I. Tổng Quan Địa Lý và Quản Lý Tổ Hợp Đới Bờ Hiện Nay
Việt Nam có bờ biển dài, với nhiều tỉnh thành tiếp giáp biển. Các thành phố lớn, khu du lịch, khu công nghiệp, khai thác mỏ và khoáng sản, nuôi trồng thủy sản, giao thông vận tải tập trung ở đới bờ. Tuy nhiên, hoạt động sử dụng đất và phát triển kinh tế kéo theo tác động xấu đến môi trường, làm cạn kiệt tài nguyên, gây tai biến thiên nhiên. Cân bằng giữa tăng trưởng kinh tế, bảo vệ môi trường và phát triển bền vững bị đe dọa. Công tác quản lý tổng hợp đới bờ (QLTHĐB) rất cần thiết và quan trọng đối với chính quyền địa phương, giúp quản lý và quy hoạch kinh tế - xã hội, môi trường hiệu quả, đáp ứng nhu cầu quy hoạch tổng thể, khai thác nguồn lợi thiên nhiên hợp lý, phục vụ xây dựng và phát triển bền vững kinh tế vùng ven biển.
1.1. Tính Cấp Thiết Quản Lý Tổng Hợp Đới Bờ
Thanh Hóa là một tỉnh ven biển, có bờ biển dài, lãnh hải rộng, nhiều cửa lạch lớn, thuận lợi phát triển kinh tế biển. Dân cư tập trung đông đúc ở các huyện thị vùng đồng bằng và ven biển. Vì vậy, việc quản lý tổng hợp đới bờ nhằm mục tiêu phát triển bền vững vùng ven biển Thanh Hóa là một trong những vấn đề vô cùng cần thiết và cấp bách. Ngày nay, việc sử dụng thông tin vệ tinh viễn thám trong nghiên cứu, giám sát trái đất trở thành một nhu cầu thiết yếu của nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam. Công nghệ khai thác thông tin vệ tinh đang thực sự phục vụ con người, mang lại hiệu quả cao trong nhiều lĩnh vực khoa học-công nghệ, phục vụ đời sống, sản xuất và kiểm soát tài nguyên - môi trường.
1.2. Mục Tiêu và Nhiệm Vụ Nghiên Cứu Quản Lý Đới Bờ
Mục tiêu chính là sử dụng tư liệu ảnh viễn thám kết hợp với công nghệ GIS để thành lập một số bản đồ chuyên đề phục vụ công tác QLTHĐB tỉnh Thanh Hóa, bao gồm bản đồ hiện trạng lớp phủ rừng, bản đồ các vùng đất ngập nước, và bản đồ các vùng đô thị, khu công nghiệp và khai thác khoáng sản. Các bản đồ được thành lập ở tỷ lệ 1:100000, hệ tọa độ VN-2000. Nhiệm vụ bao gồm nghiên cứu khả năng khai thác và sử dụng tư liệu ảnh viễn thám trong thành lập bản đồ chuyên đề, nghiên cứu hiện trạng ứng dụng viễn thám và GIS trong xây dựng bản đồ chuyên đề ở Việt Nam và trên thế giới, xây dựng quy trình công nghệ thành lập bản đồ chuyên đề trên cơ sở ứng dụng viễn thám và GIS, thu thập, tổng hợp tư liệu ảnh viễn thám, bản đồ và các tài liệu cần thiết khác và xây dựng cơ sở dữ liệu chuyên đề khu vực đới bờ tỉnh Thanh Hóa, triển khai thử nghiệm thành lập các bản đồ chuyên đề hiện trạng lớp phủ rừng; các vùng đất ngập nước; các vùng đô thị, khu công nghiệp và khai thác khoáng sản phục vụ công tác quản lý tổng hợp khu vực đới bờ tỉnh Thanh Hóa.
