Tổng quan nghiên cứu

Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, châu Âu rơi vào cuộc khủng hoảng niềm tin sâu sắc, đặt ra nhiều câu hỏi về mối quan hệ giữa cá nhân và cộng đồng, thiện và ác, cũng như lương tâm con người. Trong bối cảnh này, chủ nghĩa hiện sinh trở thành phong trào triết học lớn, với hai cây bút tiêu biểu là Albert Camus và Jean-Paul Sartre. Tác phẩm Người xa lạ (1942) của Camus đã trở thành biểu tượng văn học hiện sinh, gây tranh cãi về cái nhìn của nhân vật chính Meursault đối với thế giới. Năm 2013, Kamel Daoud xuất bản tiểu thuyết Phía sau vụ án Người xa lạ, viết lại câu chuyện từ góc nhìn của người anh trai “người Ả Rập” bị Meursault giết, tạo nên cuộc đối thoại văn học sâu sắc giữa hai thời đại, hai nền văn hóa và hai luồng tư tưởng.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là làm rõ kỹ thuật viết lại trong Phía sau vụ án Người xa lạ dựa trên tác phẩm gốc của Camus, phân tích sự tương tác nội dung và nghệ thuật giữa hai tác phẩm, đồng thời góp phần bổ sung nghiên cứu về tác phẩm mới mẻ này tại Việt Nam. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hai tiểu thuyết Người xa lạ và Phía sau vụ án Người xa lạ, khảo sát các bản dịch chính thức và đối chiếu với các tác phẩm liên quan khác. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc làm sáng tỏ mối quan hệ liên văn bản, kỹ thuật tự sự và bối cảnh lịch sử - xã hội, góp phần nâng cao hiểu biết về văn học hậu hiện đại và văn học hậu thực dân.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng lý thuyết liên văn bản (intertextuality) của Roland Barthes và Mikhail Bakhtin, nhấn mạnh tính đối thoại và sự đan xen giữa các văn bản trong sáng tạo nghệ thuật. Thuật ngữ “viết lại” (rewrite) được hiểu theo nhiều khía cạnh: chỉnh sửa, trích dẫn, giễu nhại, phóng tác, chuyển thể, nhằm phân tích kỹ thuật sáng tác của Kamel Daoud khi viết lại tác phẩm của Camus.

Ngoài ra, các lý thuyết tự sự học của Gérard Genette được sử dụng để phân tích người kể chuyện, điểm nhìn, giọng điệu và cấu trúc trần thuật trong tiểu thuyết. Phương pháp phê bình hậu thực dân cũng được áp dụng nhằm làm rõ bối cảnh lịch sử - xã hội và ảnh hưởng của chủ nghĩa thực dân lên nội dung và hình thức tác phẩm.

Ba khái niệm chính được tập trung phân tích gồm: liên văn bản và giễu nhại, người kể chuyện và giọng điệu, cũng như bối cảnh lịch sử - xã hội hậu thực dân.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính, kết hợp phân tích văn bản và so sánh liên văn bản. Nguồn dữ liệu chính là hai tiểu thuyết Người xa lạ (bản dịch Võ Lang, 1965) và Phía sau vụ án Người xa lạ (bản dịch Đường Công Minh và Trần Văn Công, 2015), cùng các bản dịch và công trình nghiên cứu liên quan.

Cỡ mẫu nghiên cứu là toàn bộ nội dung hai tác phẩm, được chọn vì tính đại diện và sự liên quan trực tiếp. Phương pháp chọn mẫu là chọn lọc các đoạn trích tiêu biểu thể hiện kỹ thuật viết lại, liên văn bản và người kể chuyện.

Phân tích được thực hiện theo timeline nghiên cứu từ năm 2015 đến 2016, tập trung vào các chương liên quan đến liên văn bản, người kể chuyện và diễn ngôn trong tác phẩm của Daoud. Các phương pháp mỹ học tiếp nhận, lịch sử - xã hội, tiểu sử, so sánh và tự sự học được phối hợp nhằm đảm bảo phân tích toàn diện và sâu sắc.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Kỹ thuật liên văn bản và giễu nhại: Phía sau vụ án Người xa lạ sử dụng thủ pháp giễu nhại và trích dẫn có chủ ý các motif, câu văn và hệ thống nhân vật từ Người xa lạ. Ví dụ, câu mở đầu “Hiện thời, M’ma vẫn sống” đối lập với “Hôm nay mẹ chết” của Camus, tạo nên sự đối thoại trực tiếp giữa hai tác phẩm. Tác phẩm cũng nhại lại các motif như cái chết của người thân, vụ án mạng, phiên tòa phi lý, và đối thoại giữa nhân vật chính với tôn giáo.

