I. Tổng Quan Về Chủ Nghĩa Lịch Sử Của Karl Popper 55 ký tự
Bài viết này khám phá chủ nghĩa lịch sử theo quan điểm của Karl Popper, một trong những nhà triết học lớn nhất thế kỷ 20. Popper nổi tiếng với những nghiên cứu về phương pháp luận khoa học. Cuốn sách "Sự khốn cùng của chủ nghĩa lịch sử" của ông chỉ ra rằng lòng tin vào vận mệnh lịch sử chỉ là sự mê tín và không thể có sự tiên đoán nào về diễn tiến của lịch sử loài người bằng các phương pháp khoa học hay duy lý. Popper phê phán mạnh mẽ học thuyết tin vào vận mệnh lịch sử và khả năng tiên đoán diễn tiến lịch sử để cải biến xã hội một cách tổng thể. Ông gọi học thuyết này là chủ nghĩa lịch sử.
1.1. Nguồn Gốc và Mục Đích Cuốn Sách Của Popper
Luận đề căn bản của cuốn sách, theo Popper, là lòng tin vào vận mệnh lịch sử chỉ là sự mê tín, và không thể có sự tiên đoán nào về diễn tiến của lịch sử loài người bằng các phương pháp khoa học hay duy lý. Ý tưởng này bắt nguồn từ mùa đông 1919-1920. Phác thảo chính được hoàn tất vào năm 1935 và được trình bày lần đầu tiên vào năm 1936. Mục đích của cuốn sách là chỉ ra tầm quan trọng của chủ nghĩa lịch sử như một cấu trúc trí tuệ quyến rũ và phân tích logic của nó để chứng minh rằng nó có yếu điểm cố hữu và không thể sửa được.
1.2. Lời Đề Tặng và Ý Nghĩa Đối Với Xã Hội
Lời đề tặng của Popper có thể gây sốc cho một số độc giả, đặc biệt là ở các nước xã hội chủ nghĩa. Tuy nhiên, việc đọc kỹ tác phẩm này có thể giúp chúng ta hiểu được rất nhiều vấn đề mà trước đây chúng ta chưa biết hoặc không được phép biết. Nó có thể giúp chúng ta có phương pháp thích hợp trong việc thực hiện cải cách xã hội, một việc phải được tiến hành liên tục, theo cách dần dần, từ từ, từng phần một. Cách tiếp cận thử-và-sai, cách tiếp cận khoa học có hiệu quả không chỉ trong các bộ môn khoa học tự nhiên mà cả trong các bộ môn khoa học xã hội.
II. Phê Bình Chủ Nghĩa Lịch Sử Phương Pháp Của Popper 58 ký tự
Popper đã thử chứng minh rằng chủ nghĩa lịch sử là một phương pháp tồi và không mang lại kết quả gì. Ông đã thành công trong việc bác bỏ chủ nghĩa lịch sử bằng cách chứng minh rằng chúng ta không thể tiên đoán diễn tiến tương lai của lịch sử. Lý lẽ của ông được tóm tắt trong năm khẳng định, trong đó bước quyết định là khẳng định rằng nếu có cái như hiểu biết gia tăng của con người, thì hôm nay chúng ta không thể biết trước cái chúng ta sẽ biết ngay chỉ ngày mai. Popper đã lựa chọn một số sự kiện từ lịch sử của tư tưởng lịch sử chủ nghĩa để minh hoạ ảnh hưởng dai dẳng và nguy hại của nó lên triết lí xã hội và chính trị.
2.1. Lý Lẽ Bác Bỏ Khả Năng Tiên Đoán Lịch Sử
Diễn tiến của lịch sử loài người bị ảnh hưởng mạnh bởi sự gia tăng hiểu biết của con người. Chúng ta không thể tiên đoán, bằng các phương pháp duy lý hay khoa học, sự gia tăng về hiểu biết khoa học của chúng ta trong tương lai. Do đó, chúng ta không thể tiên đoán diễn tiến tương lai của lịch sử loài người. Điều này có nghĩa rằng chúng ta phải bác bỏ khả năng của lịch sử lý thuyết, tức là, của một khoa học xã hội lịch sử có thể tương ứng với vật lý lý thuyết. Không thể có lý thuyết khoa học nào về phát triển lịch sử dùng làm cơ sở cho tiên đoán lịch sử.
