Tổng quan nghiên cứu

Hứng thú học tập là một trong những yếu tố quan trọng ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả học tập của học sinh (HS). Theo khảo sát tại tỉnh Lạng Sơn, tỷ lệ HS lớp 11 có hứng thú học môn Toán đạt khoảng 66,7% theo đánh giá của giáo viên (GV), trong khi HS tự đánh giá mức độ thích môn Toán lên đến 75%. Tuy nhiên, mức độ biểu hiện hứng thú học tập thực tế vẫn chỉ ở mức trung bình, đồng thời kết quả học tập môn Toán cũng chủ yếu nằm trong nhóm trung bình và khá, với tỷ lệ HS đạt loại giỏi chỉ khoảng 6,8%. Thực trạng này đặt ra vấn đề cấp thiết về việc tìm kiếm các biện pháp kích thích hứng thú học tập môn Đại số - Giải tích lớp 11 cho HS miền núi tỉnh Lạng Sơn nhằm nâng cao chất lượng dạy và học.

Mục tiêu nghiên cứu là tìm hiểu thực trạng hứng thú học tập môn Toán, đặc biệt là môn Đại số - Giải tích lớp 11, xác định các nguyên nhân ảnh hưởng và đề xuất các biện pháp kích thích hứng thú học tập phù hợp với đặc điểm HS miền núi tỉnh Lạng Sơn. Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2014-2015 tại ba trường THPT Văn Lãng, Tràng Định và Bình Độ, với sự tham gia của 135 GV và HS. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần nâng cao năng lực tự học, phát triển tư duy sáng tạo và cải thiện kết quả học tập môn Toán, đồng thời hỗ trợ đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực người học.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về hứng thú học tập và phương pháp dạy học tích cực. Trước hết, hứng thú học tập được định nghĩa là thái độ lựa chọn đặc biệt của cá nhân đối với đối tượng học tập, mang lại cảm giác thích thú và thúc đẩy sự tích cực trong quá trình nhận thức. Theo Sukina và Marôzôva, hứng thú học tập phát triển qua ba giai đoạn: từ rung động định kỳ, thái độ nhận thức xúc cảm tích cực đến xu hướng cá nhân bền vững. Hứng thú học tập có vai trò quan trọng trong việc tăng cường sự chú ý, giảm mệt mỏi, thúc đẩy sáng tạo và nâng cao kết quả học tập.

Lý thuyết dạy học tích cực nhấn mạnh việc phát huy tính chủ động, sáng tạo của HS thông qua các phương pháp như học hợp tác, học theo dự án, sử dụng câu hỏi mở và công nghệ thông tin. Các phương pháp này giúp HS phát triển kỹ năng tư duy, giao tiếp, hợp tác và tự học, đồng thời tạo môi trường học tập thân thiện, kích thích hứng thú và động lực học tập.

Các khái niệm chính bao gồm: hứng thú học tập trực tiếp và gián tiếp, biểu hiện hứng thú qua xúc cảm, nhận thức và hành động, năng lực học tập môn Toán, phương pháp dạy học tích cực, học hợp tác và học theo dự án.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phối hợp giữa nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính gồm khảo sát ý kiến của 135 GV và HS lớp 11 tại ba trường THPT tỉnh Lạng Sơn, thực nghiệm sư phạm với 80 HS tại hai trường THPT Văn Lãng và Bình Độ trong năm học 2014-2015. Cỡ mẫu được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho HS miền núi.

Phương pháp phân tích số liệu sử dụng thống kê toán học trong nghiên cứu khoa học giáo dục, bao gồm tính tỷ lệ phần trăm, điểm trung bình và so sánh mức độ đánh giá giữa GV và HS. Các công cụ thu thập dữ liệu gồm phiếu khảo sát, quan sát, phỏng vấn và thực nghiệm sư phạm nhằm đánh giá mức độ hứng thú học tập, hiệu quả các biện pháp kích thích và nguyên nhân ảnh hưởng.

Timeline nghiên cứu kéo dài trong năm học 2014-2015, bao gồm giai đoạn khảo sát thực trạng, đề xuất biện pháp, thực nghiệm sư phạm và đánh giá kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng hứng thú học tập môn Toán: Theo đánh giá của GV, khoảng 66,7% HS lớp 11 có hứng thú học môn Toán, trong khi HS tự đánh giá mức độ thích đạt 75%. Tuy nhiên, biểu hiện hứng thú học tập qua các hành vi như chăm chú nghe giảng, tích cực phát biểu ý kiến, thảo luận nhóm chỉ đạt điểm trung bình khoảng 2,24 trên thang 3, cho thấy hứng thú học tập chưa cao.

