Nghiên Cứu Giải Quyết Tranh Chấp Thương Mại Bằng Trọng Tài Và Đề Xuất Hoàn Thiện Luật Trọng Tài Tại Việt Nam

• Tác giả: Nguyen Hong Tuyen
• Người hướng dẫn: Prof. Luu Van Dat
• Trường học: Université Francois Rabelais - Ecole Supérieure du Commerce de Tours
• Chuyên ngành: Droit des affaires internationales
• Đề tài: Le règlement du litige commercial par l’arbitrage et quelques propositions pour perfectionner la loi sur l’arbitrage au Vietnam
• Loại tài liệu: mémoire de recherche
• Năm xuất bản: 2002
• Địa điểm: Hanoi

• REMERCIEMENTS
• TABLE DES MATIERES
• INTRODUCTION
• 1. CHAPITRE I: LE LITIGE COMMERCIAL ET SON REGLEMENT PAR VOIE D’ARBITRAGE
• 1.1. SECTION I: GENERALITE SUR LE LITIGE COMMERCIAL
• 1.1.1. Notion de litige commercial
• 1.1.2. Catégories de litige commercial
• 1.2. SECTION II: REGLEMENT DU LITIGE PAR VOIE D’ARBITRAGE
• 1.2.1. Présentation des différentes formes de réglement de différend
• 1.2.2. Négociation
• 2. CHAPITRE II: LA PRATIQUE DE LA LOI ARBITRALE ET REGLEMENT DU LITIGE COMMERCIAL PAR VOIE ARBITRALE AU VIETNAM
• 2.1. SECTION I: Quelques points sur l’histoire de la formation et du développement de l'arbitrage au Vietnam
• 2.1.1. La période 1960-1993
• 2.1.2. Le Conseil d’arbitrage du commerce extérieur et le Conseil d’arbitrage
• 2.2. SECTION II: La pratique de l'arbitrage au Vietnam et les problèmes
• 2.2.1. Le Centre d'arbitrage international du Vietnam organisé et fonctionnant selon la Décision n° 204/TTg du 28/4/1993 et la Décision n° 116/TTg du 26/2/1996
• 2.2.2. Les qualités exigées des arbitres du Centre de l’arbitrage
• 2.2.3. Les frais d'arbitrage
• 2.2.4. L’éxécution des sentences arbitrales du CAIV
• 2.2.5. Les Centres d'arbitrage économiques organisés selon le Décret n° 116/CP daté le 5 septembre 1994
• 2.2.6. La compétence des Centres d’arbitrage économique
• 2.2.7. L’éxécution des sentences des Centres d’arbitrage économique
• 2.2.8. Commentaires sur l'arbitrage au Vietnam
• 2.2.9. Les activités des Centres d’arbitrage non-gouvernemental du Vietnam
• 2.2.10. Le Centre d'arbitrage international du Vietnam organisé selon la Décision n° 204/TTg et la Décision n° 116/TTg
• 3. CHAPITRE III: QUELQUES PROPOSITIONS POUR LE PERFECTIONNEMENT DU CORPUS JURIDIQUE EN LA MATIÈRE
• 3.1. SECTION I: Quelques Propositions pour l’adoption de la loi sur l’arbitrage
• 3.1.1. Les principes à suivre dans le processus d’élaboration de l’Ordonnance
• 3.1.2. Les problèmes devant être introduits dans le projet de l’Ordonnance sur l’arbitrage
• 3.2. SECTION II: Quelques propositions sur l’amendement des lois en vigueur
• Annexes

I. Trọng tài thương mại và giải quyết tranh chấp

Trọng tài thương mại là một cơ chế giải quyết tranh chấp hiệu quả, nhanh chóng và bảo mật. Nó được sử dụng rộng rãi trong các tranh chấp thương mại quốc tế và trong nước. Giải quyết tranh chấp bằng trọng tài mang lại nhiều lợi ích so với các phương thức truyền thống như tòa án. Trọng tài cho phép các bên tự chọn trọng tài viên, quy trình và thời gian giải quyết, tạo ra sự linh hoạt và phù hợp với nhu cầu của các bên. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh tranh chấp thương mại ngày càng phức tạp và đa dạng.

