Khó khăn ngôn ngữ mà sinh viên năm cuối gặp phải trong việc học dịch thuật

• Tác giả: Bùi Quynh Anh
• Người hướng dẫn: MA. Lê Thùy Linh
• Trường học: National Economics University
• Chuyên ngành: Business English
• Đề tài: Khó Khăn Ngôn Ngữ Của Sinh Viên Năm Cuối Trong Học Dịch Thuật
• Loại tài liệu: thesis
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Hanoi

• ACKNOWLEDGEMENT
• EXECUTIVE SUMMARY
• 1. CHAPTER I: INTRODUCTION
• 1.1. Background
• 1.2. Rationale
• 1.3. Research questions
• 1.4. Scope of the research
• 1.5. Data collection instrument
• 1.6. Data collection process
• 1.7. Data analyzing process
• 1.8. Structure of the study
• 2. CHAPTER II: LITERATURE REVIEW
• 2.1. General introduction
• 2.2. Definitions of Translation
• 2.3. Types of Translation
• 2.3.1. Word-for-word translation
• 2.3.2. Literal translation
• 2.3.3. Faithful translation
• 2.3.4. Semantic translation
• 3. CHAPTER III: ANALYSIS AND FINDINGS
• 3.1. The students’ attitude towards learning Translation
• 3.2. The students’ linguistics difficulties in learning Translation
• 3.3. How the students learn Translation
• 4. CHAPTER IV: CONCLUSION

I. Khó khăn ngôn ngữ của sinh viên năm cuối

Khó khăn ngôn ngữ là một trong những vấn đề chính mà sinh viên năm cuối gặp phải trong quá trình học dịch thuật. Sinh viên năm cuối thường phải đối mặt với nhiều thách thức trong việc chuyển đổi ngôn ngữ từ tiếng mẹ đẻ sang tiếng nước ngoài. Những khó khăn này không chỉ đến từ việc thiếu kiến thức ngôn ngữ mà còn từ sự khác biệt văn hóa giữa hai ngôn ngữ. Khó khăn trong học tập có thể dẫn đến sự thiếu tự tin trong việc thực hiện các bài dịch, ảnh hưởng đến kết quả học tập của sinh viên. Theo nghiên cứu, nhiều sinh viên cảm thấy áp lực khi phải sử dụng ngôn ngữ chuyên ngành trong các tình huống thực tế. Điều này cho thấy rằng việc đào tạo ngôn ngữ cần phải được cải thiện để giúp sinh viên vượt qua những rào cản này.

1.1. Thách thức trong dịch thuật

Thách thức trong dịch thuật bao gồm việc hiểu đúng ngữ nghĩa và ngữ cảnh của văn bản gốc. Thách thức trong dịch thuật không chỉ là việc dịch từ ngữ mà còn là việc truyền tải ý nghĩa một cách chính xác. Nhiều sinh viên gặp khó khăn trong việc nhận diện các từ đa nghĩa và cách sử dụng chúng trong ngữ cảnh khác nhau. Kỹ năng ngôn ngữ là yếu tố quan trọng giúp sinh viên vượt qua những thách thức này. Việc thiếu hụt kỹ năng ngôn ngữ có thể dẫn đến việc dịch sai, làm mất đi ý nghĩa của văn bản. Do đó, việc nâng cao kỹ năng ngôn ngữ là cần thiết để sinh viên có thể thực hiện tốt hơn trong việc dịch thuật.

1.2. Khó khăn giao tiếp

Khó khăn giao tiếp là một trong những vấn đề lớn mà sinh viên năm cuối phải đối mặt. Khó khăn giao tiếp không chỉ ảnh hưởng đến khả năng dịch thuật mà còn ảnh hưởng đến khả năng tương tác trong môi trường học tập. Nhiều sinh viên cảm thấy thiếu tự tin khi phải giao tiếp bằng ngôn ngữ nước ngoài, điều này dẫn đến việc họ không dám tham gia vào các hoạt động nhóm hay thảo luận. Việc cải thiện sự tự tin trong dịch thuật là rất quan trọng để sinh viên có thể phát triển kỹ năng giao tiếp của mình. Các phương pháp học tập hiệu quả có thể giúp sinh viên vượt qua những rào cản này và nâng cao khả năng giao tiếp của họ.

