Tổng quan nghiên cứu

Bệnh nhi Lơ-xê-mi cấp (Leukemia cấp) là một trong những bệnh lý huyết học ác tính phổ biến ở trẻ em, chiếm khoảng 30% trong các thể ung thư trẻ em tại Việt Nam. Theo báo cáo của Viện Huyết học – Truyền máu Trung ương năm 2014, số bệnh nhi được chẩn đoán và điều trị Lơ-xê-mi cấp tăng 33,7% so với năm trước đó, với tỷ lệ bệnh nhi Lơ-xê-mi cấp chiếm khoảng 60-70% tổng số bệnh nhi điều trị tại khoa bệnh máu trẻ em. Tình trạng suy dinh dưỡng ở bệnh nhi Lơ-xê-mi cấp là vấn đề nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả điều trị và chất lượng cuộc sống. Ước tính có khoảng 40% bệnh nhân bị suy dinh dưỡng trong quá trình điều trị do nuôi dưỡng kém, gây ra bởi các triệu chứng như buồn nôn, nôn, loét miệng, rối loạn tiêu hóa và tác dụng phụ của hóa trị.

Nghiên cứu được thực hiện nhằm mục tiêu mô tả thực trạng kiến thức và thực hành chăm sóc dinh dưỡng của người chăm sóc chính (NCSC) cho bệnh nhi Lơ-xê-mi cấp tại Viện Huyết học – Truyền máu Trung ương trong năm 2015, đồng thời xác định các yếu tố liên quan đến thực hành chăm sóc dinh dưỡng. Nghiên cứu tập trung vào đối tượng người chăm sóc chính của 155 bệnh nhi từ 24 tháng đến dưới 15 tuổi đang điều trị nội trú tại khoa lâm sàng bệnh máu trẻ em. Thời gian nghiên cứu từ tháng 1 đến tháng 6 năm 2015.

Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng chăm sóc dinh dưỡng, góp phần cải thiện kết quả điều trị và giảm tỷ lệ suy dinh dưỡng ở bệnh nhi Lơ-xê-mi cấp. Đồng thời, nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng các chương trình can thiệp dinh dưỡng phù hợp, nâng cao nhận thức và kỹ năng cho người chăm sóc chính và cán bộ y tế tại bệnh viện.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết dinh dưỡng lâm sàng: Nghiên cứu mối quan hệ giữa dinh dưỡng và bệnh lý, đặc biệt là ảnh hưởng của dinh dưỡng đến quá trình điều trị và phục hồi ở bệnh nhi Lơ-xê-mi cấp. Khái niệm về suy dinh dưỡng, nguyên nhân và tác động của nó được làm rõ trong bối cảnh bệnh lý và điều trị hóa chất.

  • Mô hình chăm sóc dinh dưỡng theo triệu chứng bệnh: Tập trung vào việc chăm sóc dinh dưỡng phù hợp với các triệu chứng đặc trưng của bệnh nhi Lơ-xê-mi cấp như biếng ăn, buồn nôn, đau miệng, rối loạn tiêu hóa và tăng cân không mong muốn do corticoid.

  • Khái niệm chính:

    • Người chăm sóc chính (NCSC): Người thân chịu trách nhiệm chính trong việc chăm sóc bệnh nhi trong suốt quá trình điều trị.
    • Thực hành chăm sóc dinh dưỡng (CSDD): Các hành vi, kỹ năng và phương pháp chăm sóc dinh dưỡng phù hợp với lứa tuổi và tình trạng bệnh của trẻ.
    • Kiến thức chăm sóc dinh dưỡng: Hiểu biết về nguyên tắc dinh dưỡng, các nhóm thực phẩm, và cách chăm sóc dinh dưỡng theo triệu chứng bệnh.

Phương pháp nghiên cứu

  • Thiết kế nghiên cứu: Mô tả cắt ngang kết hợp định lượng và định tính.

  • Đối tượng nghiên cứu: 155 người chăm sóc chính của bệnh nhi Lơ-xê-mi cấp đang điều trị nội trú tại khoa lâm sàng bệnh máu trẻ em, Viện Huyết học – Truyền máu Trung ương.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Cỡ mẫu được tính toán dựa trên công thức ước lượng một tỷ lệ với sai số cho phép 8%, độ tin cậy 95%, kết quả là 150 người, thực tế thu thập được 155 người. Phương pháp chọn mẫu toàn bộ bệnh nhân nhập viện trong thời gian nghiên cứu.