II. Ứng Dụng Viễn Thám và GIS Quản Lý Đới Bờ Hiệu Quả
Viễn thám và GIS đóng vai trò quan trọng trong quản lý tổng hợp đới bờ. Viễn thám cung cấp dữ liệu về hiện trạng sử dụng đất, lớp phủ thực vật, ô nhiễm môi trường, và các yếu tố khác. GIS giúp tích hợp, phân tích và hiển thị dữ liệu không gian, hỗ trợ ra quyết định trong quản lý tài nguyên và môi trường. Ứng dụng viễn thám và GIS giúp theo dõi biến động bờ biển, đánh giá tác động của biến đổi khí hậu, và quy hoạch sử dụng đất hợp lý. Các công cụ này cung cấp thông tin chính xác và kịp thời, hỗ trợ quản lý đới bờ một cách hiệu quả và bền vững.
2.1. Khái Quát Về Quản Lý Tổng Hợp Đới Bờ
Đới bờ là một hệ thống nhất các nguồn tài nguyên lục địa và đại dương, cung cấp không gian sống và các nguồn tài nguyên sinh học và vi sinh học cho con người. Đến năm 1972 các nhà khoa học trong hội thảo tại Mỹ về đới bờ đã thống nhất định nghĩa rằng “Đới bờ là một dải lục địa và biển kế cận nhau, có chiều rộng thay đổi. Tại đây, việc sử dụng các hệ sinh thái trên đất liền có ảnh hưởng trực tiếp đến các hệ sinh thái biển và ngược lại”. Về phía đất liền, đới bờ không có giới hạn cụ thể, nhưng về phía biển, tùy thuộc vào khả năng quản lý, nó được mở rộng đến mép thềm lục địa.
2.2. Định Nghĩa Quản Lý Tổng Hợp Đới Bờ
Vùng bờ và đại dương có nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú như hải sản, dầu khí, hệ sinh thái biển. Hệ thống tài nguyên biển ở vùng bờ đều thuộc hệ thống tài nguyên chia sẻ, không thuộc riêng một ngành nào. Chính vì tiềm năng đa ngành nên nhiều ngành kinh tế cùng khai thác, sử dụng trên một không gian bờ và đại dương. Cụ thể: Ngành công thương khai thác dầu khí, cảng biển; Ngành Nông nghiệp và Phát triển nông thôn khai thác thủy sản; ngành Văn hóa – Du lịch - Thể thao khai thác du lịch, danh thắng; ngành Tài nguyên và Môi trường khai thác đất đai.
III. Phương Pháp Thành Lập Bản Đồ Chuyên Đề Phục Vụ QLTHĐB
Việc thành lập bản đồ chuyên đề phục vụ QLTHĐB đòi hỏi quy trình công nghệ chặt chẽ. Đầu tiên, cần thu thập và xử lý dữ liệu viễn thám, bao gồm ảnh vệ tinh và ảnh hàng không. Sau đó, sử dụng phần mềm GIS để phân tích và biên tập dữ liệu, tạo ra các lớp thông tin khác nhau như lớp phủ thực vật, địa hình, và sử dụng đất. Cuối cùng, tích hợp các lớp thông tin này để tạo ra bản đồ chuyên đề, thể hiện các đặc điểm quan trọng của đới bờ. Bản đồ này là công cụ hữu ích cho việc quản lý và quy hoạch sử dụng đất, bảo vệ môi trường, và phát triển kinh tế bền vững.
3.1. Các Phương Pháp Tiếp Cận Quản Lý Đới Bờ
Tiếp cận hệ thống: Đới bờ là một hệ thống tự nhiên - xã hội có quan hệ chặt chẽ với nhau, mọi biến động của từng thành phần trong hệ thống đều có tác động đến các thành phần khác. Tài nguyên, môi trường đới bờ là sản phẩm của quá trình tương tác lục địa -biển, sông - biển, khí quyển - biển, giữa các địa quyển với sinh quyển. Đới bờ là hệ thống phức tạp, nhạy cảm với các tác động tự nhiên và nhân sinh, biến động nhanh theo cả không gian và thời gian. Theo cách tiếp cận này, việc nghiên cứu quản lý tổng hợp đới bờ phải được tiến hành đồng bộ, hệ thống, toàn diện.
