Tổng quan nghiên cứu

Việc chuyển đổi cơ chế quản lý Nhà nước từ mô hình mệnh lệnh tập trung sang cơ chế thị trường đã đặt ra yêu cầu đổi mới hệ thống kế hoạch hóa (KHH) tại Việt Nam, đặc biệt là trong công tác lập kế hoạch phát triển kinh tế xã hội (KH PTKTXH) và kế hoạch đầu tư công trung hạn. Tại các địa phương như huyện Xuân Trường, tỉnh Nam Định, công tác lập kế hoạch vẫn còn nhiều bất cập, kế hoạch mang tính hình thức, thiếu gắn kết với nguồn lực tài chính, dẫn đến việc đầu tư dàn trải, thiếu hiệu quả và chậm tiến độ dự án. Theo Luật Đầu tư công năm 2014, từ năm 2015, các địa phương phải xây dựng kế hoạch đầu tư công trung hạn 5 năm, gắn chặt với KH PTKTXH 5 năm nhằm nâng cao tính khả thi và hiệu quả sử dụng vốn đầu tư công.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng sự gắn kết giữa KH PTKTXH 5 năm và KH đầu tư công trung hạn tại huyện Xuân Trường giai đoạn 2016-2020, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện phù hợp. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào huyện Xuân Trường, tỉnh Nam Định, với cỡ mẫu khảo sát 120 cán bộ liên quan đến công tác lập và thực hiện kế hoạch. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội địa phương, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý trong việc xây dựng kế hoạch phát triển và đầu tư công.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết quản lý theo kết quả (Results Based Management - RBM) và nguyên tắc quản lý tài chính công. RBM là phương thức quản lý tập trung vào kết quả cuối cùng, gồm các cấp quản lý: đầu vào, hoạt động, đầu ra, kết quả và tác động. Theo đó, KH PTKTXH tương ứng với cấp tác động và kết quả, còn KH đầu tư công tương ứng với đầu vào, hoạt động và đầu ra. Sự gắn kết giữa hai kế hoạch này là sự liên kết chặt chẽ giữa mục tiêu phát triển và phương tiện thực hiện mục tiêu.

Nguyên tắc quản lý tài chính công gồm ba nguyên tắc cơ bản: tôn trọng kỷ luật tài chính tổng thể, phân bổ nguồn lực theo ưu tiên chiến lược và đảm bảo hiệu quả chi tiêu. Việc lập kế hoạch đầu tư công phải tuân thủ các nguyên tắc này để đảm bảo nguồn lực được phân bổ hợp lý, tránh dàn trải và nâng cao hiệu quả sử dụng vốn.

Ba biểu hiện chính của sự gắn kết giữa KH PTKTXH và KH đầu tư công gồm: (1) gắn kết mục tiêu phát triển với danh mục dự án đầu tư công; (2) gắn kết ưu tiên phát triển ngành với phân bổ vốn đầu tư công thành trần đầu tư các ngành; (3) gắn kết chỉ tiêu phát triển với dự báo nguồn lực đầu tư công. Ngoài ra, sự đồng bộ trong hệ thống theo dõi, đánh giá giữa hai kế hoạch cũng là yếu tố quan trọng đảm bảo sự gắn kết.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tiếp cận định tính kết hợp điều tra xã hội học. Nguồn dữ liệu sơ cấp được thu thập qua bảng hỏi với 120 cán bộ phụ trách công tác lập kế hoạch, tài chính, đầu tư và lãnh đạo huyện, nhằm đánh giá nhận thức và thực trạng công tác lập kế hoạch tại huyện Xuân Trường. Dữ liệu thứ cấp được tổng hợp từ các báo cáo, kế hoạch phát triển kinh tế xã hội và kế hoạch đầu tư công trung hạn của huyện.

Phân tích dữ liệu tập trung vào đánh giá thực trạng sự gắn kết giữa KH PTKTXH và KH đầu tư công qua các biểu hiện đã xác định, đồng thời phân tích nguyên nhân và đề xuất giải pháp. Timeline nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2016-2020, phù hợp với chu kỳ kế hoạch 5 năm của địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng phát triển kinh tế xã hội huyện Xuân Trường: Giai đoạn 2010-2015, tổng giá trị sản xuất (GTSX) tăng bình quân 7,54%/năm, trong đó ngành công nghiệp và xây dựng tăng 11,6%, dịch vụ tăng 4,7%, nông nghiệp giảm còn 15,13% tỷ trọng. Cơ cấu kinh tế chuyển dịch tích cực theo hướng công nghiệp hóa, dịch vụ hóa.

