Luận văn Thạc sĩ Khoa học Môi trường: Triển khai hệ thống tưới tiêu qua sự tham gia của các bên liên quan tại kênh B8A, huyện Thiệu Hóa, Thanh Hóa

• Tác giả: Bui Thi Thu Hoa
• Người hướng dẫn: Assoc. Gabriel Tonga Nowog
• Trường học: Universiti Malaysia Sarawak
• Chuyên ngành: Environmental Science (Development Planning)
• Đề tài: The Implementation Of Irrigation System Through Stakeholders Participation In B8a Secondary Canal, Chu River Area, Thieu Hoa District, Thanh Hoa Province, Vietnam
• Loại tài liệu: thesis
• Năm xuất bản: 2005
• Địa điểm: Kuching

• ACKNOWLEDGEMENTS
• TABLE OF CONTENT
• 1. CHAPTER 1: INTRODUCTION
• 1.1. Purpose of the study
• 1.2. Participatory Irrigation Management in Viet Nam
• 1.3. Purpose and Objectives
• 1.4. Significance of the study
• 2. CHAPTER 2: LITERATURE REVIEW
• 2.1. The Philippine case
• 2.2. Project Planning and Implementation
• 2.2.1. Methods of planning to meet the local needs
• 2.2.2. Preparation and analysis
• 2.3. Participatory Irrigation Management (PIM)
• 2.3.1. Farmer's participation in irrigation
• 2.3.2. The Indian case
• 2.3.3. The Mexican case
• 2.4. Evaluation and reassessment of irrigation project
• 2.4.1. Level of participation and user satisfaction
• 2.4.2. Cost Benefit Analysis
• 2.4.2.1. Structure of benefits - costs distribution
• 3. CHAPTER 3: STUDY AREA PROFILE
• 3.1. Data collection and Techniques
• 3.1.1. Identification of Population and Sample
• 3.1.2. Primary data collection
• 3.1.3. Secondary Data Collection
• 3.2. Contingent Valuation Method (CVM)
• 3.3. Data Analysis Techniques
• 3.3.1. Statistic Package for Social Science
• 3.3.2. Net Present Value (NPV)
• 3.3.3. Net Social benefits
• 3.3.4. Benefit - Cost Ratio (BCR)
• 3.3.5. Internal Rate of Return (IRR)
• 4. CHAPTER 4: FINDINGS AND DISCUSSION
• 4.1. Socio - Demographic Characteristic of Respondents
• 4.1.1. Population structure and dynamic
• 4.1.2. Household Income and Expenditures
• 4.2. Legal institution and framework of the BSA WUA
• 4.3. Farmer's Participation in Irrigation Management
• 4.3.1. Perception of water users towards BSA WUA's establishment
• 4.4. Cost - Benefit Analysis
• 4.4.1. Cost Benefit Analysis
• 4.4.2. BSA WUA's establishment impacts Socio-Economic aspects
• 4.4.2.1. Health Effects
• 4.4.3. Summary of research hypotheses results
• 5. CHAPTER 5: CONCLUSION
• 5.1. Summary of the findings
• LIST OF APPENDICES
• Appendix A: Summary of Benefit items of Irrigation Project
• Appendix B: Summary of Cost items of Irrigation Project
• Appendix C: Summary of Benefit, Cost items for Project Scenario
• Appendix D: Household Survey Questionnaires in Thieu Hoa district
• Appendix E: Questionnaire for Managers of BSA WUA in Thieu Hoa District
• Appendix F1: Cost Benefit Analysis for B8A canal - Project Scenario 1 at discount rate 8%
• Appendix F2: Cost Benefit Analysis for B8A canal - Project Scenario 1 at discount rate 9%
• Appendix F3: Cost Benefit Analysis for B8A canal - Project Scenario 1 at discount rate 10%
• Appendix F4: Cost Benefit Analysis for BSA canal - Project Scenario 1 at discount rate 11%
• Appendix F5: Cost Benefit Analysis for BSA canal - Project Scenario 1 at discount rate 12%
• Appendix G1: Cost Benefit Analysis for BSA canal - Project Scenario 2 at discount rate 8%
• Appendix G2: Cost Benefit Analysis for B8A canal - Project Scenario 2 at discount rate 9%
• Appendix G3: Cost Benefit Analysis for B8A canal - Project Scenario 2 at discount rate 10%
• Appendix G4: Cost Benefit Analysis for B8A canal - Project Scenario 2 at discount rate 11%
• Appendix G5: Cost Benefit Analysis for B8A canal - Project Scenario 2 at discount rate 12%
• Appendix H1: Cost Benefit Analysis for B8A canal - Project Scenario 3 at discount rate 8%
• Appendix H2: Cost Benefit Analysis for B8A canal - Project Scenario 3 at discount rate 9%
• Appendix H3: Cost Benefit Analysis for BSA canal - Project Scenario 3 at discount rate 10%
• Appendix H4: Cost Benefit Analysis for B8A canal - Project Scenario 3 at discount rate 11%
• Appendix H5: Cost Benefit Analysis for BSA canal - Project Scenario 3 at discount rate 12%
• Appendix I1: Cost Benefit Analysis for B8A canal - Project Scenario 4 at discount rate 8%
• Appendix I2: Cost Benefit Analysis for B8A canal - Project Scenario 4 at discount rate 9%
• Appendix I3: Cost Benefit Analysis for B8A canal - Project Scenario 4 at discount rate 10%
• Appendix I4: Cost Benefit Analysis for B8A canal - Project Scenario 4 at discount rate 11%
• Appendix I5: Cost Benefit Analysis for BSA canal - Project Scenario 4 at discount rate 12%
• Appendix J: Collected water fee and O & M cost
• Appendix K: Plates of the Field Trip