  2. Hệ thống nhân vật đối xứng và đối lập: Daoud xây dựng hệ thống nhân vật song song với Camus, như Harun là bản sao của Meursault, Moussa là bản sao lỗi, đối lập về tính cách và số phận. Người mẹ trong tác phẩm của Daoud còn sống và có ảnh hưởng sâu sắc, trái ngược với người mẹ đã chết trong Người xa lạ. Các nhân vật phụ như Meriem và Marie cũng tạo thành cặp đối trọng về tình yêu và sự rời bỏ.

  3. Người kể chuyện độc thoại đối thoại: Harun là người kể chuyện xưng ngôi thứ nhất, sử dụng hình thức đối thoại diễn trình nhưng thực chất là độc thoại dài, kể lại câu chuyện cho một vị khách phương Tây trong quán rượu. Thời gian kể chuyện lộn xộn, sử dụng thủ pháp dòng ý thức để tái hiện tâm trạng ám ảnh và phi lý của nhân vật. Hình thức này vừa là lời kể cá nhân vừa là sự đối thoại văn học và văn hóa giữa hai nền văn minh.

  4. Giải trung tâm diễn ngôn và phê bình thực dân: Tác phẩm của Daoud phản ánh sự phi lý của hệ thống pháp luật và tôn giáo trong bối cảnh hậu thực dân Algeria, đồng thời phê phán sự im lặng và lãng quên của xã hội đối với nạn nhân “người Ả Rập”. Qua đó, Daoud khẳng định tiếng nói của người bị áp bức, sử dụng ngôn ngữ của kẻ thống trị để xây dựng “ngôi nhà” văn hóa riêng.

Thảo luận kết quả

Kỹ thuật viết lại của Daoud không chỉ là sự trích dẫn hay bắt chước mà là một cuộc đối thoại sâu sắc, phản biện và mở rộng ý nghĩa của tác phẩm gốc. Việc nhại lại motif và câu văn tạo ra sự đồng vọng giữa hai tác phẩm, vừa gợi nhớ vừa thách thức người đọc suy ngẫm về các vấn đề lịch sử, xã hội và triết học.

Hệ thống nhân vật đối xứng và đối lập thể hiện sự chuyển đổi quan điểm từ người thuộc địa sang người bản địa, từ sự thờ ơ đến sự phản kháng. Người kể chuyện độc thoại vừa là tiếng nói cá nhân vừa là đại diện cho cộng đồng bị lãng quên, tạo nên chiều sâu tâm lý và tính hiện thực cho tác phẩm.

So sánh với các nghiên cứu trước, luận văn làm rõ hơn vai trò của liên văn bản và kỹ thuật tự sự trong việc viết lại tác phẩm kinh điển, đồng thời bổ sung góc nhìn hậu thực dân và phê bình xã hội. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh motif, bảng đối chiếu nhân vật và sơ đồ cấu trúc người kể chuyện để minh họa mối quan hệ phức tạp giữa hai tác phẩm.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường nghiên cứu liên văn bản trong văn học hậu hiện đại: Khuyến khích các nhà nghiên cứu mở rộng phân tích kỹ thuật viết lại, giễu nhại và đối thoại văn học để hiểu sâu hơn về sự phát triển của văn học đương đại, đặc biệt trong bối cảnh toàn cầu hóa.

  2. Phát triển nghiên cứu phê bình hậu thực dân: Đề xuất các công trình tập trung vào tác phẩm của các nhà văn thuộc địa cũ, nhằm làm rõ ảnh hưởng của lịch sử và chính trị lên sáng tác văn học, góp phần đa dạng hóa góc nhìn phê bình.

  3. Ứng dụng phương pháp tự sự học hiện đại: Khuyến khích sử dụng các công cụ phân tích người kể chuyện, giọng điệu và cấu trúc trần thuật để nâng cao chất lượng nghiên cứu văn học, đặc biệt với các tác phẩm có cấu trúc phức tạp như Phía sau vụ án Người xa lạ.

  4. Tăng cường dịch thuật và phổ biến tác phẩm: Đề nghị các nhà xuất bản và cơ quan văn hóa tăng cường dịch thuật, tái bản và quảng bá các tác phẩm như Phía sau vụ án Người xa lạ để độc giả trong nước có cơ hội tiếp cận và nghiên cứu sâu hơn.