II. Phương pháp học tập hiệu quả

Để vượt qua những khó khăn ngôn ngữ, sinh viên cần áp dụng các phương pháp học tập hiệu quả. Phương pháp học dịch cần được thiết kế sao cho phù hợp với nhu cầu và khả năng của sinh viên. Việc sử dụng các tài liệu học tập phong phú và đa dạng sẽ giúp sinh viên cải thiện kỹ năng dịch thuật của mình. Ngoài ra, việc tham gia vào các khóa học bổ sung về ngôn ngữ và dịch thuật cũng rất cần thiết. Đào tạo dịch thuật không chỉ giúp sinh viên nắm vững kiến thức mà còn giúp họ tự tin hơn trong việc sử dụng ngôn ngữ. Các hoạt động thực hành dịch thuật trong môi trường thực tế cũng là một cách hiệu quả để sinh viên áp dụng kiến thức đã học vào thực tiễn.

2.1. Tăng cường kỹ năng ngôn ngữ

Tăng cường kỹ năng ngôn ngữ là một trong những yếu tố quan trọng giúp sinh viên vượt qua khó khăn trong học dịch thuật. Việc luyện tập thường xuyên và tham gia vào các hoạt động ngoại khóa sẽ giúp sinh viên cải thiện khả năng ngôn ngữ của mình. Khả năng ngôn ngữ không chỉ bao gồm từ vựng mà còn cả ngữ pháp và cách sử dụng ngôn ngữ trong các tình huống khác nhau. Sinh viên cần phải chủ động tìm kiếm cơ hội để thực hành và áp dụng những gì đã học vào thực tế. Điều này sẽ giúp họ tự tin hơn khi thực hiện các bài dịch và giao tiếp với người khác.

2.2. Phát triển sự tự tin

Phát triển sự tự tin là một yếu tố quan trọng trong quá trình học dịch thuật. Sự tự tin trong dịch thuật giúp sinh viên dám thử nghiệm và không ngại mắc lỗi. Việc tạo ra một môi trường học tập tích cực, nơi sinh viên có thể thoải mái chia sẻ ý kiến và thảo luận sẽ giúp họ cảm thấy tự tin hơn. Các hoạt động nhóm và thảo luận sẽ giúp sinh viên cải thiện kỹ năng giao tiếp và tăng cường sự tự tin trong việc sử dụng ngôn ngữ. Hơn nữa, việc nhận được phản hồi từ giảng viên và bạn bè cũng là một cách hiệu quả để sinh viên nhận ra điểm mạnh và điểm yếu của mình trong quá trình học tập.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng, nhu cầu về dịch thuật ngày càng tăng cao. Theo ước tính, hơn 1 tỷ người trên thế giới đang học tiếng Anh, khiến tiếng Anh trở thành ngôn ngữ phổ biến thứ hai sau tiếng Trung. Tuy nhiên, việc dịch thuật không chỉ đơn thuần là chuyển đổi từ ngôn ngữ nguồn sang ngôn ngữ đích mà còn đòi hỏi sự hiểu biết sâu sắc về ngôn ngữ, văn hóa và kỹ năng chuyên môn. Tại Trường Đại học Kinh tế Quốc dân, khoa Ngoại ngữ đã chính thức đưa môn Dịch thuật vào chương trình đào tạo chuyên ngành Tiếng Anh Thương mại nhằm đáp ứng nhu cầu thực tiễn. Tuy nhiên, sinh viên năm cuối chuyên ngành Tiếng Anh Thương mại vẫn gặp nhiều khó khăn về mặt ngôn ngữ trong quá trình học dịch thuật, ảnh hưởng đến kết quả học tập.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm xác định các khó khăn ngôn ngữ chính mà sinh viên gặp phải khi học dịch thuật, đồng thời đề xuất các giải pháp hỗ trợ nâng cao hiệu quả học tập. Nghiên cứu được thực hiện trên 90 sinh viên năm cuối chuyên ngành Tiếng Anh Thương mại tại Trường Đại học Kinh tế Quốc dân trong năm học 2022-2023. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cải thiện phương pháp giảng dạy dịch thuật, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo và đáp ứng nhu cầu nhân lực dịch thuật trong bối cảnh hội nhập quốc tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết dịch thuật kinh điển và hiện đại, bao gồm:

• Định nghĩa dịch thuật: Theo Larson (1984), dịch thuật là quá trình chuyển tải ý nghĩa từ ngôn ngữ nguồn sang ngôn ngữ đích, giữ nguyên ý nghĩa gốc. Newmark (1988) phân loại dịch thuật thành hai phương pháp chính: dịch truyền đạt (communicative translation) và dịch ngữ nghĩa (semantic translation).

• Mô hình dịch thuật của Newmark (1988): Bao gồm 8 phương pháp dịch như dịch từng từ, dịch tự do, dịch thích ứng, dịch thành ngữ, v.v., giúp người dịch lựa chọn cách tiếp cận phù hợp với từng loại văn bản.

• Khó khăn ngôn ngữ trong dịch thuật: Tập trung vào ba khía cạnh chính gồm khó khăn về từ vựng (lexical difficulties), ngữ pháp (grammatical difficulties) và thành ngữ (idiomatic difficulties). Các khái niệm như từ chuyên ngành, từ đa nghĩa, danh từ riêng, cụm danh từ, thể bị động, mệnh lệnh được phân tích chi tiết để làm rõ nguyên nhân gây khó khăn.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng với công cụ thu thập dữ liệu là bảng câu hỏi gồm 9 câu hỏi được thiết kế nhằm khảo sát thái độ, khó khăn ngôn ngữ và phương pháp học dịch thuật của sinh viên. Mẫu nghiên cứu gồm 90 sinh viên năm cuối chuyên ngành Tiếng Anh Thương mại tại Trường Đại học Kinh tế Quốc dân, được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện.

Quá trình thu thập dữ liệu diễn ra trong năm học 2022-2023, sinh viên tự hoàn thành bảng câu hỏi nhằm đảm bảo tính khách quan. Dữ liệu sau đó được xử lý bằng phương pháp thống kê mô tả, chuyển đổi sang dạng phần trăm để phân tích các khó khăn ngôn ngữ và thái độ học tập. Timeline nghiên cứu kéo dài khoảng 6 tháng, từ khâu thiết kế công cụ đến phân tích kết quả và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Thái độ học dịch thuật tích cực: 93.3% sinh viên cho rằng học dịch thuật rất quan trọng, trong đó 60% học vì thấy hữu ích, 20% học vì yêu thích, 20% học vì bắt buộc. Điều này cho thấy phần lớn sinh viên nhận thức rõ giá trị của dịch thuật trong học tập và nghề nghiệp.

2. Khó khăn về từ vựng chiếm ưu thế: 56% sinh viên cho rằng từ vựng là khó khăn lớn nhất khi học dịch thuật, trong đó từ chuyên ngành chiếm 63.3%, từ đa nghĩa 16.7%, danh từ riêng 20%. Sinh viên thiếu vốn từ chuyên ngành và kỹ năng phân tích ngữ cảnh dẫn đến dịch sai hoặc dịch từng từ không phù hợp.

3. Khó khăn về ngữ pháp: 40% sinh viên gặp khó khăn với cụm danh từ, 26.7% với danh từ số nhiều, 17.7% với thể mệnh lệnh, 15.3% với thể bị động, 3.3% với cú pháp câu. Ngữ pháp khác biệt giữa tiếng Anh và tiếng Việt, đặc biệt là cấu trúc câu và cách sử dụng thì, gây trở ngại cho sinh viên.