I. Hệ thống tưới tiêu và phát triển nông nghiệp

Hệ thống tưới tiêu đóng vai trò quan trọng trong phát triển nông nghiệp, đặc biệt tại khu vực kênh B8A, huyện Thiệu Hóa, Thanh Hóa. Nghiên cứu chỉ ra rằng việc quản lý hiệu quả nguồn nước không chỉ đảm bảo an ninh lương thực mà còn góp phần tăng thu nhập cho nông dân. Công nghệ tưới tiêu hiện đại được áp dụng nhằm tối ưu hóa việc sử dụng nước, giảm thiểu lãng phí và nâng cao năng suất cây trồng. Điều này phù hợp với chiến lược phát triển bền vững trong nông nghiệp, đặc biệt trong bối cảnh biến đổi khí hậu và khan hiếm nguồn nước.

1.1. Vai trò của hệ thống tưới tiêu

Hệ thống tưới tiêu là yếu tố then chốt trong việc đảm bảo nguồn nước cho sản xuất nông nghiệp. Tại kênh B8A, hệ thống này không chỉ cung cấp nước cho cây trồng mà còn hỗ trợ các hoạt động kinh tế khác như công nghiệp và giao thông. Việc áp dụng công nghệ tưới tiêu hiện đại giúp tăng hiệu quả sử dụng nước, giảm chi phí và nâng cao năng suất.

1.2. Phát triển nông nghiệp bền vững

Phát triển nông nghiệp bền vững là mục tiêu hàng đầu tại huyện Thiệu Hóa. Việc quản lý hiệu quả nguồn nước thông qua hệ thống tưới tiêu giúp đảm bảo an ninh lương thực và tăng thu nhập cho nông dân. Các giải pháp như tưới tiêu hiệu quả và hợp tác cộng đồng được khuyến khích để đạt được mục tiêu này.

II. Sự tham gia của các bên liên quan

Sự tham gia của các bên liên quan là yếu tố then chốt trong việc quản lý và phát triển hệ thống tưới tiêu tại kênh B8A. Nghiên cứu nhấn mạnh vai trò của nông dân, chính quyền địa phương và các tổ chức quốc tế trong việc lập kế hoạch, thực hiện và duy trì hệ thống. Hợp tác cộng đồng được xem là giải pháp hiệu quả để đảm bảo tính bền vững của dự án. Các mô hình như Hiệp hội Người dùng Nước (WUA) đã chứng minh hiệu quả trong việc tăng cường sự tham gia của người dân và cải thiện hiệu quả quản lý nước.

2.1. Vai trò của nông dân

Nông dân là nhân tố chính trong việc vận hành và bảo trì hệ thống tưới tiêu. Sự tham gia tích cực của họ trong các hoạt động như lập kế hoạch và giám sát giúp tăng hiệu quả sử dụng nước và giảm thiểu xung đột. Các nghiên cứu chỉ ra rằng sự tham gia của nông dân không phụ thuộc vào độ tuổi, điều này khẳng định tính toàn diện của mô hình WUA.

2.2. Hợp tác cộng đồng và quản lý nước

Hợp tác cộng đồng là yếu tố quan trọng trong việc quản lý nguồn nước tại kênh B8A. Các tổ chức như WUA đóng vai trò cầu nối giữa chính quyền địa phương và người dân, giúp tăng cường sự tham gia và trách nhiệm của các bên. Mô hình này cũng nhận được sự hỗ trợ từ các tổ chức quốc tế như ADB và World Bank.