  2. Kết quả học tập môn Toán: Phần lớn HS đạt kết quả trung bình (37,5%) và trung bình khá (28,7%), tỷ lệ HS giỏi chỉ chiếm khoảng 6,8%. Kết quả này tương đồng với mức độ hứng thú học tập, cho thấy mối quan hệ mật thiết giữa hứng thú và năng lực học tập.

  3. Thực trạng sử dụng các biện pháp kích thích hứng thú: HS đánh giá mức độ sử dụng các biện pháp kích thích hứng thú học tập ở mức cao (điểm trung bình 2,21), nhưng hiệu quả chỉ ở mức trung bình (2,18). GV cũng có đánh giá tương tự với mức độ sử dụng 2,27 và hiệu quả 2,39. Các biện pháp được sử dụng nhiều gồm lựa chọn nội dung phù hợp, phối hợp phương pháp dạy học tích cực và sử dụng phương tiện dạy học.

  4. Nguyên nhân ảnh hưởng đến hứng thú học tập: Cả GV và HS đều đánh giá cao vai trò của phương pháp giảng dạy, phương tiện dạy học, kiểm tra đánh giá và nội dung bài học phù hợp với trình độ HS. Điểm trung bình đánh giá nguyên nhân ảnh hưởng đạt 2,64 trên thang 3, cho thấy các yếu tố này có tác động lớn đến hứng thú học tập.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy hứng thú học tập môn Toán của HS lớp 11 tỉnh Lạng Sơn còn ở mức trung bình, chưa phát huy tối đa tiềm năng học tập. Sự chênh lệch giữa mức độ sử dụng và hiệu quả các biện pháp kích thích hứng thú phản ánh việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực chưa thực sự hiệu quả hoặc chưa phù hợp với đặc điểm HS miền núi. Nguyên nhân chủ yếu là do GV chưa linh hoạt trong lựa chọn và phối hợp các phương pháp, cũng như hạn chế về phương tiện dạy học và kiểm tra đánh giá.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc tổ chức học hợp tác, học theo dự án và sử dụng câu hỏi mở được xem là những biện pháp hiệu quả trong việc nâng cao hứng thú học tập. Việc áp dụng các biện pháp này tại Lạng Sơn cần được điều chỉnh phù hợp với điều kiện thực tế và đặc điểm tâm lý HS miền núi để phát huy hiệu quả.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh điểm trung bình đánh giá của GV và HS về biểu hiện hứng thú, bảng phân bố kết quả học tập và biểu đồ thể hiện mức độ sử dụng và hiệu quả các biện pháp kích thích hứng thú học tập.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức học hợp tác: Khuyến khích GV thiết kế các hoạt động nhóm, phân công nhiệm vụ rõ ràng để HS hướng dẫn, hỗ trợ lẫn nhau, tăng cường sự tương tác và phát huy vai trò cá nhân trong nhóm. Mục tiêu nâng điểm trung bình biểu hiện hứng thú lên trên 2,5 trong vòng 1 năm học. Chủ thể thực hiện: GV bộ môn Toán, Ban giám hiệu các trường THPT.

  2. Xây dựng và triển khai dự án học tập: Căn cứ vào nội dung chương trình, GV thiết kế các dự án học tập có tính thực tiễn cao, kích thích tư duy sáng tạo và kỹ năng giải quyết vấn đề của HS. Mục tiêu tăng tỷ lệ HS đạt kết quả khá, giỏi môn Toán lên 15% trong 2 năm học. Chủ thể thực hiện: GV, tổ chuyên môn, HS.

  3. Đổi mới phương pháp và công cụ đánh giá: Áp dụng các hình thức kiểm tra đa dạng, chú trọng đánh giá quá trình và sản phẩm học tập, tạo động lực học tập cho HS. Mục tiêu nâng mức độ hiệu quả các biện pháp kích thích hứng thú lên trên 2,5 điểm trong 1 năm học. Chủ thể thực hiện: GV, Ban giám hiệu.

  4. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin: Sử dụng phần mềm, thiết bị hỗ trợ dạy học để minh họa sinh động, tạo môi trường học tập hấp dẫn, phù hợp với đặc điểm HS miền núi. Mục tiêu nâng cao sự tham gia tích cực của HS trong giờ học lên 80% trong 1 năm học. Chủ thể thực hiện: GV, phòng công nghệ thông tin nhà trường.

