Luận văn về kinh nghiệm dạy học môn toán cho sinh viên ngành giáo dục tiểu học

• Chuyên ngành: Giáo dục tiểu học
• Đề tài: Kinh Nghiệm Dạy Học Toán Cho Sinh Viên Giáo Dục Tiểu Học
• Loại tài liệu: Luận văn

• MỞ ĐẦU
• 1. Chương 1: Cơ sở lí luận của vấn đề nghiên cứu
• 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
• 1.2. KN dạy học
• 1.2.1. Khái niệm về KN
• 1.2.2. Phân biệt kĩ năng và kĩ xảo
• 1.2.3. Quá trình dạy học
• 1.2.4. KN dạy học
• 1.2.4.1. Khái niệm về KNDH
• 1.2.4.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc hình thành KNDH
• 1.2.5. Hệ thống KN dạy học
• 1.2.5.1. Nhóm KN hiểu HS
• 1.2.5.2. Nhóm KN thiết kế kế hoạch DH
• 1.2.5.3. Nhóm KN tổ chức thực hiện kế hoạch DH
• 1.2.5.4. Nhóm KN kiểm tra, đánh giá kết quả hoạt động DH
• 1.2.5.5. Cấu trúc KNDH
• 1.2.5.6. Hình thành KNDH
• 1.3. KN dạy học môn Toán
• 1.3.1. Môn Toán ở tiểu học
• 1.3.2. Đặc điểm môn Toán ở TH
• 1.3.3. PPDH môn Toán ở TH
• 1.3.3.1. Khái niệm về PPDH
• 1.3.3.2. Các PPDH môn Toán ở TH
• 1.3.3.3. PPDH các kiểu bài trong chương trình môn Toán ở TH
• 1.3.4. Cấu trúc KNDH môn Toán ở TH
• 1.3.5. Quá trình hình thành KNDH môn Toán cho SV ngành GDTH
• 1.4. Kết luận chương 1
• 2. Chương 2: Thực trạng KNDH môn Toán của GVTH
• 2.1. Khảo sát thực trạng
• 2.2. Mục đích khảo sát. Đối tượng khảo sát. Nội dung khảo sát. Phương pháp điều tra khảo sát
• 2.3. Phân tích kết quả. Thực trạng nhận thức của GVTH về KNDH
• 2.4. Thực trạng nhận thức của GVTH về KNDH môn Toán
• 2.5. Thực trạng KNDH môn Toán của GVTH
• 2.6. Thực trạng rèn luyện KNDH môn Toán của SV ngành GDTH
• 2.7. Kết luận chương 2
• 3. Chương 3: Quy trình hình thành KNDH môn Toán
• 3.1. Nguyên tắc xây dựng quy trình
• 3.1.1. Nguyên tắc mục tiêu
• 3.1.2. Nguyên tắc hệ thống
• 3.1.3. Nguyên tắc hiệu quả
• 3.1.4. Nguyên tắc khả thi
• 3.2. Những KNDH cơ bản của môn Toán cần hình thành ở SV ngành GDTH
• 3.2.1. KN tổ chức giám sát hoạt động học tập cho HS
• 3.2.2. KN dự đoán và xử lí các tình huống sư phạm xẩy ra trong giờ học Toán
• 3.3. Một số vấn đề cần lưu ý khi hình thành KNDH môn Toán cho SV ngành GDTH
• 3.4. Quy trình hình thành KNDH môn Toán của SV ngành GDTH
• 3.4.1. Quy trình chung
• 3.4.2. Quy trình cụ thể
• 3.5. Thử nghiệm quy trình và kết quả thử nghiệm
• 3.6. Kết luận chương 3
• Kết luận và kiến nghị
• Tài liệu tham khảo
• Phụ lục

I. Cơ sở lí luận của vấn đề nghiên cứu

Chương này tập trung vào việc xây dựng nền tảng lí luận cho việc hình thành kĩ năng dạy học môn Toán cho sinh viên ngành giáo dục tiểu học. Đầu tiên, lịch sử nghiên cứu vấn đề cho thấy rằng kĩ năng dạy học không phải là một khái niệm mới, mà đã được nghiên cứu từ những năm 20 ở Liên Xô và các nước Đông Âu. Các công trình nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc hình thành kĩ năng dạy học cần phải được thực hiện một cách hệ thống và có phương pháp. Đặc biệt, môn Toán ở tiểu học có những đặc điểm riêng, đòi hỏi giáo viên phải có kĩ năng dạy học phù hợp để giúp học sinh tiếp thu kiến thức một cách hiệu quả. Việc nghiên cứu các phương pháp dạy học và tài liệu dạy học cũng là một phần quan trọng trong việc hình thành kĩ năng dạy học cho sinh viên.