  • Thu thập dữ liệu:

    • Định lượng: Phỏng vấn trực tiếp bằng bộ câu hỏi chuẩn hóa, thời gian phỏng vấn 30-45 phút.
    • Định tính: Phỏng vấn sâu và thảo luận nhóm với lãnh đạo bệnh viện, bác sĩ, điều dưỡng và người chăm sóc chính nhằm làm rõ các yếu tố ảnh hưởng đến thực hành chăm sóc dinh dưỡng.

  • Phân tích dữ liệu:

    • Số liệu định lượng được nhập bằng phần mềm EpiData 3.1 và phân tích trên SPSS 18, sử dụng thống kê mô tả (tần số, tỷ lệ %) và phân tích mối liên quan (OR, CI 95%).
    • Số liệu định tính được mã hóa, tổng hợp và phân tích theo chủ đề nhằm bổ sung và giải thích kết quả định lượng.

  • Tiêu chuẩn đánh giá: Xây dựng thang điểm đánh giá kiến thức và thực hành chăm sóc dinh dưỡng dựa trên các câu hỏi liên quan, phân loại đạt và không đạt theo điểm số.

  • Đạo đức nghiên cứu: Được Hội đồng Đạo đức Trường Đại học Y tế Công cộng phê duyệt, đảm bảo bảo mật thông tin và sự đồng thuận của người tham gia.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thông tin chung của người chăm sóc chính:

    • 84,5% là mẹ bệnh nhi.
    • 67,1% sống ở nông thôn.
    • 43,2% có trình độ học vấn dưới trung học cơ sở.
    • 58,7% có thu nhập dưới 3 triệu đồng/tháng.

  2. Kiến thức chăm sóc dinh dưỡng:

    • 43,2% người chăm sóc có kiến thức đạt về chăm sóc dinh dưỡng cho bệnh nhi Lơ-xê-mi cấp.
    • Tỷ lệ nhận biết đủ 4 nhóm thực phẩm chính chỉ đạt 32,3%.
    • Kiến thức về nguyên nhân gây suy dinh dưỡng và các triệu chứng thường gặp còn thấp, lần lượt là 21,2% và 9,6%.
    • Kiến thức về nguyên tắc cơ bản trong chăm sóc dinh dưỡng đạt 37,4%.

  3. Thực hành chăm sóc dinh dưỡng:

    • 61,3% người chăm sóc thực hiện cân và theo dõi cân nặng thường xuyên cho trẻ.
    • 31,6% thực hành chế biến đa dạng 4 nhóm thực phẩm chính.
    • 59,4% cho trẻ ăn đủ số bữa theo khuyến nghị.
    • 65,8% bổ sung đủ nước, 66,5% bổ sung vitamin và khoáng chất.
    • 35,5% đảm bảo các biện pháp vệ sinh an toàn thực phẩm.
    • Thực hành chăm sóc dinh dưỡng theo triệu chứng bệnh còn rất hạn chế: chỉ 13,5% thực hiện đúng với triệu chứng biếng ăn, 16,1% với triệu chứng nôn/buồn nôn, 16,8% với đau miệng, 32,9% với khô miệng, 23,9% với tiêu chảy, 20% với táo bón, và 12,9% với tăng cân không mong muốn do corticoid.
    • 28,4% tổng số người chăm sóc có thực hành chăm sóc dinh dưỡng đạt.

  4. Các yếu tố liên quan đến thực hành chăm sóc dinh dưỡng:

    • Người chăm sóc có trình độ học vấn từ trung học phổ thông trở lên có khả năng thực hành đạt cao gấp 7,72 lần so với nhóm có trình độ thấp hơn.
    • Người sống ở thành thị có khả năng thực hành đạt cao gấp 2,82 lần so với nhóm sống ở nông thôn.
    • Thu nhập trên 3 triệu đồng/tháng tăng khả năng thực hành đạt gấp 5,58 lần so với nhóm thu nhập thấp hơn.
    • Tuổi tác có xu hướng ảnh hưởng nhưng không có ý nghĩa thống kê rõ ràng.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy kiến thức và thực hành chăm sóc dinh dưỡng của người chăm sóc chính cho bệnh nhi Lơ-xê-mi cấp còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong việc chăm sóc theo triệu chứng bệnh. Tỷ lệ kiến thức đạt chỉ khoảng 43,2%, thực hành đạt thấp hơn nhiều (28,4%), phản ánh sự thiếu hụt thông tin và kỹ năng cần thiết. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế cho thấy người chăm sóc thường thiếu kiến thức về dinh dưỡng lâm sàng và cách xử trí các triệu chứng liên quan đến điều trị ung thư.

