trị của học sinh. Phân tích ngôn ngữ đánh giá trong SGK giúp đánh giá mức độ phù hợp và hiệu quả của tài liệu học tập đối với sự phát triển toàn diện của học sinh. Nghiên cứu lý thuyết ngôn ngữ đánh giá đã nhận được sự quan tâm của nhiều nhà ngôn ngữ học ứng dụng của Việt Nam, tuy nhiên, vấn đề áp dụng ngôn ngữ đánh giá vào lĩnh vực dạy ngoại ngữ nói chung và dạy tiếng Anh nói riêng hầu như rất ít được bàn đến ở Việt Nam.

Mặc dù một số quốc gia tiên tiến đã có nghiên cứu về ngôn ngữ SGK, nhưng ở Việt Nam, vẫn chưa có nghiên cứu chuyên sâu về ngôn ngữ SGK Tiếng Anh THCS từ góc độ khoa học ngôn ngữ. Luận án này hướng đến việc cung cấp cái nhìn sâu sắc về ngôn ngữ đánh giá trong SGK Tiếng Anh THCS, góp phần cải thiện chất lượng biên soạn và sử dụng SGK.

Đánh giá ngôn ngữ đánh giá đòi hỏi phương pháp luận chặt chẽ, khách quan để tránh chủ quan, cảm tính. Cần có khung lý thuyết rõ ràng và tiêu chí cụ thể để đánh giá tính phù hợp, hiệu quả của ngôn ngữ đánh giá trong SGK. Đề tài Ngôn ngữ đánh giá trong trong sách giáo khoa Tiếng Anh cấp trung học cơ sở tại Việt Nam dưới góc độ ngữ pháp chức năng hệ thống nhằm làm sáng tỏ ngôn ngữ đánh giá trong sách giáo khoa (SGK) Tiếng Anh từ quan điểm ngôn ngữ học chức năng hệ thống của Halliday, về lý thuyết đánh giá của Martin.

Ngôn ngữ trong sách giáo khoa không chỉ cần chính xác về ngữ pháp, từ vựng mà còn phải có tính sư phạm, dễ hiểu, hấp dẫn đối với học sinh. Đánh giá tính chính xác của ngôn ngữ và đánh giá tính sư phạm của sách giáo khoa là hai yếu tố quan trọng trong quá trình đánh giá SGK. Ngoài ra, những nghiên cứu của luận án sẽ góp phần vào việc phân tích đặc điểm ngôn ngữ đánh giá nói chung và phân tích đặc điểm ngôn ngữ đánh giá trong SGK cấp THCS nói riêng.

Luận án dựa trên lý thuyết đánh giá của Martin để phân loại và phân tích ngôn ngữ đánh giá theo các bình diện Thái độ (Tác động, Phán xét hành vi, Đánh giá sự vật hiện tượng) và Thang độ (Lực, Tiêu điểm). Điều này giúp xác định rõ các yếu tố ngôn ngữ đánh giá được sử dụng trong SGK. Các câu hỏi nghiên cứu như sau: (1) Ngôn ngữ đánh giá thể hiện “Thái độ” trong SGK Tiếng Anh được hiện thực hoá bằng hệ thống từ vựng – ngữ pháp nào? (2) Ngôn ngữ đánh giá thể hiện “Thang độ” trong SGK Tiếng Anh được hiện thực hoá bằng hệ thống từ vựng – ngữ pháp nào? (3) Ngôn ngữ đánh giá được sử dụng trong SGK Tiếng Anh thuộc các thể loại khác nhau có những tương đồng và dị biệt nào?

Phương pháp phân tích diễn ngôn và văn bản được sử dụng để xác định bối cảnh, chủ đề, nội dung văn bản, từ đó phân tích ngữ nghĩa, ngữ dụng của các phương tiện ngôn ngữ hiện thực hóa thái độ và thang độ. Ngoài ra, chúng tôi cũng phân tích sâu hơn về cấu trúc thể loại và đặc điểm ngôn ngữ đánh giá của một số thể loại trong ngữ liệu nghiên cứu dựa trên lý thuyết khung đánh giá và lý thuyết thể loại theo trường phái Sydney.

