I. Lý do chọn đề tài
Sự nghiệp phê bình văn học của Vương Trí Nhàn đóng vai trò quan trọng trong đời sống văn học Việt Nam. Phê bình văn học không chỉ là một hoạt động lý thuyết mà còn là một phần thiết yếu trong sự phát triển của văn học hiện đại. Theo Biêlinski, phê bình là "ý thức triết học" của nền văn học, thể hiện khả năng tự ý thức của nó. Nhà phê bình không chỉ đơn thuần là người đọc mà còn là người truyền bá tư tưởng và cảm xúc của tác giả. Qua đó, phê bình có thể tác động đến sáng tác, giúp nhà văn điều chỉnh và cải thiện tác phẩm của mình. Tại Việt Nam, mặc dù nền văn học đã hình thành từ sớm, nhưng phê bình văn học như một thể loại chuyên môn chỉ mới phát triển từ những năm 30, 40 của thế kỷ XX. Vương Trí Nhàn là một trong những nhà phê bình tiêu biểu, với hơn 43 năm cống hiến cho lĩnh vực này. Ông đã để lại nhiều tác phẩm có giá trị, thể hiện phong cách riêng biệt và những nhận xét sâu sắc về văn học Việt Nam. Nghiên cứu sự nghiệp của ông không chỉ giúp hiểu rõ hơn về văn học Việt Nam mà còn góp phần nâng cao thị hiếu thẩm mỹ của công chúng.
II. Lịch sử vấn đề
Sự nghiệp phê bình của Vương Trí Nhàn bắt đầu từ năm 1965, nhưng đến đầu những năm 90, ông mới được công nhận rộng rãi. Các tác phẩm của ông, như "Những kiếp hoa dại", đã thu hút sự chú ý của giới phê bình và độc giả. Nguyễn Văn Thành đã nhận xét rằng tác phẩm này không chỉ phân tích tác phẩm văn học mà còn khám phá mối liên hệ giữa tác giả và tác phẩm. Phong cách viết của Vương Trí Nhàn được đánh giá là phong phú và hấp dẫn, với khả năng kết hợp giữa sự lịch lãm và sự thân mật. Các nhà phê bình khác như Ngô Thế Oanh và Chu Văn Sơn cũng đã chỉ ra rằng ông có khả năng nắm bắt cái "thần" của từng tác giả, tạo nên những chân dung văn học độc đáo. Những tác phẩm của ông không chỉ mang tính chất phê bình mà còn chứa đựng những giá trị nghệ thuật sâu sắc, góp phần làm phong phú thêm bức tranh văn học Việt Nam.
III. Mục tiêu nghiên cứu
Luận văn này nhằm khảo sát toàn bộ sự nghiệp phê bình văn học của Vương Trí Nhàn với các mục tiêu cụ thể. Đầu tiên, tìm hiểu quan niệm về văn học và phê bình văn học của ông, từ đó xác định phương pháp phê bình của ông. Thứ hai, đánh giá thành tựu trong lĩnh vực phê bình và nghiên cứu văn học qua từng giai đoạn, đồng thời điểm lại những tác phẩm tiêu biểu gắn với sự phát triển của nền văn học Việt Nam. Cuối cùng, so sánh Vương Trí Nhàn với một số nhà phê bình cùng thời để phát hiện những nét nổi bật trong phong cách của ông. Qua đó, khẳng định vị trí và đóng góp của ông trong lĩnh vực phê bình văn học nói riêng và đời sống văn học nói chung.
IV. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận văn là toàn bộ tác phẩm phê bình của Vương Trí Nhàn, bao gồm các tác phẩm như "Bước đầu đến với văn học", "Những kiếp hoa dại", "Nghiệp văn", và nhiều tác phẩm khác. Những tác phẩm này không chỉ thể hiện quan điểm cá nhân của ông mà còn phản ánh sự phát triển của văn học Việt Nam từ trung đại đến hiện đại. Luận văn cũng sẽ khảo sát các công trình phê bình có liên quan đến Vương Trí Nhàn, cùng những sáng tác mà ông đề cập trong các trang viết của mình. Việc tham khảo tài liệu lý luận về phê bình văn học sẽ giúp cung cấp căn cứ lý thuyết cho nghiên cứu.
V. Phương pháp nghiên cứu
Luận văn sẽ áp dụng nhiều phương pháp nghiên cứu khác nhau để đạt được mục tiêu đề ra. Phương pháp tập hợp, thống kê, phân loại sẽ giúp sắp xếp các tác phẩm của Vương Trí Nhàn theo thời gian và thể loại. Phương pháp hệ thống sẽ giúp tổ chức lại các ý kiến của ông theo các quan niệm phù hợp. Phương pháp so sánh sẽ được sử dụng để đối chiếu phong cách phê bình của Vương Trí Nhàn với các nhà phê bình khác cùng thời và trước đó. Cuối cùng, phương pháp lịch sử sẽ giúp đặt các quan niệm và nét chính của phê bình văn học của ông vào dòng chảy của văn học nước nhà và thế giới.
VI. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn
Luận văn này có ý nghĩa khoa học và thực tiễn quan trọng. Về mặt khoa học, nó sẽ cung cấp thông tin xác thực và hệ thống về Vương Trí Nhàn, góp phần vào việc nghiên cứu đời sống phê bình văn học Việt Nam. Về mặt thực tiễn, nghiên cứu này sẽ giúp nâng cao nhận thức về phê bình văn học trong giáo dục, từ đó cải thiện việc giảng dạy và học tập văn học trong nhà trường phổ thông. Những vấn đề được nêu ra trong luận văn sẽ có giá trị tham khảo cho các nhà nghiên cứu và giảng viên trong lĩnh vực văn học.