2.2. Tính Hợp Lệ Logic và Ý Nghĩa Thực Tế
Lý lẽ của Popper khá hình thức, và vì thế, nó có thể bị nghi ngờ là không có mấy ý nghĩa thực tế, dù cho tính hợp lệ logic của nó được cho là dĩ nhiên. Tuy vậy, Popper đã thử chứng tỏ tầm quan trọng của vấn đề trong hai công trình. Trong công trình sau, "Xã hội mở và các kẻ thù của nó", ông đã lựa chọn một số sự kiện từ lịch sử của tư tưởng lịch sử chủ nghĩa, nhằm minh hoạ ảnh hưởng dai dẳng và nguy hại của nó lên triết lí xã hội và chính trị, từ Heraclitus và Plato đến Hegel và Marx.
III. Chủ Nghĩa Lịch Sử và Các Thuyết Phản Tự Nhiên Phân Tích 59 ký tự
Ngược lại hoàn toàn với chủ nghĩa tự nhiên phương pháp luận trong lĩnh vực xã hội học, chủ nghĩa lịch sử cho rằng một vài phương pháp đặc trưng của vật lý học không thể áp dụng được cho các môn khoa học xã hội, do những khác biệt sâu sắc giữa xã hội học và vật lý học. Nó bảo chúng ta, các định luật vật lý, hoặc “các định luật tự nhiên” có hiệu lực ở mọi nơi và mọi lúc; vì thế giới vật lý được điều khiển bởi một hệ thống các đại lượng vật lý đồng đều bất biến trong không gian và thời gian. Các định luật xã hội học, hoặc các định luật của đời sống xã hội, tuy vậy, lại khác nhau ở các nơi và các giai đoạn khác nhau.
3.1. Tính Tương Đối Lịch Sử Của Các Quy Luật Xã Hội
Chủ nghĩa lịch sử khẳng định rằng tính tương đối lịch sử của các quy luật xã hội làm cho hầu hết các phương pháp của vật lý học không thể áp dụng được cho xã hội học. Các lý lẽ lịch sử chủ nghĩa điển hình, mà quan niệm này dựa vào, liên quan đến khái quát hoá, thí nghiệm, tính phức tạp của các hiện tượng xã hội, những khó khăn của tiên đoán chính xác, và tầm quan trọng của chủ nghĩa bản chất phương pháp luận.
3.2. Khái Quát Hóa và Tính Đồng Nhất Của Tự Nhiên
Theo chủ nghĩa lịch sử, khả năng của khái quát hoá và sự thành công của nó trong các môn khoa học vật lý dựa vào tính đồng đều phổ biến của tự nhiên: vào quan sát rằng trong các hoàn cảnh giống nhau, những việc giống nhau xảy ra. Nguyên lý này, được cho là có hiệu lực cả trong không gian và thời gian, được nói là tạo cơ sở cho phương pháp của vật lý học. Chủ nghĩa lịch sử khẳng định rằng nhất thiết, nguyên lý này vô dụng trong xã hội học.
IV. Chủ Nghĩa Lịch Sử Phê Phán Khái Quát Hóa và Mục Đích 59 ký tự
Theo chủ nghĩa lịch sử, một phương pháp bỏ qua sự hạn chế này và cố khái quát hoá những đồng đều xã hội sẽ ngầm giả thiết rằng những sự đều đặn được nói đến kéo dài muôn thủa; cho nên, một quan điểm ấu trĩ về phương pháp luận sẽ tạo ra một lý thuyết xã hội học sai và lừa dối một cách nguy hiểm. Nó sẽ là một lý thuyết từ chối rằng xã hội phát triển; hoặc rằng nó từng thay đổi một cách đáng kể; hoặc rằng sự phát triển xã hội, nếu có, có thể tác động đến những tính đều đặn của đời sống xã hội.
4.1. Mục Đích Biện Giải Đằng Sau Các Lý Thuyết Sai Lầm
Các nhà lịch sử chủ nghĩa hay nhấn mạnh rằng đằng sau các lý thuyết sai lầm như vậy, thường có một mục đích biện giải; và thực vậy, giả thiết về các quy luật xã hội học không thay đổi có thể dễ bị lạm dụng cho các mục đích như vậy. Nó có thể xuất hiện, đầu tiên, như lý lẽ cho rằng các thứ khó chịu và không được ưa phải được chấp nhận, vì chúng được các quy luật bất biến của tự nhiên quy định.
