Tổng quan nghiên cứu

Rối loạn thái dương hàm (RLTDH) là một trong những bệnh lý phổ biến vùng đầu mặt cổ, với tỷ lệ người mắc trên thế giới dao động khoảng 40-60%. Tại Việt Nam, tỷ lệ này còn cao hơn, trên 64% người trưởng thành có ít nhất một triệu chứng hoặc dấu hiệu của RLTDH. Trong đó, hơn 70% các trường hợp liên quan đến rối loạn nội khớp thái dương hàm (TDH). Việc chẩn đoán chính xác tình trạng khớp TDH đóng vai trò quan trọng trong việc điều trị hiệu quả các bệnh lý liên quan. Tuy nhiên, các phương pháp truyền thống như khám lâm sàng, sờ nắn, nghe tiếng kêu khớp hay các kỹ thuật hình ảnh như X-quang, CBCT, MRI đều có những hạn chế nhất định về độ chính xác, chi phí hoặc mức độ xâm lấn.

Phương pháp phân tích rung động khớp TDH (Joint Vibration Analysis - JVA) bằng hệ thống BioJVA được giới thiệu từ những năm 1990 như một công cụ hỗ trợ sàng lọc các bệnh lý nội khớp. Phương pháp này ghi nhận và phân tích các rung động phát ra từ khớp TDH khi hàm dưới vận động, cung cấp các thông số khách quan về chức năng khớp. Ưu điểm của BioJVA là không xâm lấn, chi phí thấp hơn MRI và không gây phơi nhiễm phóng xạ như X-quang hay CBCT.

Nghiên cứu này nhằm khảo sát các đặc điểm rung động khớp TDH trên người trẻ trưởng thành không có triệu chứng RLTDH, xác định giá trị trung bình các thông số rung động, so sánh giữa hai bên khớp và giữa nam nữ, đồng thời khảo sát thời điểm xuất hiện rung động trong chu kỳ há ngậm. Thời gian nghiên cứu thực hiện tại Thành phố Hồ Chí Minh năm 2021, với mục tiêu cung cấp dữ liệu tham chiếu quan trọng cho việc chẩn đoán và theo dõi chức năng khớp TDH trong thực hành lâm sàng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Cấu trúc và chức năng khớp thái dương hàm: Khớp TDH là khớp động gồm lồi cầu xương hàm dưới, hõm khớp xương thái dương và đĩa khớp sụn sợi. Chuyển động trượt và xoay của lồi cầu và đĩa khớp diễn ra trơn tru trong khớp bình thường, tạo ra rất ít rung động. Rối loạn nội khớp gây ra ma sát tăng, sinh ra rung động đáng kể.

  • Phân tích rung động khớp (JVA): Dựa trên nguyên lý rung động và ma sát, rung động được ghi nhận bằng cảm biến gia tốc đặt trên vùng da tương ứng khớp TDH. Phần mềm BioJVA phân tích các tín hiệu này thành các thông số đặc trưng như năng lượng toàn phần, năng lượng sóng trên và dưới 300Hz, cường độ đỉnh, tần số đỉnh và trung vị.

  • Phân loại rung động và chẩn đoán JVA: Dữ liệu rung động được đối chiếu với sơ đồ chẩn đoán JVA Flowchart, phân loại rung động thành các mức nhỏ, trung bình, lớn và rất lớn dựa trên năng lượng toàn phần, từ đó gợi ý tình trạng khớp TDH và mức độ cần can thiệp.

Các khái niệm chính bao gồm: năng lượng toàn phần (Total Integral), năng lượng sóng trên 300Hz (Integral >300Hz), năng lượng sóng dưới 300Hz (Integral <300Hz), tỉ số năng lượng >300Hz/<300Hz, cường độ đỉnh (peak amplitude), tần số đỉnh (peak frequency), tần số trung vị (median frequency).

Phương pháp nghiên cứu

  • Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cứu mô tả cắt ngang khảo sát rung động khớp TDH trên người trẻ trưởng thành không có triệu chứng RLTDH.

  • Đối tượng nghiên cứu: Người trẻ trưởng thành tại Thành phố Hồ Chí Minh, không có triệu chứng hoặc dấu hiệu RLTDH qua khám lâm sàng và hỏi bệnh sử.

  • Cỡ mẫu: Khoảng 186 đối tượng, gồm cả nam và nữ, được lựa chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện kết hợp với tiêu chuẩn loại trừ nghiêm ngặt nhằm đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy.

  • Phương tiện nghiên cứu: Hệ thống BioJVA gồm bộ tai nghe gắn cảm biến gia tốc, bộ khuếch đại tín hiệu và phần mềm Total BioPak để ghi nhận và phân tích rung động khớp TDH.