Các giải pháp trên nên được thực hiện trong vòng 3-5 năm tới, với sự phối hợp của các trường đại học, viện nghiên cứu và nhà xuất bản chuyên ngành.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Sinh viên và nghiên cứu sinh ngành Văn học nước ngoài: Luận văn cung cấp kiến thức chuyên sâu về kỹ thuật viết lại, liên văn bản và tự sự học, giúp nâng cao năng lực phân tích tác phẩm văn học hiện đại và hậu hiện đại.

  2. Giảng viên và nhà nghiên cứu văn học: Tài liệu là nguồn tham khảo quý giá cho các công trình nghiên cứu về Albert Camus, Kamel Daoud, chủ nghĩa hiện sinh và phê bình hậu thực dân, đồng thời mở rộng góc nhìn về kỹ thuật sáng tác.

  3. Biên dịch viên và nhà xuất bản: Giúp hiểu rõ hơn về bối cảnh, nội dung và kỹ thuật nghệ thuật của hai tác phẩm, hỗ trợ công tác dịch thuật và xuất bản các tác phẩm văn học nước ngoài có giá trị.

  4. Độc giả yêu thích văn học hiện đại và hậu hiện đại: Luận văn giúp độc giả hiểu sâu sắc hơn về mối quan hệ giữa hai tác phẩm kinh điển và hiện đại, cũng như các vấn đề xã hội, lịch sử được phản ánh qua văn học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao Phía sau vụ án Người xa lạ được coi là viết lại tác phẩm của Camus?
    Phía sau vụ án Người xa lạ sử dụng kỹ thuật liên văn bản, giễu nhại và đối thoại trực tiếp với Người xa lạ, kể lại câu chuyện từ góc nhìn của người anh trai “người Ả Rập” bị giết, tạo nên cuộc đối thoại văn học và xã hội sâu sắc.

  2. Người kể chuyện trong tác phẩm của Daoud có điểm gì đặc biệt?
    Người kể chuyện Harun sử dụng hình thức độc thoại dài, đối thoại diễn trình với một vị khách phương Tây, kết hợp thủ pháp dòng ý thức, thể hiện tâm trạng ám ảnh và sự phi lý trong bối cảnh hậu thực dân.

  3. Liên văn bản được thể hiện như thế nào trong hai tác phẩm?
    Liên văn bản thể hiện qua việc trích dẫn, giễu nhại motif, câu văn, hệ thống nhân vật và bối cảnh địa lý, tạo nên sự đối thoại giữa hai tác phẩm và mở rộng ý nghĩa của câu chuyện gốc.

  4. Tác phẩm của Daoud phản ánh vấn đề xã hội nào?
    Tác phẩm phê phán sự phi lý của hệ thống pháp luật và tôn giáo trong bối cảnh hậu thực dân Algeria, đồng thời khẳng định tiếng nói và danh tính của người bị áp bức, phản ánh nỗi đau và sự im lặng của cộng đồng bản địa.

  5. Luận văn có thể áp dụng cho nghiên cứu nào khác?
    Phương pháp và kết quả nghiên cứu có thể áp dụng cho các công trình về kỹ thuật viết lại, phê bình hậu thực dân, tự sự học và phân tích liên văn bản trong văn học đương đại và hậu hiện đại.

Kết luận

  • Luận văn làm rõ kỹ thuật viết lại trong Phía sau vụ án Người xa lạ qua thủ pháp liên văn bản, giễu nhại và đối thoại với tác phẩm Người xa lạ của Albert Camus.
  • Phân tích hệ thống nhân vật và người kể chuyện cho thấy sự đối xứng và đối lập sâu sắc giữa hai tác phẩm, phản ánh bối cảnh lịch sử - xã hội hậu thực dân.
  • Nghiên cứu góp phần bổ sung kiến thức về văn học hậu hiện đại và phê bình hậu thực dân tại Việt Nam, mở ra hướng nghiên cứu mới cho các nhà khoa học.
  • Đề xuất các giải pháp nghiên cứu và phổ biến tác phẩm nhằm nâng cao nhận thức và tiếp cận văn học thế giới.
  • Khuyến khích tiếp tục phát triển đề tài trong tương lai, mở rộng phạm vi nghiên cứu và ứng dụng đa ngành.

Độc giả và nhà nghiên cứu được mời gọi tiếp tục khám phá sâu hơn các khía cạnh liên văn bản, tự sự học và phê bình xã hội trong văn học đương đại, góp phần làm phong phú thêm kho tàng tri thức văn học Việt Nam và quốc tế.