III. Chiến lược phát triển và ứng dụng thực tiễn

Nghiên cứu đưa ra các chiến lược phát triển nhằm tối ưu hóa hiệu quả của hệ thống tưới tiêu tại kênh B8A. Các giải pháp bao gồm việc áp dụng công nghệ tưới tiêu hiện đại, tăng cường hợp tác cộng đồng và cải thiện quản lý nước. Kết quả phân tích lợi ích - chi phí cho thấy dự án không chỉ mang lại lợi ích kinh tế cho cá nhân mà còn cải thiện đời sống cộng đồng. Các chỉ số như NPV và BCR đều cho thấy hiệu quả kinh tế cao của dự án.

3.1. Phân tích lợi ích chi phí

Phân tích lợi ích - chi phí là công cụ quan trọng để đánh giá hiệu quả kinh tế của dự án. Kết quả cho thấy dự án mang lại lợi ích lớn cho cộng đồng với chỉ số NPV và BCR đều lớn hơn 0 và 1. Điều này khẳng định tính khả thi và hiệu quả của dự án trong việc cải thiện đời sống nông dân và phát triển nông nghiệp.

3.2. Ứng dụng thực tiễn

Các giải pháp như tưới tiêu hiệu quả và hợp tác cộng đồng đã được áp dụng thành công tại kênh B8A. Kết quả nghiên cứu cho thấy sự cải thiện đáng kể về năng suất cây trồng và thu nhập của nông dân. Điều này chứng minh tính ứng dụng cao của các chiến lược phát triển trong thực tiễn.

Tổng quan nghiên cứu

Việt Nam là một quốc gia nông nghiệp với hơn 80% diện tích đất canh tác phụ thuộc vào hệ thống thủy lợi. Thanh Hóa, một tỉnh trọng điểm ở miền Bắc, đã triển khai mô hình quản lý thủy lợi thông qua sự tham gia của các bên liên quan, đặc biệt là Hiệp hội Người sử dụng nước (WUA) tại kênh phụ B8A thuộc lưu vực sông Chu. Nghiên cứu này tập trung đánh giá hiệu quả hoạt động của WUA sau bảy năm vận hành, với phạm vi khảo sát tại ba xã Thieu Chính, Thieu Hoa và Thieu Toan, huyện Thiệu Hóa, tỉnh Thanh Hóa. Tổng dân số khu vực nghiên cứu khoảng 17.117 người với 3.978 hộ gia đình, trong đó 90% diện tích canh tác là lúa nước.

Mục tiêu chính của luận văn là đánh giá mức độ tham gia của cộng đồng trong quản lý thủy lợi, phân tích chi phí - lợi ích của dự án, đồng thời xác định tác động kinh tế - xã hội của hệ thống thủy lợi đến người dân địa phương. Nghiên cứu sử dụng các chỉ số như Giá trị hiện tại ròng (NPV), Tỷ lệ lợi ích - chi phí (BCR) và Tỷ suất hoàn vốn nội bộ (IRR) để đánh giá hiệu quả kinh tế. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển chính sách quản lý thủy lợi bền vững, góp phần nâng cao năng suất nông nghiệp và cải thiện đời sống người dân.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết chính: Lý thuyết Quản lý Tham gia (Participatory Management) và Mô hình Phân tích Chi phí - Lợi ích (Cost-Benefit Analysis - CBA). Quản lý tham gia nhấn mạnh vai trò của các bên liên quan, đặc biệt là người nông dân, trong việc lập kế hoạch, vận hành và bảo trì hệ thống thủy lợi nhằm tăng hiệu quả sử dụng nước và giảm xung đột. Mô hình CBA được sử dụng để đánh giá tính khả thi kinh tế của dự án thông qua việc so sánh tổng chi phí và lợi ích trong suốt vòng đời dự án.

Các khái niệm chính bao gồm:

• Hiệp hội Người sử dụng nước (WUA): Tổ chức đại diện cho người dân trong quản lý thủy lợi, chịu trách nhiệm phân phối nước, thu phí và giải quyết tranh chấp.
• Tham gia cộng đồng: Mức độ người dân tham gia vào các hoạt động quản lý thủy lợi như họp, đóng góp công sức và tài chính.
• Chi phí - lợi ích: Tổng hợp các chi phí đầu tư, vận hành, bảo trì so với lợi ích kinh tế, xã hội và môi trường mang lại.
• Hiệu quả kinh tế: Đánh giá dựa trên các chỉ số NPV, BCR và IRR để xác định tính khả thi và bền vững của dự án.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp thu thập dữ liệu định lượng và định tính. Dữ liệu chính được thu thập qua khảo sát 148 hộ gia đình được chọn ngẫu nhiên từ ba xã thuộc khu vực kênh B8A. Phương pháp chọn mẫu dựa trên công thức tính cỡ mẫu với độ tin cậy 95% và sai số 6%, đảm bảo tính đại diện cho dân số 1.079 hộ dân trong khu vực.

Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo của Công ty Quản lý Thủy lợi sông Chu, Ban Quản lý Thủy lợi Thiệu Hóa, các tài liệu pháp luật liên quan và các nghiên cứu trước đó. Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm SPSS để thực hiện các phân tích thống kê như phân tích tương quan Pearson, kiểm định t-test nhằm đánh giá mối quan hệ giữa các biến số như thu nhập, sản lượng lúa và mức độ tham gia của người dân. Phân tích chi phí - lợi ích được thực hiện với các kịch bản khác nhau và tỷ lệ chiết khấu từ 8% đến 12% để đánh giá hiệu quả kinh tế của dự án.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Hiệu quả kinh tế của dự án:
   Phân tích chi phí - lợi ích cho thấy giá trị NPV dương và tỷ lệ BCR lớn hơn 1 ở tất cả các kịch bản chiết khấu, minh chứng cho tính khả thi và hiệu quả kinh tế của dự án. Ví dụ, với tỷ lệ chiết khấu 8%, NPV đạt khoảng 1,2 tỷ đồng và BCR là 1,35, cho thấy lợi ích vượt trội so với chi phí đầu tư.

2. Mức độ tham gia của cộng đồng:
   Kết quả khảo sát cho thấy người dân tích cực tham gia vào các hoạt động của WUA như họp định kỳ, đóng góp công sức bảo trì kênh và thu phí nước. Phân tích tương quan Pearson không tìm thấy mối liên hệ đáng kể giữa độ tuổi và mức độ tham gia, cho thấy sự tham gia rộng rãi ở mọi nhóm tuổi.

3. Tác động kinh tế - xã hội:
   Thu nhập bình quân của hộ gia đình tăng đáng kể từ trước năm 1998 đến năm 2004, với mức tăng trung bình khoảng 25%. Sản lượng lúa cũng tăng tương ứng, với mối tương quan tích cực giữa diện tích đất được tưới và sản lượng lúa (hệ số tương quan r = 0,68, p < 0,01). Ngoài ra, số vụ tranh chấp về nước giảm rõ rệt, góp phần cải thiện quan hệ cộng đồng.

4. Cải thiện điều kiện sức khỏe và môi trường:
   Việc quản lý nước hiệu quả giúp giảm thiểu tình trạng ngập úng và ô nhiễm, từ đó giảm các bệnh liên quan đến nước. Người dân phản hồi tích cực về sự cải thiện sức khỏe cộng đồng sau khi dự án được triển khai.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của mô hình quản lý thủy lợi có sự tham gia của người dân trong việc nâng cao hiệu quả sử dụng nước và phát triển kinh tế nông nghiệp. Việc không có sự khác biệt về mức độ tham gia theo độ tuổi cho thấy mô hình đã tạo được sự đồng thuận và gắn kết cộng đồng. So sánh với các nghiên cứu tại Philippines và Ấn Độ, mô hình WUA tại Thanh Hóa cũng góp phần giảm chi phí quản lý nhà nước và tăng tính bền vững của hệ thống thủy lợi.

Biểu đồ thể hiện sự tăng trưởng thu nhập và sản lượng lúa qua các năm có thể minh họa rõ nét tác động tích cực của dự án. Bảng phân tích chi phí - lợi ích chi tiết theo các kịch bản chiết khấu cũng giúp làm rõ tính khả thi kinh tế trong dài hạn. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại một số hạn chế như nguồn lực tài chính hạn chế và kỹ năng quản lý của một số thành viên WUA cần được nâng cao để duy trì hiệu quả lâu dài.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường đào tạo và nâng cao năng lực cho WUA:
   Tổ chức các khóa đào tạo về quản lý tài chính, kỹ thuật vận hành và giải quyết tranh chấp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của WUA trong vòng 12 tháng tới. Chủ thể thực hiện là các cơ quan quản lý thủy lợi phối hợp với các tổ chức phi chính phủ.

2. Xây dựng cơ chế thu phí nước minh bạch và linh hoạt:
   Áp dụng hệ thống thu phí dựa trên diện tích và khả năng chi trả của người dân, đồng thời khuyến khích thanh toán bằng nhiều hình thức để tăng tỷ lệ thu phí lên ít nhất 90% trong 2 năm. Chủ thể thực hiện là Ban quản lý WUA và chính quyền địa phương.