1.1. Khái niệm và đặc điểm của trọng tài thương mại

Trọng tài thương mại là một phương thức giải quyết tranh chấp dựa trên sự thỏa thuận của các bên. Nó khác biệt với tòa án ở chỗ các bên có quyền tự chọn trọng tài viên và quy trình giải quyết. Luật trọng tài quy định rõ các nguyên tắc và thủ tục cần tuân thủ. Đặc điểm nổi bật của trọng tài là tính bảo mật, nhanh chóng và linh hoạt. Điều này giúp các bên tiết kiệm thời gian và chi phí so với việc giải quyết tranh chấp tại tòa án.

1.2. Ưu điểm của trọng tài trong giải quyết tranh chấp

Trọng tài thương mại mang lại nhiều ưu điểm so với các phương thức giải quyết tranh chấp khác. Đầu tiên, nó đảm bảo tính bảo mật, giúp các bên tránh được sự công khai không mong muốn. Thứ hai, quy trình trọng tài thường nhanh chóng hơn so với tòa án, giúp các bên tiết kiệm thời gian. Cuối cùng, các bên có quyền tự chọn trọng tài viên, đảm bảo sự công bằng và chuyên môn trong việc giải quyết tranh chấp.

II. Luật trọng tài và thực tiễn tại Việt Nam

Luật trọng tài tại Việt Nam đã có nhiều bước phát triển kể từ khi được ban hành. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều hạn chế cần được khắc phục để đáp ứng nhu cầu thực tiễn. Hệ thống trọng tài tại Việt Nam hiện nay bao gồm các trung tâm trọng tài quốc tế và trong nước. Mặc dù đã có nhiều cải tiến, nhưng việc áp dụng luật trọng tài vẫn gặp nhiều khó khăn, đặc biệt là trong việc thực thi các phán quyết trọng tài.

2.1. Lịch sử phát triển của luật trọng tài tại Việt Nam

Luật trọng tài tại Việt Nam đã trải qua nhiều giai đoạn phát triển. Từ năm 1960 đến 1993, trọng tài kinh tế là phương thức chính để giải quyết tranh chấp. Sau đó, với sự ra đời của các trung tâm trọng tài quốc tế như Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC), hệ thống trọng tài đã được hiện đại hóa. Tuy nhiên, pháp luật Việt Nam vẫn cần được hoàn thiện để đáp ứng yêu cầu của thực tiễn.

2.2. Thực tiễn áp dụng luật trọng tài tại Việt Nam

Thực tiễn áp dụng luật trọng tài tại Việt Nam cho thấy nhiều thách thức. Mặc dù các trung tâm trọng tài đã được thành lập và hoạt động, nhưng việc thực thi các phán quyết trọng tài vẫn gặp nhiều khó khăn. Điều này đòi hỏi sự cải tiến trong cơ chế giải quyết tranh chấp và sự hỗ trợ từ phía nhà nước để đảm bảo tính hiệu quả của trọng tài.

III. Đề xuất hoàn thiện luật trọng tài tại Việt Nam

Để hoàn thiện luật trọng tài tại Việt Nam, cần có những cải cách mạnh mẽ trong cả hệ thống pháp lý và thực tiễn áp dụng. Đề xuất hoàn thiện bao gồm việc sửa đổi các quy định hiện hành, tăng cường tính minh bạch và hiệu quả của các trung tâm trọng tài, cũng như đào tạo đội ngũ trọng tài viên chuyên nghiệp. Những thay đổi này sẽ giúp hệ thống trọng tài tại Việt Nam trở nên hấp dẫn hơn đối với các nhà đầu tư và doanh nghiệp.

3.1. Các nguyên tắc cần tuân thủ trong hoàn thiện luật trọng tài

Việc hoàn thiện luật trọng tài cần tuân thủ các nguyên tắc cơ bản như tính minh bạch, công bằng và hiệu quả. Pháp luật Việt Nam cần được cập nhật để phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế, đồng thời đảm bảo tính khả thi trong thực tiễn. Điều này đòi hỏi sự tham gia của các chuyên gia và sự hỗ trợ từ các tổ chức quốc tế.

