Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và đổi mới giáo dục, việc nâng cao chất lượng dạy học môn Hóa học ở trường trung học phổ thông (THPT) trở thành một yêu cầu cấp thiết. Theo nghị quyết Trung ương 8 khóa XI, giáo dục Việt Nam cần phát triển toàn diện, phát huy tiềm năng và sáng tạo của mỗi cá nhân, đồng thời đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực và phẩm chất người học. Từ năm 2015, chương trình giáo dục phổ thông được thiết kế theo hướng phân hóa rõ rệt, đặc biệt ở cấp THPT, nhằm đáp ứng sự đa dạng về năng lực và sở thích của học sinh (HS).

Phương pháp dạy học phân hóa (DHPH) là quan điểm tiếp cận dạy học chủ động, tập trung phát triển từng cá nhân HS dựa trên đặc điểm năng lực, phong cách học tập (PCHT) và nhu cầu riêng biệt. Trong số các phương pháp tích cực, phương pháp dạy học theo góc (PPDHTG) được đánh giá cao nhờ khả năng đáp ứng đa dạng PCHT, kích thích hứng thú và nâng cao hiệu quả học tập. Đặc biệt, phần Hóa học hữu cơ lớp 11 THPT với nhiều kiến thức mới, phức tạp đòi hỏi giải pháp dạy học phù hợp để giúp HS tiếp thu hiệu quả.

Luận văn tập trung nghiên cứu việc vận dụng PPDHTG vào phần Hóa học hữu cơ lớp 11 theo quan điểm DHPH, nhằm thúc đẩy động cơ học tập tích cực và nâng cao kết quả học tập môn Hóa học ở một số trường THPT tại thành phố Cần Thơ trong giai đoạn từ tháng 8/2017 đến tháng 3/2018. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đổi mới phương pháp dạy học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông, đồng thời tạo cơ sở khoa học cho việc áp dụng PPDHTG phù hợp với đặc điểm cá nhân HS.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên ba lý thuyết nền tảng chính:

  1. Thuyết vùng phát triển lân cận (ZPD) của Vygotsky: Mỗi HS có vùng phát triển hiện tại và vùng phát triển tiềm năng khác nhau. Dạy học hiệu quả là giúp HS tiến tới vùng phát triển tiềm năng thông qua sự hướng dẫn phù hợp, tạo điều kiện cho sự phát triển cá nhân tối ưu.

  2. Thuyết đa trí tuệ của Howard Gardner: Trí thông minh của con người đa dạng, gồm 8 loại như ngôn ngữ, logic toán học, vận động, âm nhạc, không gian, bản thân, xã hội và thiên nhiên. Việc dạy học cần tạo cơ hội để HS phát huy thế mạnh trí tuệ riêng biệt, tránh tập trung quá mức vào một số loại trí tuệ truyền thống.

  3. Lý thuyết phong cách học tập (PCHT): PCHT là đặc điểm tâm lý ưu thế, tương đối bền vững của cá nhân trong cách tiếp nhận, xử lý và lưu giữ thông tin. Mô hình PCHT của David Kolb được sử dụng làm cơ sở xác định các kiểu học tập khác nhau của HS, gồm kiểu phân kì, đồng hóa, hội tụ và điều chỉnh. Việc thiết kế dạy học theo PCHT giúp tăng hiệu quả tiếp thu kiến thức.

Ngoài ra, luận văn còn vận dụng các nguyên tắc và quy trình tổ chức dạy học phân hóa, đặc biệt là phương pháp dạy học theo góc (PPDHTG) với các ưu điểm như tạo môi trường học tập đa dạng, khuyến khích HS chủ động, phát triển tư duy bậc cao và phù hợp với đặc điểm cá nhân.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu:

    • Tài liệu lý luận về dạy học phân hóa, PPDHTG, PCHT và Hóa học hữu cơ.
    • Văn bản chỉ đạo của Bộ Giáo dục và Đào tạo về đổi mới phương pháp dạy học.
    • Phiếu khảo sát thực trạng dạy học theo quan điểm DHPH và việc sử dụng PPDHTG đối với môn Hóa học tại 13 trường THPT ở thành phố Cần Thơ với 60 giáo viên tham gia.
    • Thực nghiệm sư phạm với các lớp thực nghiệm và đối chứng, thu thập điểm kiểm tra và khảo sát ý kiến HS.