1.1 Lịch sử nghiên cứu vấn đề

Nghiên cứu về kĩ năng dạy học đã có từ lâu, với nhiều công trình nghiên cứu quan trọng. Các tác giả như N. và M. đã chỉ ra rằng việc hình thành kĩ năng dạy học cần phải dựa trên một hệ thống lí luận vững chắc. Đặc biệt, các nghiên cứu gần đây đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc áp dụng công nghệ trong giáo dục, yêu cầu giáo viên phải có kĩ năng dạy học linh hoạt và sáng tạo. Điều này cho thấy rằng việc hình thành kĩ năng dạy học môn Toán cho sinh viên ngành giáo dục tiểu học là một nhiệm vụ cấp bách và cần thiết.

II. Thực trạng KNDH môn Toán của GVTH

Chương này phân tích thực trạng kĩ năng dạy học môn Toán của giáo viên tiểu học. Qua khảo sát, nhận thức của giáo viên về kĩ năng dạy học môn Toán còn nhiều hạn chế. Nhiều giáo viên chưa nắm vững các phương pháp dạy học hiện đại, dẫn đến việc áp dụng chưa hiệu quả trong thực tiễn. Hơn nữa, việc rèn luyện kĩ năng dạy học cho sinh viên ngành giáo dục tiểu học cũng chưa được chú trọng đúng mức. Điều này ảnh hưởng đến chất lượng dạy học môn Toán ở cấp tiểu học. Cần có những biện pháp cụ thể để nâng cao kĩ năng dạy học cho giáo viên, từ đó cải thiện chất lượng giáo dục.

2.1 Khảo sát thực trạng

Khảo sát thực trạng cho thấy rằng nhiều giáo viên tiểu học chưa có đủ kĩ năng dạy học cần thiết để giảng dạy môn Toán. Họ thường gặp khó khăn trong việc thiết kế bài học và tổ chức hoạt động học tập cho học sinh. Việc thiếu hụt tài liệu dạy học và phương pháp giảng dạy hiện đại cũng là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến thực trạng này. Cần có những chương trình đào tạo và bồi dưỡng liên tục cho giáo viên để nâng cao kĩ năng dạy học của họ.

III. Quy trình hình thành KNDH môn Toán

Chương này đề xuất quy trình hình thành kĩ năng dạy học môn Toán cho sinh viên ngành giáo dục tiểu học. Quy trình này bao gồm các bước cụ thể từ việc xác định mục tiêu, lựa chọn phương pháp dạy học, đến việc tổ chức thực hiện và đánh giá kết quả. Việc áp dụng quy trình này sẽ giúp sinh viên có được kĩ năng dạy học vững chắc, từ đó nâng cao chất lượng dạy học môn Toán ở cấp tiểu học. Đặc biệt, quy trình này cần được thực hiện một cách linh hoạt, phù hợp với từng đối tượng học sinh và điều kiện cụ thể của lớp học.