3.2. Các đề xuất cụ thể để hoàn thiện luật trọng tài

Các đề xuất hoàn thiện bao gồm việc sửa đổi các quy định về quy trình trọng tài, tăng cường tính độc lập của các trung tâm trọng tài, và đào tạo đội ngũ trọng tài viên chuyên nghiệp. Ngoài ra, cần có các biện pháp để đảm bảo việc thực thi các phán quyết trọng tài một cách hiệu quả, từ đó nâng cao niềm tin của các bên vào hệ thống trọng tài tại Việt Nam.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng, Việt Nam đã chứng kiến sự gia tăng nhanh chóng các hoạt động thương mại và đầu tư nước ngoài, với tổng vốn đầu tư thực hiện khoảng 39 tỷ USD tính đến đầu những năm 2000. Sự phát triển này kéo theo sự gia tăng đa dạng các tranh chấp thương mại, đòi hỏi một cơ chế giải quyết tranh chấp hiệu quả, phù hợp với xu thế kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế. Luận văn tập trung nghiên cứu về giải quyết tranh chấp thương mại bằng trọng tài tại Việt Nam, phân tích thực trạng pháp luật và thực tiễn áp dụng, đồng thời đề xuất các giải pháp hoàn thiện hệ thống pháp luật trọng tài nhằm nâng cao hiệu quả giải quyết tranh chấp.

Mục tiêu nghiên cứu cụ thể bao gồm: làm rõ khái niệm, đặc điểm và phân loại tranh chấp thương mại; phân tích các phương thức giải quyết tranh chấp, đặc biệt là trọng tài thương mại; đánh giá thực trạng pháp luật trọng tài và thực tiễn áp dụng tại Việt Nam từ năm 1993 đến đầu những năm 2000; đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật trọng tài phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế và hội nhập quốc tế. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào tranh chấp thương mại trong nước và quốc tế có yếu tố nước ngoài, với trọng tâm là các quy định pháp luật và hoạt động của Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (CAIV) và các trung tâm trọng tài kinh tế khác.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao nhận thức của các doanh nghiệp và cơ quan quản lý về vai trò của trọng tài trong giải quyết tranh chấp thương mại, góp phần hoàn thiện khung pháp lý trọng tài, thúc đẩy môi trường kinh doanh minh bạch, hiệu quả và thân thiện với nhà đầu tư trong bối cảnh hội nhập kinh tế toàn cầu.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình pháp lý về giải quyết tranh chấp thương mại, trọng tài thương mại quốc tế và trong nước, bao gồm:

• Lý thuyết về tranh chấp thương mại: Định nghĩa tranh chấp thương mại là các mâu thuẫn phát sinh từ quan hệ hợp đồng hoặc hoạt động thương mại, có đặc điểm liên quan đến yếu tố kinh tế, hợp đồng và quyền lợi tài sản.

• Mô hình các phương thức giải quyết tranh chấp: Bao gồm đàm phán, hòa giải, trọng tài và tòa án nhà nước, với trọng tài được xem là phương thức ưu việt nhờ tính độc lập, nhanh chóng, bảo mật và chi phí hợp lý.

• Lý thuyết về trọng tài thương mại: Trọng tài là phương thức giải quyết tranh chấp dựa trên thỏa thuận của các bên, do trọng tài viên độc lập xét xử và ra phán quyết cuối cùng có giá trị pháp lý bắt buộc thi hành.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: tranh chấp thương mại, trọng tài thương mại, trọng tài nội địa và trọng tài quốc tế, thỏa thuận trọng tài, phán quyết trọng tài, và các đặc điểm của trọng tài như tính độc lập, tính bảo mật, tính cuối cùng của phán quyết.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp:

• Phân tích tài liệu pháp lý: Thu thập và phân tích các văn bản pháp luật Việt Nam liên quan đến trọng tài thương mại như Luật Thương mại 1997, các nghị định, quyết định của Chính phủ, cũng như các văn bản quốc tế như Công ước New York 1958.

• Nghiên cứu thực tiễn: Thu thập số liệu về hoạt động của Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (CAIV) và các trung tâm trọng tài kinh tế, bao gồm số lượng vụ việc, loại tranh chấp, thời gian giải quyết và kết quả thi hành phán quyết.

• Phương pháp so sánh: So sánh pháp luật và thực tiễn trọng tài Việt Nam với các mô hình trọng tài quốc tế và các nước phát triển như Pháp, Mỹ, Singapore để rút ra bài học kinh nghiệm.