  • Phương pháp phân tích:

    • Phân tích định tính các tài liệu lý luận và thực tiễn.
    • Phân tích định lượng số liệu khảo sát và thực nghiệm bằng thống kê mô tả, phân phối tần số, tần suất, so sánh trung bình và kiểm định giả thuyết.
    • So sánh kết quả giữa nhóm thực nghiệm (áp dụng PPDHTG) và nhóm đối chứng (dạy học truyền thống).

  • Timeline nghiên cứu:

    • Tháng 08/2017: Khởi động nghiên cứu, khảo sát thực trạng.
    • Tháng 09-10/2017: Thu thập dữ liệu khảo sát giáo viên và HS.
    • Tháng 11/2017 - 02/2018: Thiết kế giáo án, thực nghiệm sư phạm.
    • Tháng 03/2018: Xử lý số liệu, phân tích kết quả và hoàn thiện luận văn.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu:

    • 60 giáo viên Hóa học từ 13 trường THPT tại Cần Thơ được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện và ngẫu nhiên có chủ đích.
    • HS tham gia thực nghiệm gồm các lớp 11 thuộc các trường trên, được phân chia thành nhóm thực nghiệm và đối chứng để so sánh hiệu quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng nhận thức và áp dụng DHPH của giáo viên:

    • 100% giáo viên khảo sát cho rằng quan điểm DHPH rất cần thiết hoặc cần thiết đối với việc nâng cao chất lượng học tập HS.
    • Tuy nhiên, 63,33% giáo viên chỉ áp dụng DHPH thỉnh thoảng, cho thấy mức độ vận dụng còn hạn chế.
    • 78,33% giáo viên nhận thấy DHPH giúp đáp ứng sự đa dạng của HS trong lớp, 73,33% cho rằng tạo động lực học tập và phát huy thế mạnh cá nhân HS.

  2. Hiệu quả của PPDHTG trong dạy học phần Hóa học hữu cơ:

    • Qua thực nghiệm sư phạm, điểm kiểm tra trung bình của nhóm thực nghiệm cao hơn nhóm đối chứng khoảng 15-20%.
    • Tỷ lệ HS đạt điểm khá giỏi trong nhóm thực nghiệm chiếm khoảng 65%, trong khi nhóm đối chứng chỉ khoảng 45%.
    • HS tham gia thực nghiệm đánh giá cao tính hấp dẫn, sự chủ động và khả năng hợp tác trong các tiết học theo PPDHTG, với hơn 80% HS thể hiện thái độ tích cực.

  3. Thuận lợi và khó khăn khi áp dụng PPDHTG:

    • Thuận lợi: Tạo môi trường học tập đa dạng, phù hợp với nhiều PCHT; tăng tương tác GV-HS; phát triển kỹ năng tư duy và hợp tác.
    • Khó khăn: Thời gian chuẩn bị bài giảng và tổ chức lớp học tốn kém; yêu cầu không gian lớp học rộng; HS cần có kỹ năng làm việc nhóm và tự học cao; một số GV còn thiếu kinh nghiệm vận dụng.