Nguyên nhân chính được xác định là do trình độ học vấn thấp, điều kiện kinh tế khó khăn, sống ở vùng nông thôn và thiếu sự hỗ trợ tư vấn đầy đủ từ cán bộ y tế. Thực tế, cán bộ y tế cũng gặp khó khăn trong việc tư vấn do quá tải công việc và hạn chế kiến thức chuyên sâu về dinh dưỡng. Việc người chăm sóc chủ yếu dựa vào kinh nghiệm cá nhân hoặc truyền thông đại chúng cũng không đủ để đảm bảo thực hành đúng.

Các biểu đồ và bảng số liệu minh họa rõ sự chênh lệch về kiến thức và thực hành giữa các nhóm người chăm sóc theo trình độ học vấn, nơi cư trú và thu nhập. Ví dụ, tỷ lệ thực hành đúng ở nhóm có trình độ THPT trở lên cao gấp gần 8 lần nhóm thấp hơn, cho thấy vai trò quan trọng của giáo dục trong nâng cao chất lượng chăm sóc.

Kết quả này nhấn mạnh nhu cầu cấp thiết về các chương trình đào tạo, tư vấn dinh dưỡng chuyên biệt cho người chăm sóc chính và cán bộ y tế, đồng thời cải thiện điều kiện kinh tế xã hội để nâng cao hiệu quả chăm sóc dinh dưỡng cho bệnh nhi Lơ-xê-mi cấp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn chuyên sâu về chăm sóc dinh dưỡng cho người chăm sóc chính

    • Mục tiêu: Nâng cao kiến thức và kỹ năng thực hành chăm sóc dinh dưỡng theo triệu chứng bệnh.
    • Thời gian: Triển khai định kỳ hàng quý.
    • Chủ thể thực hiện: Khoa Dinh dưỡng phối hợp với Khoa bệnh máu trẻ em.

  2. Tăng cường tư vấn dinh dưỡng tại điểm chăm sóc, đặc biệt trong giai đoạn nhập viện và điều trị hóa chất

    • Mục tiêu: Đảm bảo người chăm sóc nhận được thông tin chính xác, kịp thời về dinh dưỡng phù hợp.
    • Thời gian: Liên tục trong suốt quá trình điều trị.
    • Chủ thể thực hiện: Bác sĩ điều trị, điều dưỡng và chuyên gia dinh dưỡng.

  3. Phát triển tài liệu hướng dẫn chăm sóc dinh dưỡng đơn giản, dễ hiểu, phù hợp với trình độ người chăm sóc

    • Mục tiêu: Hỗ trợ người chăm sóc tự học và áp dụng đúng các nguyên tắc dinh dưỡng.
    • Thời gian: Soạn thảo và phát hành trong 6 tháng đầu năm.
    • Chủ thể thực hiện: Viện Huyết học – Truyền máu TW phối hợp với các chuyên gia dinh dưỡng.

  4. Cải thiện điều kiện kinh tế xã hội và hỗ trợ vật chất cho các gia đình có bệnh nhi Lơ-xê-mi cấp

    • Mục tiêu: Giảm bớt gánh nặng tài chính, tạo điều kiện cho người chăm sóc tập trung vào việc chăm sóc dinh dưỡng.
    • Thời gian: Triển khai dài hạn, phối hợp với các tổ chức xã hội và chính quyền địa phương.
    • Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo Viện, các tổ chức từ thiện và chính quyền địa phương.

  5. Tăng cường nhân lực và nâng cao năng lực cán bộ y tế về dinh dưỡng lâm sàng

    • Mục tiêu: Giảm tải công việc, nâng cao chất lượng tư vấn và chăm sóc dinh dưỡng cho bệnh nhi.
    • Thời gian: Đào tạo liên tục và bổ sung nhân lực trong 1-2 năm tới.
    • Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo Viện, Trường Đại học Y tế Công cộng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ y tế và điều dưỡng viên tại các bệnh viện chuyên khoa huyết học và ung bướu

    • Lợi ích: Nâng cao kiến thức và kỹ năng tư vấn, chăm sóc dinh dưỡng cho bệnh nhi Lơ-xê-mi cấp, cải thiện hiệu quả điều trị.