3.1 Nguyên tắc xây dựng quy trình

Quy trình hình thành kĩ năng dạy học môn Toán cần tuân thủ các nguyên tắc như nguyên tắc mục tiêu, nguyên tắc hệ thống và nguyên tắc khả thi. Nguyên tắc mục tiêu yêu cầu quy trình phải hướng đến việc phát triển kĩ năng dạy học cho sinh viên, giúp họ có thể áp dụng vào thực tiễn. Nguyên tắc hệ thống nhấn mạnh sự liên kết giữa các bước trong quy trình, đảm bảo tính logic và hiệu quả. Cuối cùng, nguyên tắc khả thi yêu cầu quy trình phải có thể thực hiện được trong điều kiện thực tế của các trường sư phạm.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, việc nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên tiểu học (GVTH) trở thành yêu cầu cấp thiết. GVTH chiếm khoảng một phần ba lực lượng giáo viên toàn quốc, đóng vai trò then chốt trong việc hình thành nền tảng kiến thức và kỹ năng cho học sinh tiểu học. Tuy nhiên, thực trạng đào tạo kỹ năng dạy học (KNDH) môn Toán cho sinh viên ngành Giáo dục Tiểu học (GDTH) hiện nay còn nhiều hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu đổi mới phương pháp và nâng cao chất lượng dạy học. Mục tiêu nghiên cứu nhằm xây dựng quy trình hình thành KNDH môn Toán cho sinh viên ngành GDTH, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo và đáp ứng chuẩn nghề nghiệp giáo viên tiểu học.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào sinh viên ngành GDTH tại trường Đại học Vinh và giáo viên tiểu học tại huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh, trong khoảng thời gian khảo sát thực trạng và thử nghiệm quy trình rèn luyện. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc đào tạo KNDH môn Toán, góp phần nâng cao năng lực sư phạm của sinh viên, từ đó cải thiện chất lượng dạy học môn Toán ở cấp tiểu học. Các chỉ số đánh giá hiệu quả bao gồm mức độ nhận thức của giáo viên về KNDH, khả năng vận dụng KNDH môn Toán của giáo viên và sinh viên, cũng như kết quả thử nghiệm quy trình rèn luyện.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về kỹ năng và kỹ năng dạy học, trong đó kỹ năng được hiểu là khả năng thực hiện có kết quả một hành động trong điều kiện nhất định bằng cách vận dụng tri thức và kinh nghiệm đã có. Kỹ năng dạy học (KNDH) được định nghĩa là sự thực hiện có kết quả một loạt thao tác phức tạp trong hành động giảng dạy, dựa trên việc lựa chọn và vận dụng tri thức, cách thức và quy trình đúng đắn nhằm đảm bảo hiệu quả hoạt động dạy học.

Khung lý thuyết còn bao gồm hệ thống kỹ năng dạy học được phân chia thành bốn nhóm chính: kỹ năng hiểu học sinh, kỹ năng thiết kế kế hoạch dạy học, kỹ năng tổ chức thực hiện kế hoạch và kỹ năng kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học. Ngoài ra, nghiên cứu áp dụng mô hình quá trình hình thành kỹ năng gồm ba bước: nhận thức mục đích và điều kiện hành động, quan sát mẫu và làm thử theo mẫu, luyện tập để thực hiện hành động đúng yêu cầu.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng bao gồm: kỹ năng dạy học môn Toán tiểu học, phương pháp dạy học môn Toán, cấu trúc kỹ năng dạy học, quy trình rèn luyện kỹ năng, và chuẩn nghề nghiệp giáo viên tiểu học.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận, khảo sát thực trạng và thực nghiệm sư phạm. Nguồn dữ liệu chính bao gồm:

• Khảo sát nhận thức và thực hành của 180 giáo viên tiểu học và 30 cán bộ quản lý giáo dục tại huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh.
• Khảo sát 60 sinh viên năm thứ 4 ngành GDTH trường Đại học Vinh sau đợt thực tập sư phạm.
• Quan sát dự giờ các tiết dạy môn Toán của giáo viên và sinh viên.

Phương pháp phân tích dữ liệu bao gồm phân tích định lượng từ bảng hỏi và phân tích định tính từ quan sát dự giờ. Cỡ mẫu được lựa chọn nhằm đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy cho kết quả khảo sát. Timeline nghiên cứu kéo dài trong khoảng một năm học, bao gồm các giai đoạn: nghiên cứu lý luận, khảo sát thực trạng, xây dựng quy trình, thực nghiệm và đánh giá hiệu quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Nhận thức của giáo viên tiểu học về KNDH: 91,6% giáo viên cho rằng kỹ năng phân tích nội dung chương trình môn học là cần thiết; 88,3% nhận thức đúng về kỹ năng xác định mục tiêu bài dạy; 83,3% đánh giá cao kỹ năng dạy học phù hợp với đối tượng học sinh; 82,7% nhấn mạnh kỹ năng tổ chức hoạt động học tập cho học sinh. Tuy nhiên, chỉ 19,4% giáo viên nhận thức về kỹ năng thiết kế bài giảng bằng giáo án điện tử, cho thấy hạn chế trong việc ứng dụng công nghệ.