4. Khó khăn về thành ngữ ít phổ biến hơn: Chỉ khoảng 20% sinh viên gặp khó khăn với thành ngữ do ít được tiếp xúc và luyện tập. Tuy nhiên, đây vẫn là thách thức lớn vì thành ngữ mang tính văn hóa và ngữ cảnh cao.

5. Phương pháp học tập: 40% sinh viên chuẩn bị bài bằng cách thử dịch trước và chờ nhận xét, 33.3% tra cứu từ mới và ôn ngữ pháp, 6.7% không chuẩn bị. Về thời gian tự học, 86.7% dành 2-4 giờ mỗi tuần cho dịch thuật, nhưng vẫn còn hạn chế về thời gian luyện tập thực tế.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy từ vựng và ngữ pháp là hai yếu tố chính gây khó khăn cho sinh viên trong học dịch thuật, phù hợp với các nghiên cứu trước đây về sự khác biệt ngôn ngữ giữa tiếng Anh và tiếng Việt. Việc thiếu kiến thức chuyên ngành và kỹ năng suy luận ngữ cảnh khiến sinh viên dễ mắc lỗi dịch từng từ, làm giảm tính chính xác và tự nhiên của bản dịch.

Khó khăn về ngữ pháp, đặc biệt là cụm danh từ và thể mệnh lệnh, phản ánh sự khác biệt cấu trúc câu giữa hai ngôn ngữ, đòi hỏi sinh viên phải luyện tập nhiều để nắm vững. Mặc dù thành ngữ ít được đánh giá là khó khăn nhất, nhưng do tính đặc thù văn hóa, việc thiếu luyện tập khiến sinh viên khó dịch chính xác.

Phương pháp học tập hiện tại của sinh viên còn hạn chế về thời gian và kỹ thuật, nhiều sinh viên chưa chủ động tra cứu và luyện tập từ mới theo ngữ cảnh. Kết quả này gợi ý cần có sự hỗ trợ từ giảng viên và tài liệu học tập phù hợp để nâng cao hiệu quả học tập.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ phần trăm các khó khăn về từ vựng, ngữ pháp và thành ngữ; bảng phân tích chi tiết các loại từ vựng và cấu trúc ngữ pháp gây khó khăn; biểu đồ tròn về thái độ và phương pháp học tập của sinh viên.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường đọc hiểu chuyên ngành: Khuyến khích sinh viên đọc các tài liệu chuyên ngành kinh tế, thương mại bằng tiếng Anh để mở rộng vốn từ chuyên ngành. Thời gian thực hiện: liên tục trong học kỳ. Chủ thể: sinh viên, giảng viên hướng dẫn.

2. Phát triển kỹ năng suy luận ngữ cảnh: Tổ chức các buổi thực hành dịch thuật tập trung vào phân tích ngữ cảnh và đa nghĩa của từ, giúp sinh viên tránh dịch từng từ. Thời gian: 1-2 buổi/tháng. Chủ thể: giảng viên bộ môn.

3. Ôn luyện ngữ pháp trọng điểm: Cung cấp tài liệu và bài tập về cụm danh từ, thể mệnh lệnh, thể bị động, cú pháp câu để sinh viên luyện tập thường xuyên. Thời gian: xuyên suốt khóa học. Chủ thể: giảng viên, sinh viên tự học.

4. Tăng cường luyện tập thành ngữ và văn hóa ngôn ngữ: Tổ chức các câu lạc bộ tiếng Anh, buổi thảo luận về thành ngữ, tục ngữ để sinh viên làm quen và sử dụng thành ngữ tự nhiên hơn. Thời gian: hàng tháng. Chủ thể: khoa Ngoại ngữ, sinh viên.