  2. Người chăm sóc chính của bệnh nhi Lơ-xê-mi cấp và các bệnh nhi ung thư khác

    • Lợi ích: Hiểu rõ hơn về dinh dưỡng phù hợp theo triệu chứng bệnh, áp dụng thực hành chăm sóc dinh dưỡng đúng cách, góp phần nâng cao sức khỏe và chất lượng cuộc sống cho trẻ.

  3. Nhà quản lý y tế và các tổ chức y tế công cộng

    • Lợi ích: Cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, chương trình đào tạo và can thiệp dinh dưỡng phù hợp, nâng cao chất lượng chăm sóc toàn diện cho bệnh nhi.

  4. Các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực dinh dưỡng lâm sàng và quản lý bệnh viện

    • Lợi ích: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, kết quả và phân tích để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về chăm sóc dinh dưỡng cho bệnh nhi ung thư.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao chăm sóc dinh dưỡng lại quan trọng đối với bệnh nhi Lơ-xê-mi cấp?
    Dinh dưỡng tốt giúp duy trì cân nặng, tăng sức đề kháng, giảm tác dụng phụ của hóa trị và cải thiện chất lượng cuộc sống. Suy dinh dưỡng làm tăng nguy cơ nhiễm trùng và giảm hiệu quả điều trị.

  2. Người chăm sóc chính cần chú ý những gì khi chăm sóc dinh dưỡng cho trẻ?
    Cần đảm bảo đa dạng thực phẩm, chia nhỏ bữa ăn, bổ sung đủ nước, vitamin và khoáng chất, đồng thời điều chỉnh chế độ ăn phù hợp với các triệu chứng như biếng ăn, nôn, đau miệng.

  3. Các triệu chứng bệnh ảnh hưởng như thế nào đến việc ăn uống của trẻ?
    Triệu chứng như buồn nôn, đau miệng, rối loạn tiêu hóa làm trẻ khó ăn, giảm hấp thu dinh dưỡng, cần có cách chăm sóc dinh dưỡng đặc biệt để hỗ trợ trẻ vượt qua giai đoạn này.

  4. Làm thế nào để người chăm sóc nâng cao kiến thức về chăm sóc dinh dưỡng?
    Tham gia các khóa đào tạo, tư vấn từ cán bộ y tế, sử dụng tài liệu hướng dẫn đơn giản và cập nhật thông tin từ các kênh truyền thông uy tín.

  5. Yếu tố nào ảnh hưởng nhiều nhất đến thực hành chăm sóc dinh dưỡng của người chăm sóc?
    Trình độ học vấn, nơi cư trú (thành thị hay nông thôn), thu nhập và kiến thức về dinh dưỡng là những yếu tố chính ảnh hưởng đến thực hành chăm sóc dinh dưỡng.

Kết luận

  • Kiến thức và thực hành chăm sóc dinh dưỡng của người chăm sóc chính cho bệnh nhi Lơ-xê-mi cấp còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong chăm sóc theo triệu chứng bệnh.
  • Trình độ học vấn, nơi cư trú và thu nhập có ảnh hưởng rõ rệt đến chất lượng thực hành chăm sóc dinh dưỡng.
  • Việc nâng cao kiến thức và kỹ năng cho người chăm sóc và cán bộ y tế là cần thiết để cải thiện kết quả điều trị và chất lượng cuộc sống cho bệnh nhi.
  • Cần triển khai các chương trình đào tạo, tư vấn dinh dưỡng chuyên sâu và hỗ trợ kinh tế xã hội cho gia đình bệnh nhi.
  • Nghiên cứu là cơ sở khoa học quan trọng để xây dựng chính sách và kế hoạch can thiệp dinh dưỡng phù hợp tại Viện Huyết học – Truyền máu Trung ương.

Hành động tiếp theo: Các đơn vị liên quan cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng để nâng cao hiệu quả chăm sóc dinh dưỡng cho bệnh nhi Lơ-xê-mi cấp.