2. Nhận thức về KNDH môn Toán: 95,5% giáo viên cho rằng kỹ năng lựa chọn và sử dụng phương pháp dạy học môn Toán hợp lý là quan trọng nhất; 89,4% đánh giá kỹ năng thiết kế hoạt động học tập cho học sinh là cần thiết; 86,6% nhấn mạnh kỹ năng tổ chức các hoạt động học tập; 73,3% có kỹ năng ra đề kiểm tra, đề thi môn Toán; 58,3% có kỹ năng xử lý tình huống sư phạm.

3. Thực trạng rèn luyện KNDH môn Toán của sinh viên: Sinh viên chủ yếu rèn luyện kỹ năng qua các giai đoạn học lý thuyết, thực hành kiến tập, tập giảng và thực tập sư phạm. Tuy nhiên, hoạt động rèn luyện còn mang tính tự phát, thiếu quy trình bài bản, dẫn đến kết quả chưa cao và nhiều sinh viên gặp khó khăn trong việc vận dụng kỹ năng vào thực tế giảng dạy.

4. Quy trình hình thành KNDH môn Toán: Nghiên cứu đề xuất quy trình gồm ba bước cơ bản: nhận thức mục đích và điều kiện hành động, quan sát mẫu và làm thử theo mẫu, luyện tập thực hành trong các tình huống thực tế. Quy trình được thử nghiệm cho thấy tính khả thi và hiệu quả trong việc nâng cao kỹ năng dạy học môn Toán cho sinh viên ngành GDTH.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy giáo viên tiểu học có nhận thức tương đối đầy đủ về các kỹ năng cần thiết trong dạy học, đặc biệt là kỹ năng tổ chức hoạt động học tập và lựa chọn phương pháp dạy học phù hợp. Tuy nhiên, sự hạn chế trong việc ứng dụng công nghệ và kỹ năng thiết kế bài giảng điện tử phản ánh nhu cầu bồi dưỡng thêm về kỹ năng số trong giáo viên.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả phù hợp với xu hướng nhấn mạnh vai trò của kỹ năng tổ chức và phương pháp dạy học tích cực trong giáo dục tiểu học. Việc xây dựng quy trình rèn luyện kỹ năng dạy học môn Toán cho sinh viên ngành GDTH là cần thiết để khắc phục tình trạng rèn luyện tự phát, thiếu hệ thống hiện nay.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ nhận thức các kỹ năng của giáo viên, bảng tổng hợp các bước quy trình hình thành kỹ năng và biểu đồ đường mô tả sự tiến bộ kỹ năng của sinh viên qua các giai đoạn rèn luyện.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Xây dựng và triển khai quy trình rèn luyện KNDH môn Toán cho sinh viên ngành GDTH: Áp dụng quy trình ba bước (nhận thức, quan sát mẫu, luyện tập) trong chương trình đào tạo với timeline cụ thể cho từng học kỳ. Chủ thể thực hiện là các trường sư phạm phối hợp với các trường tiểu học thực tập.

2. Tăng cường bồi dưỡng kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin trong dạy học: Đào tạo giáo viên và sinh viên về thiết kế bài giảng điện tử, sử dụng phần mềm hỗ trợ dạy học Toán nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy. Thời gian thực hiện trong vòng 1-2 năm, do các trung tâm bồi dưỡng chuyên môn và trường sư phạm đảm nhiệm.

3. Phát triển hệ thống kiểm tra, đánh giá kỹ năng dạy học: Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá kỹ năng dạy học môn Toán, áp dụng trong quá trình thực tập và giảng dạy thực tế để theo dõi tiến bộ và điều chỉnh phương pháp đào tạo. Chủ thể là giảng viên hướng dẫn và cán bộ quản lý giáo dục.

4. Tăng cường thực hành, kiến tập và tập giảng có hướng dẫn bài bản: Tổ chức các đợt thực hành, kiến tập với kế hoạch rõ ràng, có sự hỗ trợ và phản hồi từ giáo viên hướng dẫn nhằm nâng cao kỹ năng thực tế cho sinh viên. Thời gian thực hiện theo từng học kỳ, do trường sư phạm phối hợp với các trường tiểu học tổ chức.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Giảng viên các trường sư phạm: Sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo để thiết kế chương trình đào tạo, xây dựng quy trình rèn luyện kỹ năng dạy học môn Toán cho sinh viên ngành GDTH, nâng cao chất lượng đào tạo.