3.2. Phương Pháp Nghiên Cứu Quản Lý Tổng Hợp Đới Bờ
Phương pháp kế thừa truyền thống: dự án sẽ kế thừa, tham khảo, sử dụng các kết quả đã đạt được của các đề tài dự án đã có. Phương pháp điều tra: để thu thập, điều tra số liệu và đánh giá. Phương pháp chuyên gia: tham khảo ý kiến chuyên gia. Phương pháp phân tích, tổng hợp hệ thống. Phương pháp quy hoạch tổng thể tài nguyên và môi trường. Phương pháp xác định trọng số. Các phương pháp tin học, viễn thám và GIS: xây dựng hệ thống dữ liệu GIS, phân tích dữ liệu không gian, thuộc tính thành lập các bản đồ chuyên đề tài nguyên và môi trường, quy hoạch và phát triển bền vững.
IV. Quản Lý Tổng Hợp Đới Bờ Tỉnh Thanh Hóa Nghiên Cứu Điển Hình
Thanh Hóa là tỉnh ven biển có nhiều tiềm năng phát triển kinh tế biển. Tuy nhiên, việc khai thác tài nguyên và phát triển kinh tế cũng gây ra nhiều thách thức về môi trường. Nghiên cứu QLTHĐB tại Thanh Hóa tập trung vào việc đánh giá hiện trạng tài nguyên và môi trường, xác định các vấn đề ưu tiên, và đề xuất các giải pháp quản lý phù hợp. Ứng dụng viễn thám và GIS giúp theo dõi biến động bờ biển, đánh giá tác động của các hoạt động kinh tế, và quy hoạch sử dụng đất hợp lý. Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho việc xây dựng chính sách và kế hoạch QLTHĐB tại Thanh Hóa.
4.1. Khái Quát Điều Kiện Tự Nhiên và Kinh Tế Xã Hội Thanh Hóa
Thanh Hóa là một tỉnh ven biển, với đường bờ biển dài, lãnh hải rộng, có nhiều cửa lạch lớn, rất thuận lợi phát triển kinh tế biển. Dân cư sống tập trung đông đúc ở các huyện thị vùng đồng bằng và ven biển. Vì vậy, việc quản lý tổng hợp đới bờ nhằm mục tiêu phát triển bền vững vùng ven biển Thanh Hóa cũng là một trong những vấn đề vô cùng cần thiết và cấp bách.
4.2. Cơ Sở Dữ Liệu Thành Lập Bản Đồ Chuyên Đề Thanh Hóa
Cơ sở dữ liệu thành lập bản đồ chuyên đề bao gồm nhóm lớp dữ liệu nền địa lý và nhóm lớp dữ liệu chuyên đề. Nhóm lớp dữ liệu nền địa lý bao gồm điểm tọa độ cơ sở quốc gia khu vực đới bờ Thanh Hóa, dữ liệu đường địa giới khu vực đới bờ Thanh Hóa, dữ liệu Ủy ban hành chính khu vực đới bờ Thanh Hóa, dữ liệu đường bình độ khu vực đới bờ Thanh Hóa, dữ liệu điểm độ cao khu vực đới bờ Thanh Hóa, dữ liệu đường bờ khu vực đới bờ Thanh Hóa, dữ liệu giao thông khu vực đới bờ Thanh Hóa, dữ liệu cơ sở hạ tầng khu vực đới bờ Thanh Hóa.