  2. Nguồn lực tài chính đầu tư công: Nguồn ngân sách chủ yếu của huyện là thu từ cấp quyền sử dụng đất, chiếm phần lớn trong tổng vốn đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB). Giai đoạn 2011-2015, tổng vốn đầu tư XDCB từ ngân sách huyện là khoảng 60 tỷ đồng, vốn bổ sung có mục tiêu và trái phiếu Chính phủ chiếm phần lớn còn lại. Tuy nhiên, nguồn thu từ đất ngày càng giảm do quỹ đất hạn hẹp, gây khó khăn trong bố trí vốn đầu tư.

  3. Thực trạng lập kế hoạch và sự gắn kết giữa KH PTKTXH và KH đầu tư công: KH PTKTXH và KH đầu tư công tại huyện Xuân Trường còn tách rời, thiếu sự phối hợp chặt chẽ. KH đầu tư công chủ yếu tập trung vào lĩnh vực giao thông, thiếu cân đối với các mục tiêu ưu tiên trong KH PTKTXH như môi trường, giáo dục. Việc phân bổ vốn đầu tư chưa dựa trên nguyên tắc ưu tiên ngành rõ ràng, dẫn đến phân bổ dàn trải, không hiệu quả.

  4. Khó khăn trong dự báo nguồn lực và theo dõi đánh giá: KH PTKTXH đặt mục tiêu tăng trưởng GTSX bình quân 12%/năm giai đoạn 2016-2020, trong khi dự báo vốn đầu tư công chỉ tăng 10%, thấp hơn tốc độ tăng trưởng mục tiêu. Huyện không dự báo được nguồn vốn từ các nguồn hỗ trợ của tỉnh và trung ương do thông tin chậm và không rõ ràng. Hệ thống theo dõi, đánh giá của hai kế hoạch chưa được xây dựng đồng bộ, thiếu công cụ đánh giá hiệu quả thực hiện.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của sự thiếu gắn kết là do cơ chế phân cấp kế hoạch và ngân sách chưa rõ ràng, huyện chưa được trao quyền chủ động trong lập kế hoạch và phân bổ nguồn lực. Sự phối hợp thông tin giữa các cấp và các ngành còn lỏng lẻo, dẫn đến kế hoạch mang tính hình thức, thiếu tính khả thi. Năng lực cán bộ lập kế hoạch còn hạn chế, thiếu chuyên môn và thời gian dành cho công tác lập kế hoạch.

So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả nghiên cứu tại huyện Xuân Trường phản ánh thực trạng phổ biến ở nhiều địa phương đang phát triển, nơi mà việc gắn kết kế hoạch phát triển kinh tế xã hội với kế hoạch đầu tư công còn nhiều khó khăn do hạn chế về thể chế, năng lực và nguồn lực. Việc áp dụng nguyên tắc quản lý theo kết quả và các nguyên tắc quản lý tài chính công là cần thiết để nâng cao hiệu quả lập kế hoạch và sử dụng vốn đầu tư công.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng GTSX theo ngành, bảng phân bổ vốn đầu tư công theo lĩnh vực và biểu đồ so sánh mục tiêu tăng trưởng với dự báo vốn đầu tư công, giúp minh họa rõ ràng sự không tương thích giữa kế hoạch phát triển và kế hoạch đầu tư.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường phân cấp và trao quyền chủ động cho huyện trong lập kế hoạch và quản lý ngân sách: Cần xây dựng cơ chế phân cấp rõ ràng, minh bạch, cho phép huyện tự chủ trong việc xây dựng và điều chỉnh KH PTKTXH và KH đầu tư công, đồng thời được tiếp cận kịp thời thông tin về nguồn vốn cấp trên. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: UBND tỉnh, Sở Kế hoạch và Đầu tư.

  2. Xây dựng quy trình phối hợp chặt chẽ giữa các ngành và các cấp trong công tác lập kế hoạch: Thiết lập hệ thống thông tin liên ngành, tổ chức các buổi họp phối hợp định kỳ để đảm bảo sự thống nhất và gắn kết giữa KH PTKTXH và KH đầu tư công. Thời gian thực hiện: hàng năm; Chủ thể: Phòng Tài chính – Kế hoạch huyện, các phòng ban chuyên môn.

  3. Nâng cao năng lực cán bộ lập kế hoạch: Tổ chức đào tạo chuyên sâu về lập kế hoạch chiến lược, quản lý tài chính công, thẩm định dự án và quản lý đầu tư công cho cán bộ chuyên trách. Đồng thời xây dựng cơ chế khuyến khích, phân công rõ trách nhiệm và tạo động lực làm việc. Thời gian thực hiện: liên tục; Chủ thể: UBND huyện, Sở Nội vụ, các cơ sở đào tạo.

  4. Áp dụng phương pháp quản lý theo kết quả trong lập kế hoạch và theo dõi đánh giá: Xây dựng hệ thống chỉ tiêu, công cụ đánh giá hiệu quả thực hiện kế hoạch,