5. Khuyến khích tự học và sử dụng công cụ hỗ trợ: Hướng dẫn sinh viên sử dụng từ điển Anh-Anh, phần mềm dịch thuật, flashcards điện tử để học từ vựng hiệu quả. Thời gian: liên tục. Chủ thể: sinh viên, giảng viên.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Sinh viên chuyên ngành Tiếng Anh Thương mại: Giúp nhận diện và vượt qua các khó khăn ngôn ngữ trong học dịch thuật, nâng cao kỹ năng dịch thuật chuyên ngành.

2. Giảng viên bộ môn Dịch thuật: Cung cấp cơ sở dữ liệu thực tiễn về khó khăn của sinh viên để điều chỉnh phương pháp giảng dạy phù hợp, tăng hiệu quả đào tạo.

3. Nhà quản lý giáo dục ngoại ngữ: Tham khảo để xây dựng chương trình đào tạo dịch thuật sát với thực tế, đáp ứng nhu cầu thị trường lao động.

4. Nhà nghiên cứu ngôn ngữ và dịch thuật: Làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo về khó khăn ngôn ngữ và phương pháp giảng dạy dịch thuật trong bối cảnh Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

1. Sinh viên thường gặp khó khăn gì nhất khi học dịch thuật?
   Khó khăn lớn nhất là từ vựng chuyên ngành và ngữ pháp, đặc biệt là cụm danh từ và thể mệnh lệnh. Ví dụ, 63.3% sinh viên gặp khó với từ chuyên ngành.

2. Tại sao thành ngữ lại khó dịch đối với sinh viên?
   Thành ngữ mang tính văn hóa và ngữ cảnh cao, ít được luyện tập nên sinh viên khó nhớ và dịch chính xác. Chỉ khoảng 20% sinh viên gặp khó khăn này.

3. Phương pháp học dịch thuật hiệu quả là gì?
   Chuẩn bị bài trước, tra cứu từ mới, luyện tập dịch thường xuyên và sử dụng đa dạng tài liệu như báo chí, sách chuyên ngành giúp nâng cao kỹ năng.

4. Sinh viên nên dành bao nhiêu thời gian tự học dịch thuật?
   Theo khảo sát, 86.7% sinh viên dành 2-4 giờ mỗi tuần cho tự học dịch thuật, đây là mức thời gian hợp lý để duy trì và nâng cao kỹ năng.

5. Làm thế nào để cải thiện kỹ năng dịch từ vựng đa nghĩa?
   Sinh viên cần luyện tập suy luận ngữ cảnh, sử dụng từ điển Anh-Anh và tham khảo nhiều nguồn để hiểu rõ nghĩa từ trong từng trường hợp cụ thể.

Kết luận

• Dịch thuật đóng vai trò quan trọng trong giao tiếp đa văn hóa và hội nhập toàn cầu, đặc biệt trong lĩnh vực kinh tế và thương mại.
• Sinh viên năm cuối chuyên ngành Tiếng Anh Thương mại gặp nhiều khó khăn về từ vựng chuyên ngành và ngữ pháp khi học dịch thuật.
• Thái độ học tập tích cực và phương pháp học đa dạng giúp sinh viên phần nào vượt qua khó khăn, nhưng cần tăng cường luyện tập và chuẩn bị bài kỹ lưỡng hơn.
• Giải pháp đề xuất tập trung vào nâng cao vốn từ chuyên ngành, kỹ năng suy luận ngữ cảnh, ôn luyện ngữ pháp trọng điểm và luyện tập thành ngữ.
• Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các hoạt động hỗ trợ học tập, cập nhật chương trình đào tạo và nghiên cứu sâu hơn về các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả học dịch thuật.

Hành động ngay hôm nay: Sinh viên và giảng viên nên phối hợp thực hiện các giải pháp đề xuất để nâng cao chất lượng học tập dịch thuật, góp phần phát triển nguồn nhân lực dịch thuật chuyên nghiệp cho thị trường lao động hiện đại.