• Phỏng vấn chuyên gia và khảo sát thực địa: Thu thập ý kiến từ các trọng tài viên, luật sư, doanh nghiệp và cơ quan quản lý nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm hơn 50 vụ tranh chấp trọng tài tại CAIV và các trung tâm trọng tài kinh tế trong giai đoạn 1993-2002. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu phi xác suất theo tiêu chí đại diện cho các loại tranh chấp phổ biến. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2001 đến 2002.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tranh chấp thương mại đa dạng và phức tạp: Các tranh chấp chủ yếu liên quan đến hợp đồng thương mại, đầu tư, vận tải, chuyển giao công nghệ và dịch vụ. Khoảng 70% tranh chấp có yếu tố quốc tế, với sự tham gia của các doanh nghiệp nước ngoài.

2. Trọng tài được đánh giá là phương thức giải quyết hiệu quả: Theo số liệu, hơn 90% các phán quyết trọng tài được các bên tự nguyện thi hành, thời gian giải quyết trung bình khoảng 6-9 tháng, nhanh hơn nhiều so với thủ tục tòa án nhà nước.

3. Hạn chế trong pháp luật trọng tài Việt Nam: Luật trọng tài hiện hành chưa quy định rõ ràng về thủ tục thi hành phán quyết trọng tài nội địa, dẫn đến khó khăn trong việc cưỡng chế thi hành. Ngoài ra, việc phân biệt trọng tài nội địa và quốc tế còn chưa rõ ràng, gây khó khăn trong áp dụng pháp luật.

4. Cơ cấu tổ chức trọng tài còn phân tán: Hiện có hai hệ thống trọng tài hoạt động song song là Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam và các Trung tâm trọng tài kinh tế địa phương, dẫn đến sự chồng chéo và thiếu đồng bộ trong quản lý và hoạt động.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các hạn chế trên xuất phát từ việc pháp luật trọng tài Việt Nam còn trong giai đoạn hoàn thiện, chưa theo kịp sự phát triển nhanh chóng của kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế. So với các nước phát triển như Pháp hay Singapore, Việt Nam còn thiếu các quy định chi tiết về thủ tục trọng tài, quyền và nghĩa vụ của các bên, cũng như cơ chế thi hành phán quyết trọng tài nội địa.

Việc Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam được thành lập và hoạt động từ năm 1993 đã tạo bước tiến quan trọng, góp phần nâng cao uy tín và hiệu quả của trọng tài tại Việt Nam. Tuy nhiên, sự tồn tại song song của các trung tâm trọng tài kinh tế địa phương theo Nghị định 116/CP năm 1994 tạo ra sự phân tán nguồn lực và thiếu thống nhất trong hoạt động trọng tài.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ thi hành phán quyết trọng tài, thời gian giải quyết tranh chấp và phân loại tranh chấp theo lĩnh vực, giúp minh họa rõ nét hiệu quả và hạn chế của trọng tài tại Việt Nam.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Hoàn thiện khung pháp lý trọng tài: Ban hành Luật trọng tài thống nhất, quy định rõ ràng về thủ tục trọng tài, quyền và nghĩa vụ của các bên, đặc biệt là quy định về thi hành phán quyết trọng tài nội địa nhằm đảm bảo tính khả thi và hiệu quả thi hành. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: Quốc hội, Bộ Tư pháp.

2. Tăng cường đào tạo và nâng cao năng lực trọng tài viên: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về pháp luật trọng tài quốc tế và kỹ năng trọng tài cho trọng tài viên trong và ngoài nước, nhằm nâng cao chất lượng phán quyết. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam, các trường đại học luật.

3. Tăng cường phối hợp và thống nhất hoạt động các trung tâm trọng tài: Xây dựng cơ chế quản lý thống nhất, tránh chồng chéo giữa Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam và các trung tâm trọng tài kinh tế địa phương, hướng tới mô hình trọng tài chuyên nghiệp, hiệu quả. Thời gian: 1 năm; Chủ thể: Bộ Tư pháp, các trung tâm trọng tài.

4. Nâng cao nhận thức và khuyến khích doanh nghiệp sử dụng trọng tài: Tổ chức các chương trình tuyên truyền, phổ biến pháp luật trọng tài và lợi ích của trọng tài trong giải quyết tranh chấp thương mại, giúp doanh nghiệp hiểu và tin tưởng sử dụng trọng tài. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Bộ Công Thương, Hiệp hội doanh nghiệp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Các nhà làm luật và cơ quan quản lý nhà nước: Để tham khảo các phân tích về thực trạng pháp luật trọng tài và đề xuất hoàn thiện hệ thống pháp luật, phục vụ công tác xây dựng chính sách.

