Tổng quan nghiên cứu

Quản lý rừng bền vững (QLRBV) và chứng chỉ rừng là những vấn đề cấp thiết trong bối cảnh tài nguyên rừng toàn cầu đang chịu áp lực khai thác quá mức và suy giảm đa dạng sinh học. Theo thống kê toàn cầu đến năm 2014, diện tích rừng được cấp chứng chỉ FSC đạt khoảng 183,1 triệu ha với hơn 1.300 chứng chỉ, trong đó châu Âu và Nam Mỹ chiếm hơn 80% tổng diện tích. Tại Việt Nam, đến năm 2017 đã có hơn 231 nghìn ha rừng được cấp chứng chỉ FSC, thể hiện sự nỗ lực trong việc thúc đẩy QLRBV. Ở CHDCND Lào, việc áp dụng tiêu chuẩn FSC bắt đầu từ năm 2005 với nhiều khu vực được cấp chứng chỉ, tuy nhiên vẫn còn nhiều thách thức về quản lý và kỹ thuật.

Luận văn tập trung nghiên cứu đề xuất lập kế hoạch quản lý rừng theo tiêu chuẩn của Hội đồng Quản trị Rừng Thế giới (FSC) tại bản Phon Song, huyện Bolikhan, tỉnh Bolikhamxay, Lào trong giai đoạn 2018-2022. Mục tiêu chính là đánh giá hiện trạng tài nguyên rừng, xác định chức năng rừng, phân khu quản lý, đồng thời đề xuất các hoạt động nhằm xây dựng kế hoạch quản lý rừng tự nhiên bền vững phù hợp với tiêu chuẩn quốc tế. Phạm vi nghiên cứu bao gồm tài nguyên rừng, tổ chức quản lý và các hoạt động liên quan tại bản Phon Song, với thời gian nghiên cứu từ 2018 đến 2022.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng tài nguyên rừng, góp phần bảo tồn đa dạng sinh học, phát triển kinh tế xã hội bền vững cho cộng đồng địa phương, đồng thời hỗ trợ thực hiện các cam kết quốc tế về bảo vệ môi trường và phát triển bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: Quản lý rừng bền vững và Tiêu chuẩn chứng chỉ rừng FSC.

  1. Quản lý rừng bền vững (QLRBV) được định nghĩa theo ITTO và tiến trình Helsinki là quá trình quản lý nhằm đảm bảo sản xuất liên tục các sản phẩm và dịch vụ rừng mà không làm suy giảm giá trị sinh thái, kinh tế và xã hội của rừng. Ba trụ cột bền vững gồm: kinh tế (kinh doanh rừng hiệu quả, lâu dài), xã hội (tuân thủ pháp luật, đảm bảo quyền lợi cộng đồng) và môi trường (bảo tồn đa dạng sinh học, duy trì chức năng sinh thái).

  2. Tiêu chuẩn FSC gồm 10 nguyên tắc và các tiêu chí chi tiết, trong đó nguyên tắc 7 nhấn mạnh về lập kế hoạch quản lý rừng bền vững, bao gồm đánh giá tài nguyên, xác định mục tiêu quản lý, phân khu chức năng, giám sát và đánh giá định kỳ. FSC cũng đề cao sự tham gia của cộng đồng và bảo vệ các khu rừng có giá trị bảo tồn cao.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: chứng chỉ rừng, kế hoạch quản lý rừng, chức năng rừng, phân khu quản lý, đa dạng sinh học, khai thác tác động thấp, và tái sinh rừng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập số liệu thứ cấp và điều tra thực địa:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu hiện trạng tài nguyên rừng, các báo cáo quản lý của huyện Bolikhan, tài liệu pháp luật liên quan đến QLRBV và chứng chỉ rừng tại Lào và quốc tế, cùng các bản đồ hiện trạng rừng, bản đồ chức năng và bản đồ rừng có giá trị bảo tồn cao.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích định lượng các đặc điểm cấu trúc rừng (mật độ cây, đường kính, chiều cao, trữ lượng), phân loại trạng thái rừng theo tiêu chuẩn quốc tế, xác định chức năng rừng và phân khu quản lý dựa trên dữ liệu điều tra thực địa và GIS. Phân tích định tính về chính sách, pháp luật và các hoạt động quản lý rừng hiện tại.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2018-2022, bao gồm thu thập số liệu, điều tra thực địa, phân tích dữ liệu, xây dựng kế hoạch quản lý và đề xuất giải pháp.

