I. Tổng Quan Về Lồng Ghép Sinh Thái Môi Trường Khái Niệm Cơ Sở
Phát triển kinh tế và tiến bộ xã hội toàn cầu đang đối mặt với những thách thức môi trường ngày càng gia tăng. Các thảm họa môi trường gây ra tổn thất lớn về người và của. Để giải quyết vấn đề này, cần có sự hài hòa giữa kinh tế, xã hội, tài nguyên và môi trường. Hội nghị thượng đỉnh Rio de Janerio năm 1992 đã chuyển trọng tâm từ 'Bảo vệ môi trường' sang 'Phát triển bền vững'. Chương trình nghị sự 21 ra đời, nhấn mạnh việc lồng ghép bảo vệ môi trường vào các chương trình, quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội, quy hoạch đất đai và hạ tầng cơ sở. Quy hoạch môi trường ngày càng được quan tâm, nhưng việc lồng ghép sinh thái môi trường vẫn còn ít được nghiên cứu. Cần xác định rõ những chức năng sinh thái môi trường quan trọng cần được lồng ghép vào quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội. Luận văn này tập trung vào việc lồng ghép chức năng sinh thái môi trường vào quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội huyện Mỹ Đức, Hà Nội.
1.1. Định Nghĩa Các Khái Niệm Quan Trọng Về Môi Trường
Môi trường bao gồm các yếu tố vật chất tự nhiên và nhân tạo tác động đến sự tồn tại và phát triển của con người và sinh vật. Phát triển bền vững đáp ứng nhu cầu hiện tại mà không ảnh hưởng đến khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai, kết hợp tăng trưởng kinh tế, tiến bộ xã hội và bảo vệ môi trường. Quy hoạch bảo vệ môi trường phân vùng môi trường để bảo tồn, phát triển và thiết lập hạ tầng kỹ thuật bảo vệ môi trường, gắn liền với quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội để đảm bảo phát triển bền vững. Đánh giá môi trường chiến lược (ĐMC) phân tích, dự báo tác động môi trường của chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển để giảm thiểu tác động tiêu cực, làm nền tảng cho phát triển bền vững.
1.2. Bản Chất Của Lồng Ghép Chức Năng Sinh Thái Môi Trường
Lồng ghép là quá trình tích hợp một cách hệ thống các giá trị, ý tưởng vào một lĩnh vực công việc hoặc hệ thống. Đây là một quá trình lặp đi lặp lại để thay đổi văn hóa và thông lệ của các tổ chức. Hệ sinh thái (HST) là một tổ hợp động của các quần xã thực vật, động vật và vi sinh vật và môi trường vô sinh của chúng, tương tác với nhau như một đơn vị chức năng. Đánh giá tổng hợp HST đánh giá điều kiện và xu hướng trong một HST, các dịch vụ mà HST cung cấp, và các phương án lựa chọn để phục hồi, bảo tồn hoặc tăng cường sử dụng bền vững HST. Sinh thái môi trường nghiên cứu mối quan hệ tương tác giữa các cá thể sinh vật, giữa cộng đồng với các điều kiện môi trường tự nhiên.
II. Thách Thức Vấn Đề Trong Lồng Ghép Tại Huyện Mỹ Đức
Mặc dù có những nỗ lực ban đầu, việc lồng ghép môi trường vào quy hoạch quốc gia vẫn còn nhiều hạn chế. Các báo cáo chiến lược giảm nghèo (PRSP) thường không đánh giá đầy đủ sự đóng góp của môi trường đối với giảm nghèo và tăng trưởng kinh tế. Lồng ghép yêu cầu bảo vệ môi trường vào các quyết định sử dụng tài nguyên là cách thức bảo vệ môi trường có nguồn gốc từ yêu cầu phát triển bền vững, nguyên tắc phòng ngừa và nguyên tắc đảm bảo sự tham gia của cộng đồng. Phát triển bền vững đòi hỏi phát triển kinh tế phải đi đôi với bảo vệ môi trường sinh thái. Nguyên tắc phòng ngừa đòi hỏi giảm thiểu tối đa nguy cơ gây hại cho môi trường. Nguyên tắc đảm bảo sự tham gia của cộng đồng đòi hỏi sự tham vấn ý kiến của cộng đồng dân cư khi có các quyết định ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường.