4.2. Phản Đối Quan Điểm Theo Tự Nhiên Trong Xã Hội Học
Người theo chủ nghĩa lịch sử phản đối chúng bằng cách xác nhận rằng những sự đồng đều xã hội khác xa sự đồng đều của các môn khoa học tự nhiên. Chúng thay đổi từ một giai đoạn lịch sử này sang giai đoạn lịch sử khác, và hoạt động của con người là lực làm thay đổi chúng. Vì những sự đồng đều xã hội không phải là các quy luật tự nhiên, mà là nhân tạo; và mặc dù có thể nói chúng phụ thuộc vào bản chất con người, chúng là vậy vì bản chất con người có năng lực để thay đổi và, có lẽ, để điều khiển chúng.
V. Ảnh Hưởng Của Karl Popper Đến Triết Học Chính Trị 57 ký tự
Karl Popper có ảnh hưởng sâu sắc đến triết học chính trị thông qua những phê phán về chủ nghĩa lịch sử và bảo vệ cho xã hội mở. Ông cho rằng việc tin vào các quy luật lịch sử tất yếu có thể dẫn đến chủ nghĩa toàn trị, nơi tự do cá nhân bị chà đạp nhân danh một mục tiêu lịch sử được cho là cao cả hơn. Popper đề xuất một phương pháp tiếp cận kỹ thuật xã hội từng phần, trong đó các nhà hoạch định chính sách nên tập trung vào việc giải quyết các vấn đề cụ thể thay vì cố gắng thiết kế lại toàn bộ xã hội.
5.1. Xã Hội Mở và Những Kẻ Thù Của Nó
Trong tác phẩm "Xã hội mở và những kẻ thù của nó", Popper chỉ trích các hệ tư tưởng như chủ nghĩa Mác và chủ nghĩa phát xít vì chúng dựa trên những dự đoán lịch sử sai lầm và dẫn đến những hậu quả thảm khốc. Ông bảo vệ các giá trị của tự do cá nhân, xã hội dân chủ và chủ nghĩa tự do.
5.2. Tính Duy Lý Phê Phán và Kỹ Thuật Xã Hội Từng Phần
Popper nhấn mạnh tầm quan trọng của tính duy lý phê phán, tức là khả năng xem xét các ý tưởng và chính sách một cách khách quan và sẵn sàng sửa đổi chúng khi có bằng chứng cho thấy chúng sai lầm. Ông cũng đề xuất kỹ thuật xã hội từng phần như một phương pháp tiếp cận thực tế và hiệu quả để cải thiện xã hội.
VI. Kết Luận Giá Trị Vượt Thời Gian Của Popper 53 ký tự
Những tư tưởng của Karl Popper về chủ nghĩa lịch sử và phương pháp luận khoa học vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày nay. Những phê phán của ông về chủ nghĩa quyết định lịch sử và bảo vệ cho tự do cá nhân và xã hội mở là những lời cảnh tỉnh quan trọng trong bối cảnh thế giới hiện đại, nơi các hệ tư tưởng cực đoan và chủ nghĩa toàn trị vẫn còn tồn tại. Popper đã để lại một di sản tri thức vô giá, giúp chúng ta hiểu rõ hơn về bản chất của khoa học, xã hội và chính trị.
6.1. Bài Học Từ Lịch Sử và Tính Khiêm Tốn Trí Tuệ
Những tác phẩm của Popper nhắc nhở chúng ta về tầm quan trọng của việc học hỏi từ lịch sử và tránh lặp lại những sai lầm trong quá khứ. Ông cũng khuyến khích chúng ta duy trì tính khiêm tốn trí tuệ và sẵn sàng thừa nhận rằng chúng ta có thể sai lầm.
6.2. Tương Lai Của Xã Hội Mở và Vai Trò Của Tri Thức
Popper tin rằng tương lai của xã hội mở phụ thuộc vào vai trò của tri thức và khả năng của chúng ta để sử dụng nó một cách có trách nhiệm. Ông khuyến khích chúng ta tiếp tục tìm kiếm tri thức, phê phán các ý tưởng và xây dựng một xã hội dựa trên các giá trị của tự do, dân chủ và tính duy lý.