  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Đối tượng thực hiện vận động há ngậm theo nhịp điệu hình mẫu trên màn hình máy tính, rung động khớp TDH được ghi nhận đồng thời ở hai bên. Dữ liệu được phân tích qua các cửa sổ phần mềm như JVA Sweep, JVA Summary, Zoom View.

  • Phân tích số liệu: Sử dụng thống kê mô tả để xác định giá trị trung bình, độ lệch chuẩn các thông số rung động. So sánh giữa hai bên khớp và giữa nam nữ bằng các kiểm định thống kê phù hợp (t-test, ANOVA). Thời gian nghiên cứu kéo dài trong năm 2021.

  • Kiểm soát sai lệch và đạo đức: Đảm bảo tính khách quan trong đo đạc, kiểm soát các yếu tố gây nhiễu. Nghiên cứu tuân thủ các quy định đạo đức y sinh, có sự đồng thuận của người tham gia.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Giá trị trung bình các thông số rung động khớp TDH:

    • Năng lượng toàn phần trung bình khoảng 8-10 kPaHz, thuộc nhóm rung động nhỏ, phù hợp với khớp TDH bình thường.
    • Năng lượng sóng trên 300Hz trung bình dưới 1.5 kPaHz, thấp hơn ngưỡng 3 kPaHz gợi ý thoái hóa khớp.
    • Năng lượng sóng dưới 300Hz dao động khoảng 4.8-9 kPaHz, phản ánh rung động chủ yếu từ mô mềm.
    • Cường độ đỉnh trung bình từ 0.5 đến 1.5 Pa, thấp hơn mức 6 Pa thường thấy ở bệnh nhân có tiếng kêu khớp rõ ràng.
    • Tần số đỉnh và trung vị lần lượt khoảng 33-35 Hz và 60-95 Hz, phù hợp với nhóm không có triệu chứng RLTDH.

  2. So sánh giữa hai bên khớp TDH:

    • Không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê về các thông số rung động giữa bên trái và bên phải, cho thấy sự cân đối chức năng khớp ở người không triệu chứng.

  3. So sánh giữa nam và nữ:

    • Có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê ở một số thông số như năng lượng toàn phần và năng lượng sóng dưới 300Hz, với nữ thường có giá trị cao hơn, phản ánh sự khác biệt sinh lý và cơ học giữa hai giới.

  4. Thời điểm xuất hiện rung động trong chu kỳ há ngậm:

    • Rung động chủ yếu xuất hiện ở cuối pha há hoặc giữa pha đóng, tương tự các nghiên cứu quốc tế, cho thấy sự ổn định của mẫu rung động trên người không triệu chứng.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các báo cáo quốc tế về đặc điểm rung động khớp TDH trên người không có triệu chứng RLTDH, như nghiên cứu của Gupta (2016) và Huang (2011). Việc không phát hiện sự khác biệt giữa hai bên khớp cho thấy chức năng khớp cân bằng, không có dấu hiệu rối loạn nội khớp tiềm ẩn. Sự khác biệt giữa nam và nữ có thể do yếu tố sinh học và cơ học khác nhau, cần được xem xét khi đánh giá lâm sàng.

Thời điểm xuất hiện rung động phù hợp với các pha vận động hàm, phản ánh các chuyển động sinh lý của lồi cầu và đĩa khớp. Dữ liệu này có thể được trình bày qua biểu đồ tần suất rung động theo thời gian trong chu kỳ há ngậm, giúp trực quan hóa đặc điểm chức năng khớp.

Phương pháp BioJVA chứng minh là công cụ khách quan, không xâm lấn, có thể hỗ trợ sàng lọc và theo dõi chức năng khớp TDH hiệu quả, đặc biệt trong nhóm người không có triệu chứng rõ ràng. Tuy nhiên, phương pháp này không thay thế hoàn toàn các kỹ thuật hình ảnh như MRI mà nên được sử dụng bổ sung trong quy trình chẩn đoán.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Áp dụng BioJVA trong sàng lọc chức năng khớp TDH: Khuyến nghị các cơ sở y tế chuyên khoa Răng Hàm Mặt sử dụng hệ thống BioJVA để đánh giá chức năng khớp TDH cho người trẻ trưởng thành, đặc biệt những người chưa có triệu chứng rõ ràng, nhằm phát hiện sớm các rối loạn nội khớp.

  2. Đào tạo chuyên sâu cho cán bộ y tế: Tổ chức các khóa đào tạo kỹ thuật sử dụng BioJVA và phân tích dữ liệu cho bác sĩ, kỹ thuật viên nhằm nâng cao độ chính xác và hiệu quả trong chẩn đoán.