  5. Tổ chức tập huấn nâng cao năng lực GV: Đào tạo GV về phương pháp dạy học tích cực, kỹ năng tổ chức học hợp tác và dự án, kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin trong dạy học. Mục tiêu 100% GV bộ môn Toán được tập huấn trong vòng 6 tháng. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo, các trường THPT.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên bộ môn Toán THPT: Nghiên cứu giúp GV hiểu rõ hơn về tâm lý HS miền núi, áp dụng các biện pháp kích thích hứng thú học tập phù hợp, nâng cao hiệu quả giảng dạy.

  2. Ban giám hiệu các trường THPT: Làm cơ sở để xây dựng kế hoạch đổi mới phương pháp dạy học, tổ chức các hoạt động giáo dục phát triển năng lực HS.

  3. Nhà quản lý giáo dục địa phương: Tham khảo để xây dựng chính sách, chương trình đào tạo, tập huấn GV và đầu tư trang thiết bị dạy học phù hợp với đặc điểm vùng miền.

  4. Nghiên cứu sinh, sinh viên ngành Sư phạm Toán và Giáo dục học: Tài liệu tham khảo quý giá cho các đề tài nghiên cứu về hứng thú học tập, đổi mới phương pháp dạy học và phát triển năng lực người học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hứng thú học tập ảnh hưởng thế nào đến kết quả học môn Toán?
    Hứng thú học tập làm tăng sự chú ý, giảm mệt mỏi và thúc đẩy sáng tạo, từ đó nâng cao hiệu quả lĩnh hội kiến thức và kết quả học tập. Ví dụ, HS có hứng thú cao thường đạt điểm kiểm tra tốt hơn.

  2. Những biện pháp nào hiệu quả để kích thích hứng thú học tập môn Toán?
    Các biện pháp như học hợp tác, học theo dự án, sử dụng câu hỏi mở và công nghệ thông tin được đánh giá cao trong việc tạo môi trường học tập tích cực, kích thích sự chủ động và sáng tạo của HS.

  3. Tại sao mức độ hiệu quả các biện pháp kích thích hứng thú chưa cao dù mức độ sử dụng cao?
    Nguyên nhân do GV chưa linh hoạt trong lựa chọn, phối hợp phương pháp, thiếu phương tiện hỗ trợ và chưa đánh giá đúng nhu cầu, đặc điểm HS miền núi, dẫn đến hiệu quả chưa như mong đợi.

  4. Làm thế nào để GV có thể áp dụng hiệu quả các biện pháp kích thích hứng thú?
    GV cần được tập huấn nâng cao năng lực, thiết kế bài giảng phù hợp, sử dụng đa dạng phương pháp và công cụ, đồng thời theo dõi, điều chỉnh kịp thời dựa trên phản hồi của HS.

  5. Vai trò của công nghệ thông tin trong việc kích thích hứng thú học tập?
    Công nghệ thông tin giúp minh họa sinh động, tạo môi trường học tập hấp dẫn, hỗ trợ HS tự học và phát triển kỹ năng số, từ đó nâng cao hứng thú và hiệu quả học tập.

Kết luận

  • Hứng thú học tập môn Đại số - Giải tích lớp 11 của HS miền núi tỉnh Lạng Sơn hiện ở mức trung bình, ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả học tập.
  • Các biện pháp kích thích hứng thú học tập đã được áp dụng nhưng hiệu quả chưa cao do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan.
  • Nghiên cứu đề xuất các biện pháp thiết thực như học hợp tác, học theo dự án, đổi mới phương pháp kiểm tra và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Thực nghiệm sư phạm cho thấy các biện pháp đề xuất có tính khả thi và góp phần nâng cao hứng thú học tập.
  • Đề nghị các cơ sở giáo dục và nhà quản lý triển khai đồng bộ các giải pháp trong vòng 1-2 năm tới để nâng cao chất lượng dạy và học môn Toán.

Hành động tiếp theo: Các trường THPT nên tổ chức tập huấn GV, xây dựng kế hoạch áp dụng biện pháp kích thích hứng thú học tập và đánh giá định kỳ hiệu quả thực hiện. Độc giả quan tâm có thể liên hệ với khoa Toán các trường đại học sư phạm để nhận tư vấn và hỗ trợ chuyên môn.