  4. Tác động của PPDHTG đến động cơ học tập và thái độ HS:

    • Động cơ học tập của HS được cải thiện rõ rệt, với tỷ lệ HS có động cơ tích cực tăng từ khoảng 55% lên 78% sau thực nghiệm.
    • Thái độ học tập trong giờ học được tổ chức theo PPDHTG cũng tích cực hơn, HS chủ động tham gia và hứng thú với môn học.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu khẳng định tính khả thi và hiệu quả của việc vận dụng PPDHTG trong dạy học phần Hóa học hữu cơ lớp 11 theo quan điểm DHPH. Việc tổ chức học tập theo góc giúp HS tiếp cận kiến thức qua nhiều hình thức phù hợp với PCHT đa dạng, từ đó nâng cao hiệu quả tiếp thu và phát triển năng lực cá nhân. So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả này tương đồng với luận án tiến sĩ và các đề tài nghiên cứu về PPDHTG, đồng thời bổ sung thêm góc nhìn về phân hóa theo PCHT trong bối cảnh giáo dục phổ thông Việt Nam.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ đường lũy tích điểm kiểm tra giữa nhóm thực nghiệm và đối chứng, bảng phân phối tần số điểm số, cũng như biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ HS có động cơ học tập tích cực trước và sau thực nghiệm. Các số liệu này minh chứng rõ ràng cho sự cải thiện về chất lượng học tập và thái độ học tập của HS khi áp dụng PPDHTG.

Tuy nhiên, khó khăn về thời gian, không gian lớp học và năng lực tổ chức của giáo viên là những thách thức cần được giải quyết để mở rộng áp dụng phương pháp này. Việc đào tạo, bồi dưỡng năng lực chuyên môn và kỹ năng tổ chức dạy học tích cực cho giáo viên là yếu tố then chốt.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên về PPDHTG và DHPH

    • Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về thiết kế bài giảng theo góc, kỹ năng tổ chức lớp học và đánh giá phân hóa.
    • Mục tiêu: 100% giáo viên Hóa học THPT được đào tạo trong vòng 1 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo, các trường đại học sư phạm.

  2. Xây dựng và phổ biến bộ giáo án mẫu áp dụng PPDHTG cho phần Hóa học hữu cơ lớp 11

    • Thiết kế giáo án đa dạng theo các góc học tập, phù hợp với các PCHT phổ biến của HS.
    • Mục tiêu: Phổ biến rộng rãi trong 2 năm tới tại các trường THPT.
    • Chủ thể thực hiện: Bộ Giáo dục và Đào tạo, các trung tâm nghiên cứu giáo dục.

  3. Cải tạo, nâng cấp cơ sở vật chất, không gian lớp học

    • Đảm bảo phòng học đủ diện tích, trang bị thiết bị hỗ trợ học tập đa phương tiện để thuận lợi cho việc tổ chức dạy học theo góc.
    • Mục tiêu: 70% phòng học Hóa học tại các trường THPT đạt chuẩn trong 3 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu các trường, Sở Giáo dục và Đào tạo.

  4. Khuyến khích và hỗ trợ HS phát triển kỹ năng làm việc nhóm và tự học

    • Tổ chức các hoạt động ngoại khóa, câu lạc bộ học tập nhằm nâng cao kỹ năng mềm cho HS.
    • Mục tiêu: Tăng tỷ lệ HS có kỹ năng làm việc nhóm lên 80% trong 2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Giáo viên chủ nhiệm, các tổ chức đoàn thể học sinh.

  5. Xây dựng hệ thống đánh giá đa dạng, phù hợp với DHPH và PPDHTG

    • Áp dụng các hình thức đánh giá thường xuyên, đánh giá theo nhóm và cá nhân, kết hợp tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng.
    • Mục tiêu: 100% giáo viên áp dụng đánh giá đa dạng trong 1 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Giáo viên bộ môn, Ban giám hiệu.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên bộ môn Hóa học THPT

    • Lợi ích: Nắm vững cơ sở lý luận và phương pháp vận dụng PPDHTG, thiết kế bài giảng phù hợp với đa dạng PCHT HS, nâng cao hiệu quả giảng dạy.
    • Use case: Áp dụng trực tiếp trong giảng dạy phần Hóa học hữu cơ lớp 11.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục và chuyên viên đào tạo

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng và giải pháp đổi mới phương pháp dạy học theo quan điểm phân hóa, từ đó xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo phù hợp.
    • Use case: Lập kế hoạch bồi dưỡng giáo viên, cải tiến chương trình đào tạo.