2. Sinh viên ngành Giáo dục Tiểu học: Áp dụng quy trình và kiến thức trong luận văn để tự rèn luyện kỹ năng dạy học môn Toán, chuẩn bị tốt cho công tác giảng dạy thực tế sau khi ra trường.

3. Giáo viên tiểu học và cán bộ quản lý giáo dục: Tham khảo để hiểu rõ các kỹ năng cần thiết trong dạy học môn Toán, từ đó hỗ trợ, hướng dẫn sinh viên thực tập và nâng cao chất lượng giảng dạy tại các trường tiểu học.

4. Nhà nghiên cứu và chuyên gia giáo dục: Sử dụng luận văn làm cơ sở để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về kỹ năng dạy học, phương pháp đào tạo giáo viên và đổi mới giáo dục tiểu học.

Câu hỏi thường gặp

1. Kỹ năng dạy học môn Toán là gì?
   Kỹ năng dạy học môn Toán là khả năng thực hiện có kết quả các thao tác phức tạp trong giảng dạy môn Toán, bao gồm lựa chọn phương pháp, thiết kế hoạt động học tập, tổ chức lớp học và đánh giá kết quả học tập, nhằm giúp học sinh lĩnh hội kiến thức và kỹ năng hiệu quả.

2. Tại sao cần xây dựng quy trình rèn luyện kỹ năng dạy học môn Toán cho sinh viên?
   Quy trình giúp hệ thống hóa các bước luyện tập, đảm bảo sinh viên được rèn luyện bài bản, có hệ thống và hiệu quả, khắc phục tình trạng tự mò mẫm, nâng cao chất lượng đào tạo và đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.

3. Các bước cơ bản trong quy trình hình thành kỹ năng dạy học môn Toán là gì?
   Ba bước chính gồm: nhận thức mục đích và điều kiện hành động, quan sát mẫu và làm thử theo mẫu, luyện tập thực hành trong các tình huống thực tế để hình thành kỹ năng vững chắc.

4. Những kỹ năng nào được đánh giá là quan trọng nhất đối với giáo viên tiểu học?
   Kỹ năng tổ chức các hoạt động học tập cho học sinh, xác định mục tiêu bài dạy cụ thể và sử dụng phối hợp các phương pháp dạy học được giáo viên đánh giá là quan trọng nhất.

5. Làm thế nào để nâng cao kỹ năng dạy học môn Toán cho giáo viên hiện đang công tác?
   Thông qua các khóa bồi dưỡng chuyên môn, tập huấn về phương pháp dạy học tích cực, ứng dụng công nghệ thông tin, đồng thời tổ chức các hoạt động chia sẻ kinh nghiệm và thực hành giảng dạy có hướng dẫn.

Kết luận

• Luận văn hệ thống hóa các khái niệm về kỹ năng, kỹ năng dạy học và kỹ năng dạy học môn Toán ở tiểu học, làm rõ thực trạng nhận thức và thực hành của giáo viên và sinh viên ngành GDTH.
• Xác định bốn nhóm kỹ năng dạy học cơ bản và cấu trúc kỹ năng dạy học môn Toán gồm bảy kỹ năng thiết yếu.
• Đề xuất quy trình rèn luyện kỹ năng dạy học môn Toán gồm ba bước và bốn giai đoạn thực hiện, phù hợp với đặc điểm đào tạo sinh viên ngành GDTH.
• Thử nghiệm quy trình cho thấy tính khả thi và hiệu quả trong việc nâng cao kỹ năng dạy học môn Toán cho sinh viên.
• Khuyến nghị các trường sư phạm và cơ quan quản lý giáo dục áp dụng quy trình để nâng cao chất lượng đào tạo và giảng dạy môn Toán tiểu học.

Tiếp theo, cần triển khai áp dụng quy trình trong đào tạo chính thức, đồng thời mở rộng nghiên cứu đánh giá hiệu quả trên quy mô lớn hơn. Mời các nhà giáo dục và quản lý giáo dục tham khảo và áp dụng để góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học.