Cỡ mẫu điều tra thực địa gồm 3 tuyến điều tra dài 5 km mỗi tuyến, thiết lập 03 ô tiêu chuẩn (OTC) cho mỗi trạng thái rừng, với diện tích mỗi ô là 1.000 m², đo đạc chi tiết các chỉ số sinh trưởng và tái sinh cây rừng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiện trạng tài nguyên rừng: Khu vực bản Phon Song có tổng diện tích rừng quản lý khoảng 3.405 ha, với đa dạng các trạng thái rừng tự nhiên. Điều tra thực địa cho thấy mật độ cây gỗ trung bình đạt khoảng 450 cây/ha, đường kính trung bình 25 cm, chiều cao trung bình 15 m. Tỷ lệ tái sinh cây gỗ đạt khoảng 30% so với tổng số cây trưởng thành.

  2. Phân loại chức năng rừng và phân khu quản lý: Rừng được phân thành ba khu chức năng chính gồm rừng sản xuất (chiếm 60%), rừng bảo tồn đa dạng sinh học (25%) và rừng phòng hộ (15%). Bản đồ phân khu quản lý được xây dựng chi tiết với tỷ lệ chính xác 1:25.000, giúp xác định rõ vùng khai thác, bảo vệ và phục hồi.

  3. Rừng có giá trị bảo tồn cao (HCVF): Xác định được diện tích khoảng 850 ha rừng có giá trị bảo tồn cao, bao gồm các loài thực vật quý hiếm và hệ sinh thái đặc thù. Các khu vực này được đề xuất bảo vệ nghiêm ngặt và hạn chế khai thác.

  4. Hoạt động quản lý và khai thác: Hiện nay, việc khai thác gỗ và lâm sản ngoài gỗ tại bản Phon Song còn mang tính tự phát, chưa tuân thủ kỹ thuật khai thác tác động thấp. Tỷ lệ cây bị tổn thương sau khai thác ước tính khoảng 8-10%, gây ảnh hưởng đến khả năng tái sinh và đa dạng sinh học.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc phân khu chức năng rừng và xác định rừng có giá trị bảo tồn cao là bước quan trọng để xây dựng kế hoạch quản lý rừng bền vững theo tiêu chuẩn FSC. Mật độ và cấu trúc rừng tại bản Phon Song tương đối ổn định nhưng cần được bảo vệ và quản lý chặt chẽ hơn để duy trì khả năng tái sinh và đa dạng sinh học.

So sánh với các nghiên cứu tại Việt Nam và các nước ASEAN, việc áp dụng tiêu chuẩn FSC tại Lào còn nhiều hạn chế do trình độ quản lý và nhận thức của chủ rừng chưa cao. Việc khai thác chưa tuân thủ kỹ thuật tác động thấp làm giảm hiệu quả bảo tồn và phát triển bền vững. Tuy nhiên, với sự hỗ trợ của các tổ chức quốc tế và chính sách của chính phủ Lào, tiến trình QLRBV đang được cải thiện.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ mật độ cây theo đường kính, bản đồ phân khu chức năng rừng và bảng thống kê diện tích rừng có giá trị bảo tồn cao, giúp minh họa rõ ràng các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và cập nhật kế hoạch quản lý rừng bền vững: Thiết lập kế hoạch chi tiết theo tiêu chuẩn FSC, bao gồm đánh giá tài nguyên, phân khu chức năng, giám sát và đánh giá định kỳ. Mục tiêu nâng cao hiệu quả quản lý rừng trong vòng 5 năm (2018-2022). Chủ thể thực hiện: Ban quản lý rừng bản Phon Song phối hợp với các cơ quan chức năng.

  2. Áp dụng kỹ thuật khai thác tác động thấp (RIL): Đào tạo và hướng dẫn kỹ thuật khai thác gỗ và lâm sản ngoài gỗ theo tiêu chuẩn quốc tế nhằm giảm thiểu tổn thương cây và môi trường. Mục tiêu giảm tỷ lệ cây bị tổn thương xuống dưới 5% trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: Các chủ rừng, tổ chức đào tạo kỹ thuật.

  3. Bảo vệ và phục hồi rừng có giá trị bảo tồn cao: Thiết lập khu vực bảo vệ nghiêm ngặt, hạn chế khai thác và triển khai các biện pháp phục hồi sinh thái. Mục tiêu duy trì và tăng diện tích rừng HCVF ít nhất 10% trong 5 năm. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý rừng, chính quyền địa phương.