  3. Nghiên cứu sinh, học viên cao học ngành Giáo dục học, đặc biệt chuyên ngành Lí luận và phương pháp dạy học bộ môn Hóa học

    • Lợi ích: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp thực nghiệm sư phạm và kết quả phân tích số liệu thực tiễn.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu liên quan đến đổi mới phương pháp dạy học.

  4. Nhà hoạch định chính sách giáo dục

    • Lợi ích: Có cơ sở khoa học để xây dựng các định hướng đổi mới chương trình, sách giáo khoa và phương pháp dạy học phù hợp với xu thế phân hóa.
    • Use case: Xây dựng các văn bản chỉ đạo, hướng dẫn thực hiện đổi mới giáo dục phổ thông.

Câu hỏi thường gặp

  1. PPDHTG là gì và tại sao nên áp dụng trong dạy học Hóa học?
    PPDHTG là phương pháp dạy học theo góc, trong đó HS học tập tại các khu vực khác nhau với nhiệm vụ phù hợp phong cách học tập. Phương pháp này giúp HS tiếp cận kiến thức đa dạng, tăng hứng thú và phát triển năng lực cá nhân, đặc biệt phù hợp với môn Hóa học có nhiều nội dung phức tạp.

  2. Làm thế nào để xác định phong cách học tập của HS?
    Có thể sử dụng các bộ câu hỏi điều tra phong cách học tập như mô hình của David Kolb hoặc Honey-Mumford. Việc xác định giúp giáo viên thiết kế hoạt động học phù hợp, nâng cao hiệu quả tiếp thu.

  3. Những khó khăn thường gặp khi áp dụng PPDHTG là gì?
    Bao gồm yêu cầu về không gian lớp học rộng rãi, thời gian chuẩn bị bài giảng dài, năng lực tổ chức của giáo viên và kỹ năng làm việc nhóm của HS. Cần có sự chuẩn bị kỹ lưỡng và hỗ trợ từ nhà trường.

  4. PPDHTG có phù hợp với tất cả các nội dung Hóa học không?
    PPDHTG phù hợp với các nội dung có thể tổ chức hoạt động học tập đa dạng, đặc biệt là phần Hóa học hữu cơ lớp 11. Với những nội dung khó hoặc không thể tổ chức theo nhiều cách, cần kết hợp với các phương pháp khác.

  5. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả của PPDHTG trong lớp học?
    Có thể đánh giá qua kết quả kiểm tra, khảo sát thái độ và động cơ học tập của HS, quan sát sự tham gia tích cực trong các hoạt động học tập và phản hồi từ HS. Việc đánh giá nên đa dạng và liên tục để điều chỉnh kịp thời.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn của việc vận dụng phương pháp dạy học theo góc trong dạy học phần Hóa học hữu cơ lớp 11 theo quan điểm dạy học phân hóa.
  • Kết quả thực nghiệm cho thấy PPDHTG giúp nâng cao động cơ học tập, thái độ tích cực và kết quả học tập của HS so với phương pháp truyền thống.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao năng lực giáo viên, cải thiện cơ sở vật chất và phát triển kỹ năng học tập cho HS để áp dụng hiệu quả PPDHTG.
  • Luận văn góp phần bổ sung kiến thức về vận dụng PPDHTG theo phân hóa phong cách học tập, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông Việt Nam.
  • Các bước tiếp theo gồm phổ biến kết quả nghiên cứu, đào tạo giáo viên và mở rộng thực nghiệm tại các địa phương khác.

Call-to-action: Các nhà giáo dục, quản lý và nghiên cứu hãy áp dụng và phát triển phương pháp dạy học theo góc để nâng cao chất lượng giáo dục môn Hóa học, góp phần đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho tương lai.