2.1. Thiếu Hụt Trong Đánh Giá Tác Động Môi Trường
Các đánh giá cho thấy các báo cáo chiến lược giảm nghèo được các nước nghèo nhất thông qua trong những năm 1990 đã không nêu được đầy đủ sự đóng góp của môi trường đối với giảm nghèo và tăng trưởng kinh tế. Điều này dẫn đến việc các quyết định và kế hoạch về kinh tế không cân nhắc đầy đủ đến các ưu tiên về môi trường và tác động của các hoạt động của con người đến các dịch vụ và tài sản môi trường. Cần có những đánh giá toàn diện hơn về tác động môi trường để đảm bảo phát triển bền vững.
2.2. Rào Cản Về Sự Tham Gia Của Cộng Đồng
Nguyên tắc đảm bảo sự tham gia của cộng đồng vào quá trình ra các quyết định quan trọng liên quan tới môi trường đòi hỏi bất cứ khi nào một chủ thể có các quyết định có thể ảnh hưởng tiêu cực tới môi trường nơi một cộng đồng dân cư đang sinh sống thì đều phải có sự tham vấn ý kiến hợp lý của cộng đồng dân cư đó. Tuy nhiên, trên thực tế, sự tham gia của cộng đồng còn hạn chế, dẫn đến các quyết định không phù hợp với nguyện vọng và lợi ích của người dân địa phương. Cần tăng cường sự tham gia của cộng đồng trong quá trình ra quyết định để đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả.
III. Phương Pháp Lồng Ghép Chức Năng Sinh Thái Hướng Dẫn Chi Tiết
Lồng ghép chức năng sinh thái môi trường với quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội là một yêu cầu tất yếu. Luật Bảo vệ môi trường năm 2014 đã thể hiện khá đầy đủ yêu cầu phát triển bền vững. Việt Nam đã chính thức tham gia WTO và đang tập trung thực hiện bốn chương trình lớn mang tính toàn cầu: Chương trình Nghị sự 21 của Việt Nam, Chương trình mục tiêu ứng phó với biến đổi khí hậu đến năm 2020 (NTP- RCC), Kế hoạch thực hiện chiến lược quốc gia phòng chống và giảm nhẹ thiên tai đến năm 2020 (KCQ), Kế hoạch hành động quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2014-2020. Để thực hiện hiệu quả, cần quán triệt sâu sắc cách tiếp cận lồng ghép/tích hợp.
3.1. Tích Hợp Yếu Tố Môi Trường Vào Quy Hoạch Kinh Tế Xã Hội
Cần tích hợp các nhiệm vụ và giải pháp bảo vệ môi trường vào tất cả các chiến lược, quy hoạch, kế hoạch, chương trình phát triển của các bộ ngành và địa phương. Điều này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý nhà nước, các tổ chức xã hội và cộng đồng dân cư. Cần xây dựng các tiêu chí đánh giá cụ thể để đảm bảo tính hiệu quả của việc lồng ghép.
3.2. Đảm Bảo Tính Bền Vững Trong Các Dự Án Phát Triển
Các dự án phát triển cần được đánh giá kỹ lưỡng về tác động môi trường trước khi triển khai. Cần áp dụng các biện pháp giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường và đảm bảo tính bền vững của dự án. Cần khuyến khích sử dụng các công nghệ thân thiện với môi trường và các giải pháp dựa trên tự nhiên.
3.3. Nâng Cao Nhận Thức Về Môi Trường Cho Cộng Đồng
Cần tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục để nâng cao nhận thức về môi trường cho cộng đồng. Cần khuyến khích người dân tham gia vào các hoạt động bảo vệ môi trường và sử dụng tài nguyên một cách bền vững. Cần xây dựng các mô hình cộng đồng thân thiện với môi trường để lan tỏa các kinh nghiệm tốt.