  4. Nâng cao nhận thức và năng lực quản lý cho cộng đồng và chủ rừng: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn về QLRBV và chứng chỉ rừng FSC, tăng cường sự tham gia của cộng đồng trong quản lý rừng. Mục tiêu 100% cán bộ quản lý và 70% cộng đồng được đào tạo trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Các tổ chức phi chính phủ, cơ quan quản lý lâm nghiệp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà quản lý lâm nghiệp và chủ rừng: Nhận được hướng dẫn cụ thể về xây dựng kế hoạch quản lý rừng bền vững theo tiêu chuẩn FSC, giúp nâng cao hiệu quả quản lý và bảo vệ tài nguyên rừng.

  2. Các nhà nghiên cứu và học viên ngành lâm nghiệp, môi trường: Cung cấp cơ sở lý thuyết và thực tiễn về QLRBV, kỹ thuật điều tra rừng và phân tích dữ liệu sinh thái, phục vụ cho nghiên cứu và giảng dạy.

  3. Cơ quan chính quyền địa phương và các tổ chức phi chính phủ: Hỗ trợ xây dựng chính sách, chương trình phát triển bền vững, tăng cường sự tham gia cộng đồng và bảo tồn đa dạng sinh học.

  4. Các tổ chức quốc tế và nhà tài trợ: Cung cấp thông tin về thực trạng và giải pháp quản lý rừng bền vững tại Lào, làm cơ sở cho việc hỗ trợ kỹ thuật và tài chính trong các dự án phát triển lâm nghiệp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý rừng bền vững là gì?
    Quản lý rừng bền vững là quá trình quản lý tài nguyên rừng nhằm đảm bảo sản xuất liên tục các sản phẩm và dịch vụ mà không làm suy giảm giá trị sinh thái, kinh tế và xã hội của rừng. Ví dụ, việc khai thác gỗ phải tuân thủ kỹ thuật tác động thấp để bảo vệ đa dạng sinh học.

  2. Tiêu chuẩn FSC có vai trò gì trong quản lý rừng?
    FSC cung cấp bộ tiêu chuẩn quốc tế giúp đánh giá và cấp chứng chỉ cho các khu rừng được quản lý bền vững, đảm bảo quyền lợi của cộng đồng và bảo vệ môi trường. Đây là cơ sở để các chủ rừng tiếp cận thị trường quốc tế với sản phẩm có chứng nhận.

  3. Tại sao phải phân khu chức năng rừng?
    Phân khu chức năng giúp xác định rõ các vùng rừng phục vụ mục đích sản xuất, bảo tồn và phòng hộ, từ đó áp dụng các biện pháp quản lý phù hợp, tránh khai thác quá mức và bảo vệ các khu vực nhạy cảm.

  4. Kỹ thuật khai thác tác động thấp là gì?
    Đó là phương pháp khai thác gỗ và lâm sản ngoài gỗ nhằm giảm thiểu tổn thương cây và môi trường xung quanh, bảo vệ khả năng tái sinh và duy trì đa dạng sinh học. Ví dụ như thiết kế đường vận chuyển hợp lý, chọn cây khai thác phù hợp.

  5. Làm thế nào để nâng cao năng lực quản lý rừng cho cộng đồng?
    Thông qua các khóa đào tạo, tập huấn kỹ thuật, nâng cao nhận thức về pháp luật và tiêu chuẩn quản lý rừng, đồng thời khuyến khích sự tham gia của cộng đồng trong các quyết định liên quan đến tài nguyên rừng.

Kết luận

  • Đã đánh giá hiện trạng tài nguyên rừng và phân loại chức năng rừng tại bản Phon Song, xác định rõ các khu vực rừng sản xuất, bảo tồn và phòng hộ.
  • Xác định diện tích rừng có giá trị bảo tồn cao, đề xuất các biện pháp bảo vệ và phục hồi phù hợp.
  • Đề xuất kế hoạch quản lý rừng bền vững theo tiêu chuẩn FSC với các hoạt động cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và bảo vệ rừng.
  • Nhấn mạnh vai trò của kỹ thuật khai thác tác động thấp và nâng cao năng lực quản lý cho cộng đồng và chủ rừng.
  • Khuyến nghị triển khai kế hoạch trong giai đoạn 2018-2022, đồng thời kêu gọi sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan để đạt được mục tiêu phát triển bền vững.

Luận văn là tài liệu tham khảo quan trọng cho các nhà quản lý, nhà nghiên cứu và các tổ chức liên quan trong lĩnh vực quản lý rừng bền vững tại Lào và khu vực Đông Nam Á.