3. Phát triển hệ thống giám sát và bảo trì kênh thủy lợi:
   Thiết lập đội ngũ giám sát thường xuyên và kế hoạch bảo trì định kỳ nhằm duy trì công trình ở trạng thái tốt, giảm thiểu thất thoát nước, thực hiện trong vòng 6 tháng và duy trì liên tục. Chủ thể thực hiện là WUA phối hợp với Công ty Quản lý Thủy lợi sông Chu.

4. Khuyến khích sự tham gia rộng rãi của cộng đồng:
   Tổ chức các buổi họp dân, hội thảo nâng cao nhận thức về vai trò của người dân trong quản lý thủy lợi, nhằm duy trì và nâng cao mức độ tham gia trên 80% thành viên trong 1 năm tới. Chủ thể thực hiện là chính quyền địa phương và các tổ chức cộng đồng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cơ quan quản lý thủy lợi và nông nghiệp:
   Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, cải tiến mô hình quản lý thủy lợi phù hợp với điều kiện địa phương, nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn nước.

2. Các Hiệp hội Người sử dụng nước (WUA) và tổ chức cộng đồng:
   Áp dụng các giải pháp quản lý, vận hành và thu phí hiệu quả, đồng thời nâng cao năng lực tổ chức và sự tham gia của thành viên.

3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành khoa học môi trường, phát triển nông thôn:
   Tham khảo phương pháp nghiên cứu, khung lý thuyết và kết quả phân tích để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về quản lý tài nguyên nước và phát triển bền vững.

4. Các tổ chức phi chính phủ và nhà tài trợ quốc tế:
   Đánh giá hiệu quả các dự án hỗ trợ phát triển thủy lợi, từ đó thiết kế các chương trình hỗ trợ phù hợp, tăng cường sự tham gia của cộng đồng.

Câu hỏi thường gặp

1. Mô hình quản lý thủy lợi qua WUA có ưu điểm gì so với quản lý truyền thống?
   Mô hình này tăng cường sự tham gia của người dân, giảm chi phí quản lý nhà nước, nâng cao hiệu quả phân phối nước và giảm xung đột giữa các hộ nông dân.

2. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả kinh tế của dự án thủy lợi?
   Sử dụng các chỉ số như Giá trị hiện tại ròng (NPV), Tỷ lệ lợi ích - chi phí (BCR) và Tỷ suất hoàn vốn nội bộ (IRR) dựa trên phân tích chi phí - lợi ích trong suốt vòng đời dự án.

3. Người dân tham gia vào các hoạt động quản lý thủy lợi như thế nào?
   Tham gia họp định kỳ, đóng góp công sức bảo trì kênh, thu phí nước, tham gia quyết định phân phối nước và giải quyết tranh chấp.

4. Có mối liên hệ nào giữa độ tuổi và mức độ tham gia của người dân không?
   Nghiên cứu cho thấy không có sự khác biệt đáng kể về mức độ tham gia theo độ tuổi, cho thấy sự đồng thuận và gắn kết cộng đồng rộng rãi.

5. Dự án thủy lợi có tác động như thế nào đến thu nhập và sản lượng nông nghiệp?
   Thu nhập bình quân và sản lượng lúa đều tăng đáng kể sau khi dự án được triển khai, với mối tương quan tích cực giữa diện tích tưới và sản lượng, góp phần cải thiện đời sống người dân.

Kết luận

• Mô hình quản lý thủy lợi qua WUA tại kênh B8A, Thanh Hóa, đã chứng minh hiệu quả kinh tế với NPV dương và BCR > 1.
• Người dân tham gia tích cực vào các hoạt động quản lý thủy lợi, không phân biệt độ tuổi, tạo sự đồng thuận trong cộng đồng.
• Thu nhập và sản lượng nông nghiệp tăng rõ rệt, đồng thời giảm thiểu tranh chấp và cải thiện sức khỏe cộng đồng.
• Cần tiếp tục nâng cao năng lực quản lý cho WUA, cải tiến cơ chế thu phí và tăng cường giám sát bảo trì hệ thống.
• Khuyến nghị các cơ quan quản lý, tổ chức cộng đồng và nhà nghiên cứu áp dụng kết quả để phát triển bền vững hệ thống thủy lợi.

Hành động tiếp theo: Triển khai các chương trình đào tạo, hoàn thiện chính sách thu phí và xây dựng hệ thống giám sát hiệu quả trong vòng 1-2 năm tới nhằm duy trì và nâng cao hiệu quả quản lý thủy lợi. Các bên liên quan được khuyến khích phối hợp chặt chẽ để đảm bảo sự phát triển bền vững của hệ thống.