  3. Xây dựng cơ sở dữ liệu tham chiếu: Thiết lập cơ sở dữ liệu các thông số rung động khớp TDH chuẩn cho người Việt Nam theo độ tuổi, giới tính để làm chuẩn so sánh trong chẩn đoán và nghiên cứu tiếp theo.

  4. Kết hợp BioJVA với các phương pháp chẩn đoán khác: Khuyến khích sử dụng BioJVA như một bước sàng lọc ban đầu, sau đó chỉ định các kỹ thuật hình ảnh như MRI hoặc CBCT khi cần thiết, nhằm tối ưu chi phí và giảm thiểu phơi nhiễm phóng xạ.

  5. Thời gian thực hiện: Các giải pháp trên nên được triển khai trong vòng 1-2 năm tới, bắt đầu từ các bệnh viện và phòng khám chuyên khoa lớn tại các thành phố lớn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Bác sĩ chuyên khoa Răng Hàm Mặt: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu tham chiếu và phương pháp đánh giá chức năng khớp TDH khách quan, hỗ trợ chẩn đoán và điều trị hiệu quả.

  2. Nhà nghiên cứu y học và nha khoa: Tài liệu là nguồn tham khảo quan trọng cho các nghiên cứu tiếp theo về chức năng khớp TDH, đặc biệt trong nhóm người không triệu chứng.

  3. Sinh viên và học viên cao học ngành Răng Hàm Mặt: Giúp hiểu rõ về phương pháp phân tích rung động khớp, các thông số đặc trưng và ứng dụng trong thực hành lâm sàng.

  4. Chuyên gia phát triển thiết bị y tế: Cung cấp cơ sở khoa học để cải tiến và phát triển các hệ thống phân tích rung động khớp TDH phù hợp với đặc điểm dân số Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phân tích rung động khớp TDH là gì?
    Phương pháp ghi nhận và phân tích các rung động phát ra từ khớp thái dương hàm khi hàm dưới vận động, giúp đánh giá chức năng khớp một cách khách quan và không xâm lấn.

  2. BioJVA có ưu điểm gì so với các phương pháp khác?
    BioJVA không gây phơi nhiễm phóng xạ, chi phí thấp hơn MRI, thực hiện nhanh chóng và cho kết quả khách quan hơn so với sờ nắn và nghe tiếng kêu khớp truyền thống.

  3. Các thông số rung động quan trọng gồm những gì?
    Bao gồm năng lượng toàn phần, năng lượng sóng trên và dưới 300Hz, tỉ số năng lượng >300Hz/<300Hz, cường độ đỉnh, tần số đỉnh và tần số trung vị, mỗi thông số phản ánh đặc điểm rung động và tình trạng khớp.

  4. Rung động khớp TDH bình thường có đặc điểm thế nào?
    Rung động nhỏ, năng lượng toàn phần dưới 20 kPaHz, cường độ đỉnh thấp, tần số đỉnh và trung vị ở mức thấp, không có sự khác biệt lớn giữa hai bên khớp.

  5. BioJVA có thể phát hiện sớm rối loạn nội khớp không?
    Có, đặc biệt thông số tần số trung vị và tần số đỉnh giúp phát hiện các dấu hiệu rối loạn nội khớp giai đoạn sớm, ngay cả khi chưa có triệu chứng lâm sàng rõ ràng.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã xác định được các giá trị trung bình của các thông số rung động khớp TDH trên người trẻ trưởng thành không có triệu chứng RLTDH, phù hợp với các nghiên cứu quốc tế.
  • Không có sự khác biệt đáng kể giữa hai bên khớp, trong khi có sự khác biệt về một số thông số giữa nam và nữ.
  • Thời điểm xuất hiện rung động chủ yếu ở cuối pha há và giữa pha đóng, phản ánh chức năng khớp bình thường.
  • Phương pháp BioJVA là công cụ hỗ trợ sàng lọc hiệu quả, không xâm lấn, có thể ứng dụng rộng rãi trong thực hành lâm sàng.
  • Đề xuất triển khai đào tạo, xây dựng cơ sở dữ liệu tham chiếu và kết hợp BioJVA với các kỹ thuật chẩn đoán khác trong vòng 1-2 năm tới để nâng cao chất lượng chẩn đoán và điều trị RLTDH.

Luận văn này là tài liệu tham khảo quý giá cho các chuyên gia, nhà nghiên cứu và cán bộ y tế trong lĩnh vực Răng Hàm Mặt, góp phần nâng cao hiệu quả chẩn đoán và quản lý các bệnh lý khớp thái dương hàm.