V. Ứng Dụng Bản Đồ Chuyên Đề Trong Quản Lý Đới Bờ Thanh Hóa
Bản đồ chuyên đề là công cụ quan trọng trong QLTHĐB. Bản đồ hiện trạng lớp phủ rừng giúp theo dõi diễn biến rừng ngập mặn, đánh giá tác động của phá rừng, và quy hoạch trồng rừng. Bản đồ các vùng đất ngập nước giúp quản lý và bảo tồn các hệ sinh thái quan trọng. Bản đồ các vùng đô thị, khu công nghiệp và khai thác khoáng sản giúp quy hoạch sử dụng đất hợp lý, giảm thiểu tác động đến môi trường. Ứng dụng bản đồ chuyên đề giúp QLTHĐB hiệu quả hơn, đảm bảo phát triển kinh tế bền vững và bảo vệ môi trường.
5.1. Bản Đồ Các Vùng Đô Thị Khu Công Nghiệp và Khai Khoáng
Bản đồ các vùng đô thị, khu công nghiệp và khai thác khoáng sản đới bờ tỉnh Thanh Hóa, tỷ lệ 1:100000, cung cấp thông tin chi tiết về vị trí, diện tích và hiện trạng sử dụng đất của các khu vực này. Bản đồ này giúp các nhà quản lý và quy hoạch có cái nhìn tổng quan về sự phân bố không gian của các hoạt động kinh tế, từ đó đưa ra các quyết định quy hoạch và quản lý phù hợp, đảm bảo sự phát triển bền vững của vùng đới bờ.
5.2. Ứng Dụng Bản Đồ Chuyên Đề Trong QLTHĐB Thanh Hóa
Bản đồ chuyên đề được ứng dụng trong nhiều hoạt động QLTHĐB tại Thanh Hóa, bao gồm đánh giá tác động môi trường của các dự án phát triển, quy hoạch sử dụng đất ven biển, quản lý và bảo tồn các hệ sinh thái quan trọng, và ứng phó với các tai biến thiên nhiên như bão lũ và xâm nhập mặn. Bản đồ chuyên đề cung cấp thông tin chính xác và kịp thời, giúp các nhà quản lý đưa ra các quyết định dựa trên cơ sở khoa học, đảm bảo sự phát triển bền vững của vùng đới bờ.
VI. Kết Luận và Kiến Nghị Về Quản Lý Tổng Hợp Đới Bờ
Nghiên cứu đã thành công trong việc ứng dụng viễn thám và GIS để thành lập bản đồ chuyên đề phục vụ QLTHĐB tại Thanh Hóa. Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho việc xây dựng chính sách và kế hoạch QLTHĐB hiệu quả. Tuy nhiên, cần tiếp tục nghiên cứu và hoàn thiện quy trình công nghệ, nâng cao chất lượng dữ liệu, và tăng cường năng lực cho cán bộ quản lý. Đồng thời, cần tăng cường hợp tác giữa các ngành, các cấp, và các địa phương để QLTHĐB đạt hiệu quả cao nhất.
6.1. Tóm Tắt Kết Quả Nghiên Cứu và Đóng Góp
Nghiên cứu đã thành công trong việc ứng dụng viễn thám và GIS để thành lập bản đồ chuyên đề phục vụ QLTHĐB tại Thanh Hóa. Các bản đồ chuyên đề được thành lập cung cấp thông tin chi tiết về hiện trạng lớp phủ rừng, các vùng đất ngập nước, và các vùng đô thị, khu công nghiệp và khai thác khoáng sản. Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho việc xây dựng chính sách và kế hoạch QLTHĐB hiệu quả.
6.2. Kiến Nghị Để Nâng Cao Hiệu Quả QLTHĐB
Để nâng cao hiệu quả QLTHĐB, cần tiếp tục nghiên cứu và hoàn thiện quy trình công nghệ, nâng cao chất lượng dữ liệu, và tăng cường năng lực cho cán bộ quản lý. Đồng thời, cần tăng cường hợp tác giữa các ngành, các cấp, và các địa phương để QLTHĐB đạt hiệu quả cao nhất. Cần có chính sách khuyến khích sự tham gia của cộng đồng vào QLTHĐB, đảm bảo sự phát triển bền vững của vùng đới bờ.