2. Trọng tài viên và luật sư chuyên ngành thương mại: Nắm bắt kiến thức chuyên sâu về trọng tài thương mại, các quy trình và đặc điểm trọng tài tại Việt Nam, nâng cao năng lực hành nghề.

3. Doanh nghiệp trong và ngoài nước hoạt động tại Việt Nam: Hiểu rõ các phương thức giải quyết tranh chấp thương mại, đặc biệt là trọng tài, từ đó lựa chọn phương thức phù hợp, giảm thiểu rủi ro pháp lý.

4. Giảng viên và sinh viên ngành luật, kinh tế: Là tài liệu tham khảo học thuật về trọng tài thương mại, giúp nâng cao kiến thức chuyên môn và nghiên cứu sâu về lĩnh vực này.

Câu hỏi thường gặp

1. Trọng tài thương mại là gì và có ưu điểm gì so với tòa án?
   Trọng tài thương mại là phương thức giải quyết tranh chấp dựa trên thỏa thuận của các bên, do trọng tài viên độc lập xét xử. Ưu điểm gồm tính bảo mật, nhanh chóng (thời gian trung bình 6-9 tháng), chi phí hợp lý và phán quyết có tính cuối cùng, không thể kháng cáo.

2. Phân biệt trọng tài nội địa và trọng tài quốc tế như thế nào?
   Trọng tài quốc tế có yếu tố nước ngoài như các bên có quốc tịch khác nhau hoặc hợp đồng thực hiện tại nước ngoài. Trọng tài nội địa chỉ áp dụng cho tranh chấp giữa các bên trong cùng quốc gia. Việt Nam hiện chưa có quy định rõ ràng phân biệt hai loại này.

3. Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (CAIV) có vai trò gì?
   CAIV là tổ chức trọng tài hàng đầu tại Việt Nam, giải quyết tranh chấp thương mại quốc tế và nội địa, được thành lập từ năm 1993, góp phần nâng cao uy tín và hiệu quả trọng tài tại Việt Nam.

4. Tại sao việc thi hành phán quyết trọng tài nội địa gặp khó khăn?
   Do pháp luật Việt Nam chưa có quy định chi tiết về thủ tục thi hành phán quyết trọng tài nội địa, dẫn đến việc các tòa án từ chối thụ lý yêu cầu thi hành, gây khó khăn cho các bên trong việc thực thi quyền lợi.

5. Làm thế nào để doanh nghiệp lựa chọn trọng tài phù hợp?
   Doanh nghiệp nên lựa chọn trung tâm trọng tài có uy tín, trọng tài viên có chuyên môn phù hợp với lĩnh vực tranh chấp, đồng thời xây dựng điều khoản trọng tài rõ ràng trong hợp đồng để đảm bảo quyền lợi và hiệu quả giải quyết tranh chấp.

Kết luận

• Trọng tài thương mại là phương thức giải quyết tranh chấp hiệu quả, phù hợp với xu thế hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam.
• Pháp luật trọng tài Việt Nam đã có những bước phát triển quan trọng nhưng còn tồn tại nhiều hạn chế, đặc biệt về thi hành phán quyết trọng tài nội địa.
• Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam đóng vai trò trung tâm trong việc giải quyết tranh chấp thương mại quốc tế và nội địa.
• Cần hoàn thiện khung pháp lý, nâng cao năng lực trọng tài viên và thống nhất hoạt động các trung tâm trọng tài để phát huy tối đa hiệu quả trọng tài.
• Đề nghị các cơ quan chức năng, doanh nghiệp và chuyên gia tiếp tục nghiên cứu, áp dụng và phát triển trọng tài thương mại nhằm thúc đẩy môi trường kinh doanh minh bạch, công bằng và hiệu quả.

Hành động tiếp theo: Khuyến khích các bên liên quan tham gia các khóa đào tạo trọng tài, tham gia đóng góp ý kiến hoàn thiện pháp luật trọng tài và áp dụng trọng tài trong thực tiễn kinh doanh.