Nghiên cứu sẽ phân loại các nguồn lực ngôn ngữ như từ ngữ, cấu trúc câu, biện pháp tu từ được sử dụng để thể hiện “Thái độ” trong SGK. Mỗi loại nguồn lực sẽ được phân tích chi tiết về chức năng, ý nghĩa và tác động của chúng. Cụ thể, luận án không nghiên cứu bình diện Tham gia (Engagement) vì đảm bảo số trang quy định của Luận án. Hơn nữa, phân tích bình diện Thái độ và Thang độ sẽ gần gũi, phù hợp hơn với lứa tuổi, tâm lý và trình độ của học sinh cấp THCS.

Luận án sẽ thống kê tần suất xuất hiện của các loại “Thái độ” (Tác động, Phán xét hành vi, Đánh giá sự vật hiện tượng) trong SGK. Điều này giúp xác định những loại “Thái độ” nào được nhấn mạnh và cách chúng được sử dụng để định hình quan điểm của học sinh. Nguồn ngữ liệu đánh giá ngôn ngữ hiện thực hóa Thái độ và Thang độ được thu thập từ 90 bài đọc hiểu trong SGK tiếng Anh cấp THCS, dựa trên sự hiện thực 3 hóa các bình diện ngữ nghĩa đánh giá theo phương thức hiển ngôn hoặc hàm ngôn, tích cực (+) hay tiêu cực (-) về ngữ nghĩa, bằng các phương tiện TV– NP như từ, ngữ, câu, lớp từ vựng xuất hiện trong văn bản.

Luận án sẽ xác định các phương tiện ngôn ngữ được sử dụng để thể hiện “Lực” (cường độ) và “Tiêu điểm” (mức độ chính xác) trong SGK. Ví dụ, các từ ngữ như “rất”, “hoàn toàn”, “gần như” có vai trò tăng cường hoặc giảm nhẹ mức độ biểu cảm của ngôn ngữ. Phương pháp phân tích văn bản được vận dụng để xác lập miêu tả bối cảnh, ngữ cảnh, chủ đề, nội dung văn bản để phân tích ngữ nghĩa, ngữ dụng về ý nghĩa của các phương tiện ngôn ngữ hiện thực hóa thái độ và thang độ.

Nghiên cứu sẽ phân tích cách “Thang độ” ảnh hưởng đến nhận thức, thái độ và cảm xúc của học sinh. “Thang độ” có thể được sử dụng để thuyết phục, gây ấn tượng hoặc giảm nhẹ thông tin, tùy thuộc vào mục đích của người viết. Dựa vào những miêu tả và phân tích đặc điểm ngôn ngữ ở nhiều góc độ khác nhau, chúng tôi sẽ đưa ra những nhận xét, trao đổi, kiến nghị bước đầu về việc lựa chọn và sử dụng ngôn ngữ trong việc biên soạn SGK Tiếng Anh mới.

Dựa trên kết quả nghiên cứu, luận án đề xuất các giải pháp cải thiện ngôn ngữ đánh giá trong SGK Tiếng Anh, giúp SGK trở nên phù hợp hơn với mục tiêu giáo dục và nhu cầu của học sinh. Luận án của chúng tôi sẽ sử dụng những nguồn ngữ liệu là Bộ sách giáo khoa Tiếng Anh của Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam do tác giả Hoàng Văn Vân làm Tổng chủ biên. Hiện nay, bộ sách này đang được triển khai dạy học cho học sinh trên các tỉnh thành ở Việt Nam.

Luận án mở ra hướng nghiên cứu tiếp theo về ngôn ngữ học ứng dụng, đặc biệt là trong lĩnh vực giáo dục và biên soạn tài liệu học tập. Cần có thêm nhiều nghiên cứu về ngôn ngữ đánh giá trong các loại hình văn bản khác nhau để hiểu rõ hơn về cách ngôn ngữ ảnh hưởng đến nhận thức và hành vi của con người. Luận án còn sử dụng các thủ pháp nghiên cứu như sau: – Thủ pháp miêu tả định lượng: Chúng tôi sử dụng thủ pháp thống kê để xác định số lượng và tần số xuất hiện, tính tỉ lệ theo tần số xuất hiện của các đối tượng nghiên cứu đã được xác định như các lớp từ, ngữ, câu và các bình diện đánh giá ngôn ngữ trong các bài đọc hiểu trong 08 cuốn SGK Tiếng Anh từ lớp 6 đến lớp 9.