IV. Ứng Dụng Thực Tiễn Lồng Ghép Tại Quy Hoạch Huyện Mỹ Đức
Tuy nhiên, trên thực tế, ở Việt Nam cũng như nhiều nước trên thế giới, phát triển, xóa đói giảm nghèo và quản lý môi trường thường được xem là các mục tiêu tách biệt. Các tác động tích lũy của chính sách, chương trình và dự án để đạt được các mục tiêu trung hạn và ngắn hạn gây nên những tác động tiêu cực tới môi trường đất, nước, không khí và gây ra hậu quả như ô nhiễm, biến đổi khí hậu, suy thoái đất và ảnh hưởng rất lớn tới người nghèo. Nguyễn Quang và Howard Stewart (2005) đánh giá về lồng ghép môi trường trong Chiến lược giảm nghèo toàn diện (CPRGS) của Việt Nam với trường hợp nghiên cứu điểm tại Đắc Lắc cho thấy, tình trạng tăng trưởng kinh tế nhanh phù hợp với trọng tâm của Chiến lược giảm nghèo toàn diện nhưng lại không bền vững và gây suy thoái môi trường làm trầm trọng thêm tình trạng nghèo đói và khoảng cách giàu nghèo.
4.1. Phân Tích Hiện Trạng Môi Trường Huyện Mỹ Đức
Việt Nam đang phải đối mặt với nhiều vấn đề môi trường bức xúc liên quan đến nhiều ngành khác nhau. Đánh giá của ngân hàng thế giới (2005) nhận định rằng phát triển kinh tế của Việt Nam đi kèm với đô thị hóa, chuyển đổi mục đích sử dụng đất nhanh chóng, khai thác tài nguyên ngày một gia tăng và sự gia tăng áp lực tới môi trường. Mức độ và quy mô tác động môi trường ngày một gia tăng. Theo Bộ Tài nguyên và môi trường Việt Nam (MONRE) (2003), trong lĩnh vực lâm nghiệp, từ năm 1975 đến nay mối đe dọa tới ĐDSH của Việt Nam không những không giảm mà ngày càng gia tăng do phát triển cơ sở hạ tầng, mở rộng đất sản xuất nông nghiệp, khai thác gỗ thương phẩm, chuyển đổi cơ cấu sử dụng đất, phát triển nuôi tôm, khai thác quá mức và hủy diệt, di dân.
4.2. Đề Xuất Giải Pháp Cụ Thể Cho Huyện Mỹ Đức
Thống kê của Liên minh Quốc tế Bảo tồn Thiên nhiên và Tài nguyên Thiên nhiên (IUCN) chỉ ra rằng số lượng loài động thực vật nguy cấp tăng từ 715 loài trong giai đoạn 1992 - 1996 tới 822 loài trong giai đoạn 2002 – 2007, theo sách đỏ của Việt Nam có tới gần 900 loài có nguy cơ tuyệt chủng (2007). Về lĩnh vực nông nghiệp, chuyển đổi cơ cấu sản xuất nh...
V. Kết Luận Tầm Quan Trọng Của Lồng Ghép Hướng Phát Triển
Việc lồng ghép chức năng sinh thái môi trường vào quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội huyện Mỹ Đức là vô cùng quan trọng để đảm bảo phát triển bền vững. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý nhà nước, các tổ chức xã hội và cộng đồng dân cư để thực hiện hiệu quả việc lồng ghép. Cần xây dựng các tiêu chí đánh giá cụ thể để đảm bảo tính hiệu quả của việc lồng ghép và có những điều chỉnh phù hợp với tình hình thực tế.
5.1. Đánh Giá Hiệu Quả Các Giải Pháp Đã Thực Hiện
Cần đánh giá hiệu quả của các giải pháp đã thực hiện để rút ra kinh nghiệm và có những điều chỉnh phù hợp. Cần theo dõi và đánh giá thường xuyên các chỉ số môi trường để đảm bảo tính bền vững của quá trình phát triển.
5.2. Đề Xuất Các Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo
Cần tiếp tục nghiên cứu và phát triển các giải pháp lồng ghép chức năng sinh thái môi trường vào quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội. Cần nghiên cứu các mô hình phát triển bền vững phù hợp với điều kiện cụ thể của huyện Mỹ Đức. Cần tăng cường hợp tác quốc tế để học hỏi kinh nghiệm và tiếp cận các công nghệ tiên tiến.
